Ажалша зоной сэдьхэл арюун

Бальжинима Раднаев Баргажанай аймагай Баянгол нютагта түрэһэн юм. Һургуулида һуража байхаһаа эхилжэ, хамтын ажалда хамсыгаа шаман оролсоһон байна. Сэрэгэй албанай һүүлээр түрэл нютагайнгаа Карл Марксын нэрэмжэтэ ажахыда бусажа, тэндээ наһанайнгаа амаралтада гаратараа ажаллаа. Баабай эжынгээ нэрые дээрэ үргэжэ, тэдэнээ омогорхуулжа, хэһэн хэрэгтээ эрхимлэжэ шадаа гэхэдэ болоно.

-Мүнөө Баянгол нютагтамнай таряа тариха ажал дахин һэргэжэ байна. Үдэшын сагта поли дээгүүр тракторнууд ябана гү, үдэрэй сагта адуу мал таряан тээшэ тэгүүлнэ гү гэжэ харадагби»,- гэжэ Бальжинима Раднаев хөөрөөнэйнгөө эхиндэ хэлэнэ һэн. Тиихэдэнь асуубабди: - Бальжинима Жамсуевич, та колхозой ажалда һургуулиин байхаһаа ажаллажа эхилһэн байнат. Тэрэ сагтатнай бусая. - Һургуулиин байхадаа, ганса би ажал хэжэ эхилээгүйб, минии үеын багашуул булта хара ажал хэдэг, аба эжыдээ туһалха гэжэ оролдодог байгаа юм ааб даа. Хони мал адуулха, адуу манаха, үнеэ һааха гээшые хуу шададаг һэмди. Хамтын ажахын бусад ажалнуудташье оролсодог байгаабди. Тиихэдэ һургуулиин һүүлээр нютагтаа үлэжэ, хамтын ажалда хүдэлхэ гээшэ хүндэтэй байгаа. Би ном һудартаа яһала һайн байгаашье һаа, 1968 ондо сэрэгэй албанда татагдаад, удаань нютагаа бусажа, колхоздоо ажалда орооб. Минии үетэн баһал тиигээ һэн. Абамни техникэдэ дүйтэй хүн байгаа. Жолоошоноор ажалладаг байхадань, би техникээр ехэтэ һонирходог байгааб. Газар хахалжа эхилээд, талха таряа, огородой эдеэ тарилганда хабаададаг һэм. 1980 он болотор тракторай жолоошоноор хүдэлөөб. Колхозой ахалагша инженер Виктор Дабаевич Чимитцыренов тиихэ үедэ намайе МТМ-гэй ударидагша болгоһон байгаа. Удаань 1-дэхи трактор-машинын полеводческо бригадада механик боложо ороо һэм. Манай бригада ехэ юумэ таридаг байгаа. Таряа, кукуруза, хартаабха, огородой эдеэ, капуста гэхэ мэтэнүүдые адли тэгшэ ургуулдаг һэмди. Тиихэдэ ехэ эбтэйгээр, шударгыгаар ажал хэдэг байгаабди гэжэ жэлнүүдэй ходорон ошохо бүри һанагшаб. Хүн бүхэн өөрын харюусалгата ажалаа эрхимээр дүүргэхэ гэжэ оролдодог байгаа бшуу. Колхоз соо хамагһаа түрүүн хабарай ажалнуудта гарадаг байгаабди, тиигээд орой намар болотор хүдэлхэш. Баянгол нютагай урда захын тала дайда Зориг нютаг хүрэтэр бултыень хахалжа элдүүрилдэг байһамди.

 - Хэдтэй ажалладаг байгаабта?

- Ехэ олон зон ажаллаа. Мүнөө бултыень һанахамни хүшэр, мартагдажашье магад. Нэрлэгдээгүй зонһоо эртээнһээ хүлисэл гуйнаб. Би ехэ бэрхэ зоноор ажаллаха азатай байһандаа, наһан соогоо баяртай байдагби. Хүн бүхэн ажалдаа харюусалгатай хандажа, үндэр үрэ дүн харуулдаг байгаабди. Агрономоор Гармаев Гуржаб Бадуевич ажалладаг һэн. Комбайнернууд Путушкин Владимир Доржиевич, Бубеев Анатолий Семенович, Виктор Бадуевич Гармаев, Мифтахов Фард, Гатапов Бато Эрдынеевич, Будаев Валерий Владимирович, Будаев Баяндо Эрхитуевич, Раднаев Баир Гомбоевич, Путушкин Валерий Владимирович Мужанов Игорь Суходович, Аглеев Билсур Максутович гэгшэд К-700 түхэлэй трактораар газар хахалдаг һэн. Кукуруза, түрнепс таридаг бригадын ударидагша Давыд Гомбоевич Раднаев байгаа. Кожевин Анатолий Александрович, Кожевин Владимир Александрович кукуруза таридаг һэн. Хартаабхын түлөө Сабхаев Валерий Гармажапович харюусалгата байгаа. Александра Бимбаевна Ринчинова Зоя Будажаповна Сандакова хоёр капуста одоо элбэгээр ургуулжа шададаг һэн даа. Тоологшоор Раднажаб Раднаевич Гармаев, шэгнүүршэнээр Молонова Елизавета Лубсановна хүдэлөө. Сандакова Зинаида Бубеевна, Линхоева Клавдия Эрдынеевна, Дашиева Бадмасоо Обоновна гэгшэд маанадаа амтатайханаар хооллуулдаг байгаа. Тэнгэриһээ хура бороо хүлеэгээшье һаамнай, Харлигай уһалалгын системэ таһалгаряагүй ажалладаг бэлэй. Энэ хэрэгые дайнай ветеран Зонхиев Давыд Эрдыниевич ударидажа, ямар ехэ хүдэлмэри бүтээдэг байгаа гээшэб даа. Тэрэ сагаа һанахада, ямар зохид гээшэб даа! Олон зомнай мүнөө үгы, тиигэбэшье сугтаа ажаллаһан зоноо ходол һанажа, дурдажа ябадагби. 1980-яад онуудаар талха таряан ехэ элбэгээр ургадаг һэн. Хүнтэйн бригадаһаа комбайнууд ерэжэ, таряа хуряалганда хамһалсадаг байгаа. Гектарһаа дунда зэргын 30 центнер хуряажа абадаг саг һэн. Нэгэ жэл 38 центнер хуряажа абаабди. Үшөө ехээр абаха байгаад, бороо орожо, һаад ушаруулаа бэлэй. Гоё наратай үдэр байгаа, бидэ тэнгэриеэ хараад, таряаланаа баруун захаһаань хадажа эхилбэбди. Тэнгэри сэлмэг байжа байтараа, гэнтэ эндэ тэндэһээ хара үүлэн сугларжа, бороо эхилээд, аяар 11 үдэр соо ороо бэлэй. Нарата үдэрнүүдэй тогтоо һаань, 40 гаран центнер абаха байгаабди гээд, хүбүүдээрээ халагладаг һэмди.

 - Танай абатнай дайнай һүүлээр баһал колхоздоо ажаллаһан болоно.

 - Минии аба Раднаев Жамсо Бубеевич - дайнай ветеран, япон сэрэгшэдтэй дайлалдаһан. Шархатажа гэртээ бусаа һэн. Колхоздоо жолоошоноор хүдэлжэ байһанаа, удаань автолавкада һууһан юм. Тиигэһээр наһанайнгаа амаралтада гараа. Үндэр наһа наһалаа, 93 хүрөө һэн. Эжымни Санжи Раднаевна гэжэ нэрэтэй. Аба эжымни хара ажалда һургажа, һайнаар, тэгшээр хүмүүжүүлһэндэнь баяртайб. Альбина Ивановна наһанайнгаа нүхэртэеэ гурбан үхибүүтэйб. Амаралтада гараад, долоон аша зээнэрэйнгээ дүхэриг соо жаргажа һуунабди. Хүүгэд булта хото городоор түбхинэнхэй, сүлөө сагтаа маанадтаа айлшалжа байдаг.

 - Мүнөө сагые юун гэжэ һанаха байнабта?

- Мүнөө саг манай саг хоёр тад ондоо. Тэндэш Совет гүрэн байгаа. Бүхы юумэн бии, ажал дүүрэн, техникын, тоһо түлишын талаар бэрхэшээлнүүд үгы. Арбан жэл болоод лэ, шэнэ тракторнуудые үгэхэ. Мүнөө залуушуул Баянголой урда талада, манай таридаг байһан газар дээрэ, талха таряа яһала һайн ургуулна. Тэрээндэнь би ехэ баярлажа һуудагби. Сүлөөтэй байгаа һаа, таряаланай хажуугаар ябажа, сэдьхэлээ баярлуулхаш. Манай сагта ямар бэрхэшээл байгааб гэхэдэ, адуу мал таряа талханда ородог байгаа. Харуулшад байгаашье һаань, эндэ тэндэ хорёо хаалтынь эбдээд, ороод лэ байха. Зуһалан руу зөөжэ ошоошье һаа, мал үсөөн болодоггүй һэн. Мүнөөшье тэрэ бэрхэшээл тохёолдоно гэжэ таряашад хубаалдана һэн. Мүнөө шэнэ комбайн, газар хахалдаг техникэ худалдан абахань ямар үнэтэй гээшэб даа. Хуушан техникэ ябуулха залуушуулшье хомор болоо. Манай үедэ ерэһэн техникээр газар хахална, тэрэнь хахад үдэр ябаад лэ эбдэрнэ, тэрэнээ заһабарилжа эсэнэ хэбэртэй. Ажал хэхэеэ шармайһан зон бии. Энэнь һайшаалтай.

 Наһанайнгаа амаралтада гараашье һаа, Бальжинима Жамсуевич миин һуунагүй. Эбэртэ бодо мал үдхэжэ, Баянгол соогоо бэрхэ, ажалша зоной тоодо ородог.

 - Адуу малаа үдхэнгүй яахабши? Гэртээ һуухын орондо, хээрэ ябабал дээрэ. Үхибүүдтээ мяха шүлыень эльгээхэш, хэрэгтэй юумэеэ худалдан абахадаа, малайнгаа хүсөөр абана гээшэбди. “Мал бариха - ама тоһодохо” гэжэ дэмы хэлсэдэггүй ха юм даа. Ажалша хүн хэзээдэшье муу һуухагүй. Энээн тухай би хүүгэдтээ, аша зээнэртээ һануулжал байдагби, -гэжэ Бальжинима аха хэлэнэ һэн.

PS: Үнэхөөрөөшье, тэрэ үеын зон дайнай һүүлээрхи шэрүүн сагай амисхал бэе дээрээ үзэһэн, мэдэрһэн ха юм. Хамтын ажалай һалбарха үедэ гол ажалшад болоһон зомнайшье мүнөө булта наһанайнгаа амаралтада гаранхайнууд. Тэдэнэй нэгэн Бальжинима Жамсуевич Раднаев «хоёр хүл дээрээ бата бэхи бодоһон», нютагтаа хүндэтэй Баргажан голой хүбүүн гээшэ.