Грант-малшадта ехэ туһаламжа

– Амар мэндэ-э! Амгалан һайнууд байна гүт? Үбэлэй ута нюрга хэр дабажа байнат?

– Сайн байна! Бараг лэ даа. Һайн үбэлжэжэ байнабди. – Фермерэй ажахы хэзээ байгуулаабта?

 - Би үндэһэн мэргэжэлээрээ хүгжэмшэн хүмби. Хүгжэмэй колледж дүүргээд, түрэл нютагаа бусажа ерээд, хүдөөгэй Соёлой байшанай захирал боложо ажаллааб. Хүдөөдэ байһан хойноо үхэр малаа баряа һэн бэзэб. Соёл гэжэ түрэһэн нютагни дэлхэйдэ мэдээжэ байха. Сүлөөтэ бүхэ барилдаагаар дэлхэйн абарга Борис Дугданович Будаевые Баянгол нютагай гэжэ бэшэдэг, теэд тоонтонь манай Соёл юм. Подполковнигууд байха. Манай нютаг үргэмжэтэй һайхан газар юм. 2016 ондо КФХ байгуулжа, нүгөө жэлынь гүрэнэй грантда хүртэхэ болоо һэм. Тэрэ мүнгөөрөө трактор, техникэ, үхэр мал нэмэжэ абааб. Фермэеэ ехэ болгожо, шадал соогоо ажалаа ябуулжа байналди даа.

 – Соёлой байшанда хүдэлжэ байгаад, юундэ мал үдхэхэ һанаанда абтаһан байнат?

– Бага наһанһаа мал ажал, хүдөөгэй байдал гээшые һайн мэдэхэ байнаб. Хүгжэмшэн болохоб гэжэ һанаһаншье һаа, хүдөөгэймни боро ажал минии һанаанда дүтэ. Мал бариха хэрэгтэй гэжэ аба эжымни заабарилдаг һэн. Буряад зон малайнгаа хэшэгээр гэжэ арадай сэсэн үгэ бии гүб даа...

– Үмсын хамһабариин ажахы эрхилхэдээ, хэды малтай, зөөри хүрэнгэтэй байгаабта? Юундэ иимэ асуудал табинабибди гэхэдэ, танай олзын хэрэг эрхилхэ дүй дүршэл хүдөө малшан болохо һанаатай хүнүүдтэ ямар нэгэ жэшээ боложо магадгүй...

– Үмсэдөө 50-яад толгой малтай байгаабди. Грант абаха һанаатай Хүдөө ажахын болон хоол хүнэһэнэй яаманда ошоходомни, “Олон малтай байгаад, юундэ энэ конкурсдо хабааданабши?” – гэжэ тиихэдэ сайд байһан Даба-Жалсан Шагжиевич Чирипов абаһаар лэ һураа һэн. “Трактор ба үүлтэртэ мал абаха һанаатайб. Тиимэ зорилготой ябажа ябанаб”, – гэжэ шууд хэлээ һэм. Тиигэжэ минии һанаһан бизнес-план шалгаржа, тэдхэмжэ абаа һэм.

 – “Эхилжэ байһан фермер” гэһэн уласай конкурсдо ороходоо, газараа нэрэдээ оруулһан байха ёһотой бэзэ.

– Жэшээнь, би аба эжынгээ газарнуудые өөрынгөө нэрээр бэшүүлжэ абааб. Түрүүн үмсын газар гэдэг байгаа. Һүүлдэнь паевой газар болоо һэн.Тиихэдэмни 70-аад гектар болоо. Конкурсдо документ бэлдэхэдээ, арендын 50-яад гектар үшөө нэмэжэ абаа һэм.

 – Танай нютагта нэгэ пай хэды шэнээн сабшалан, бэлшээри болодог бэ?

– 1 пай болбол 3 гектар сабшалан юм.

– Таряалан газар гэжэ байна гү?

– Таряалан байгаа ааб даа. Баянголдомнай таряа тариха талаар яһала ехэ ажал хэгдэдэг болоо. Би урда жэлнүүдтэ газар хахалха, таряа тариха ажал хээгүйб. Һүүлэй хоёр лэ жэл соо 30 гаран гектар газар абажа, зелёнко ургуулнаб. Ехэ һайн ургана.

– Үбэл саһатай байхадаа, һайн гээшэ гэжэ зарим хүн хэлэдэг. Үбэлдөө тала дайда саһан хүнжэлөөр хушагданхай байжа, хабар саһанай хайлахалаар, шэмэтэйхэн хагда ногоон гараад ерэдэг. Харин саһагүй жэлдэ хагда һалхи наранда шанар шэнжэгүй болоно гэлсэгшэ. Баргажанда саһан ямар бэ?

 – Баргажан, Баргажанай-Адаг тосхонуудаар саһа ехэтэй байдаг. Манай Соёлдо саһа багатай юм. Юундэб гэхэдэ, манай эндэ һалхитайхан газар һэн тула саһан ехэ тогтодоггүй.

– Баргажан нютагай малшад намарай сагта гэхэ гү, али үүсын үедэ мяхаяа наймаалжа, мүнгэтэй болоно гү? Мяханай хажуугаар, олзо олохо ондоо ажал эрхилнэ гү? Зарим нютагуудаар бууза баншын цех нээжэ гү, али түлеэ залһа бэлдэжэ, пилорамада барилгын модо хюрөөдэжэ, ашаг олзоёо нэмэдэг.

– Малшаднай мяхаяа намартаа худалдана. Жэшээнь, би 15 гэр бүлые мяха шүлөөр хангаад байдагби. Эдэ хүнүүд жэл бүри намһаа мяхаяа абана. Малшан бүхэн өөһэдын клиентнүүдтэй болоһон байдаг. Баргажан һууринда мяханай рынок хүдэлдэг. Тиишэнь бага сага мяха оруулжа болоно. Улаан-Үдэ абаашаха гэбэл, гаргаша, ябадал ехэтэй, ветеринарна, сомоной захиргаанай справкануудые суглуулха баатай болохош. Баргажанда мал гаргадаг цех хүдэлнэгүй. Тиимэһээ мяхаяа тушааха аргагүйбди. Баянголдо убойно цех баригдаа һэн. Теэд бодо мал үсөөнөөр ороно, ашаггүй гээд хаагдаа. Би өөрөө убойно цех байгуулха һанаатай ябааб, теэд минии хүсэ шадал хүрэхэгүй байгаа. Баргажанай аймагай һургуули, сэсэрлигүүд болон эмнэлгын газар аяар Улаан-Үдэ хотоһоо мяха асаржа хэрэглэнэ. Аймагтамнай иимэ цехэй үгы байһан дээрэһээ һургуули, сэсэрлигүүднай нютагайнгаа малшадһаа мяхыень худалдан абаха эрхэгүй байна бшуу.

– Та дүй дүршэлтэй малшан, “хүл дээрээ гараһан” хүн байнат гээд хэлэе. Малшан болохо хүсэлтэй хүнүүдтэ, илангаяа залуушуулда ямар зүбшэл үгэхэ байнабта? Нэн түрүүн ямар юумэндэ анхаралаа хандуулхаб, энэ ажалда хэды зөөри хүрэнгэ оруулжа эхилхэб?

– Баянголдо нютагаа бусажа ерэһэн нэгэ хэды залуушуул бии. Залуушуул олоороо ерэжэ байна гэжэ хэлэхээр бэшэ. “Техникэеэ шэнэлхэ, малаа үдхэхэ гэбэл, гүрэнэй грант абаха программада орогты”, – гэжэ залуу хүбүүдтэ хэлэдэгби. Грант гээшэ яһала ехэ туһаламжа болоно ха юм. Гүрэнэйнгөө иимэ һайн арга боломжо үгэжэ байхадань, ашаглажа шадаха хэрэгтэй бшуу даа. Жэшээнь, минии трактор абахада, 1 сая 320 мянган түхэригтэ болоо. Мүнөө 1 сая 800 мянгада хүрэнхэй байна. Хүдөө нютагта иимэ үнэтэй сэнтэй эд худалдан абаха шадал байхагүй. Хэрбэеэ 1 сая 800 мянгаар абаа хадаа тэрэ зээли абаһан банкда 1 сая түхэриг процентыень түлэхэ болохош. Тиимэһээ мүнөө хүнүүд энэ грантын ашагтай байһые ойлгоно. Минии конкурсдо ороходо, Баргажанай аймагһаа үшөө 5 хүн байгаа. Харин мүнөө хэдэн дахин олон болоо. Жэлһээ жэлдэ олон боложол байнхай гэжэ дуулдадаг.

– Энэ грантда орохынгоо урда тээ газарайнгаа саарһа дансада ехэ анхаралаа хандуулха хэрэгтэй. Аба эжы, аха дүүнэр, эгэшэнэрэйнгээ пайнуудые бултыень нэгэ хүн дээрээ бэшүүлдэг. Грантын саарһа харадаг комиссиин гэшүүд нэн түрүүн ямар фермэ байнаб, удаань хэды газартайб гэжэ шалгаха. Хэдышье томо фермерэй ажахытай һаа, харин газар багатай байбал, гүрэнэй тэдхэмжэдэ хүртэхэнь орёо бэзэ?

– Тиимэ, тиимэ. Сабшалан бэлшээригүй һаа, малаа хаана барихабши даа. Жэшээнь, 100 гектар газарта 100 балл үгтэхэ. Ороһон мэдүүлгэнүүд баллаар сэгнэгдэдэг. Газар ехэтэй байбал, һайн гээшэ.

– Зай, танай нютагаар “дүрбэн хүлтэй”, “хүдөөгэй” хэр бииб, гарза ушаруулна гү?

 – Шоно элбэг болоо. Энэ тэрээгүүр мал муудхааһан лэ байдаг. Анханай шэнги ангуушад үгы болоо ха юм. Тэрээнтэй тэмсэхэ ажал ябуулагдадаг, теэд үрэ дүн багатай. Малшад хамтаржа байжа ябанабди, харин бэлээр баригдашаха амитан бэшэ гүб даа.

 – Малай үбһэ тэжээлээр дуталданагүй гүт?

– Үбһэ тэжээлээр һайн хангалтатайбди. Бороо хуратай зун боложо, ногооной ургаса һайн байгаа. Хажуугаарнь зелёнко таринабди гэжэ хэлээ һэм. Трактор техникэ бии. Малаа хаража, сүлөө забһаргүй һалиржал байнабди.

– Танда амжалта хүсэе. Хэжэ байһан ажалтнай бүтэсэтэй, байра байдалтнай бата бэхи байхань болтогой!

– Үреэлээр болог!