Наранай багшын нангин субарга

Хүдөө ламын хүндэдэ

Баян Улаан, Баян Сага­ан, Баатар уула гэжэ «хару­улшадтай» Наран hуурин холоhоо налайжа хараг­дадаг. Тахилгатай гурбан хадын үбэртэхи үзэсхэлэн hайхан хүндыдэ тэрэ оршо­дог юм. Зунай зулгы хаhада ногоон хүнжэлѳѳр хушагда­ад байхадаа, үнгын сэсэгэй хангал тараан, бүришье ури­наар харагдана. Эгээл эндэ XIX зуун жэлдэ Даша гэжэ хүн ажаhууhан гэхэ. Тэрэ арадтаа туhатай, хүндэтэй лама байжа, Наранай баг­ша гэжэ суурхаhан гээшэ. Дурасхаалыень мүнхэлжэ, юрѳѳгѳѳрхин, Сэлэнгын аймагай олониитэ «Жан­чуб Чоддэн» гэжэ субарга бодхоогоо бэлэй. 2012 ондо тэрэнээ арамнайлуулhан юм. Гурбан жэлэй удаа - 2015 болон 2018 онуудта үргэн дэлисэтэйгээр тахяа бэ­лэй. Халдабарита үбшэнэй дэлгэрhэн сагhаа субаргаяа олон зоной хабаадалга­тайгаар тахихаяа болёод байhанаа, hаяхана 3-дахияа тахиба.

Энэ жэлэй субаргын тахилга бэлэдхэл ехэ­тэйгээр эмхидхэгдэжэ, олоной hайшаалтайгаар үндэр хэмжээндэ үнгэрбэ. Юундэб гэхэдэ, субаргын арамнайлагдаhаар тэбхэр 10 жэлэй ойн баяр болобо ха юм. Yшѳѳ наранайхидай баяр гэхэдэ, обоонуудай даамал Баир Дармаевич Очи­ров субаргын хажууда най­ман ханатай гэр бария гэжэ 2020 ондо дурадхал оруул­хадань, нютагаархид дэм­жэжэ, олоной оролдолгоор буряад гэрхэн бодоо бшуу. Нёдондонhоо хойшо нютагаар­хид Сагаан үбгэнэй бунха­ниие, Баян Сагаан обоогоо, субаргаяа тахяад, найр на­адаяа эндээ үнгэргэдэг зан­шал байгуулаа.

Тамир тэнхээгээ туршалгын талмай

Наранай багшын дура­асхаалда зорюулагдаhан субаргын дэргэдэ эрын гур­бан наадан сугларагшадай урманда болобо.

Һур харбалгаар мүрысѳѳндэ олон тамиршад хабаадалсаа. Нютагтамнай «Лукодром» баригдажа, hур харбалгаар сүлѳѳ сагаа шэ­мэглэдэг зон олон болонхой. Тренернүүд болохо Вилик­тон Юрьевич, Дулма Аюше­евна Иринцеевтэнэй урил­гаар олон бэрхэ харбагшад ерээ. Тэдэнэй тоодо – Бэлиг­то Цыремпилов (Захааминай аймагай Yлэгшэн нютагай), Олег Цыбикжапов (Сэлэн­гын аймагай Түхэм нютагай), Бато Мархаев (Захааминай аймагай Санага нютагай), Батор Далаев (Захааминай аймагай Yлэгшэн нютагай).

Эрэшүүлэй дунда 3-дахи hуурида Сандан Бадмаев (Yлэгшэн, Захаамин аймаг), 2-дохи hуурида Олег Цыбик­жапов (Түхэм, Сэлэнгын ай­маг), 1-дэхи hуурида Бэлигто Цыремпилов (Yлэгшэн, Захааминай аймаг) гараа. Илагшада хонин шан барюу- лагдаа.

Ветерануудай дундаhаа 3-дахи hуурида Мунко Цы­ренов (Алцаг, Зэдын аймаг), 2-дохи hуурида Ринчин Тубаев (Юрѳѳ, Сэлэнгын ай­маг), 1-дэхи hуурида Сергей Тапхаров (Юрѳѳ, Сэлэнгын аймаг). Илагша баhал хонин шан абаа.

Эхэнэрнүүдэй дундаhаа 3-дахи hуурида Дулма Цыды­пова (Yбэр-Зѳѳхэй, Сэлэнгын аймаг), 2-дохи hуурида Арю­на Далаева (Дээдэ-Yшѳѳтэй, Зэдын аймаг), 1-дэхи hуурида Дулма Иринцеева (Юрѳѳ, Сэлэнгын аймаг) гараа. Түрүүлhэн тамиршан хонин шанда хүртѳѳ.

2005-2008 онуудта түрэһэн залуушуулай дундаһаа 3-дахи һуурида Санжэ Цыдыпов (Юрөө, Сэлэнгын аймаг), 2-дохи һуурида Бато Цыдыпов (Юрөө, Сэлэнгын аймаг), 1-дэхи һуурида Бэлигто До­ржиев (Юрөө, Сэлэнгын аймаг). Илагша мүн лэ хонин шанда хүртөө.

2009 оной үхибүүдэй дун­да 3-дахи һуурида Алтана Ба­туева, 2-дохи һуурида Самбу Цыренов, 1-дэхи һуурида Да­рима Рябова (хонин бэлэгтэ хүртөө) гараа. Эдэнэр булта­даа Юрөөгэй юм.

Үхибүүдэй дунда эгээн бага наһатай харбагша Ян­жина Бургутовада тусхай шан - 5000 түхэриг Бато болон Светлана Данзанов­тан гэр бүлынгөө зүгһөө бэлэглээ. Энэ залуу айл Наранһаа уг гарбалтай юм. Мүнөө Селендума һууринда ажаһуудаг, уула обоодоо ходо ерэжэ мүргэжэ байдаг юм.

Абсолютна абаргын хүндэдэ Бэлигто Турбянов (Тохой, Сэлэнгын аймаг) хүртэжэ, хонин бэлэг абаа.

Барилдаанай талмай дээрэ мүн лэ ехэ тулалдаан болоо. 35 килограмм хүрэтэр жэндэ барилдаашадай дунда оройлогшо гурба­най тоодо Стас Чойдонов (Улаан-Үдэ), Алдар Степанов (Юрөө), Аламжи Степанов (Юрөө) (хонин шан) ороо.

45 килограмм хүрэтэр жэндэ 3-дахи һуури Олзуна­ев Бато (Улаан-Үдэ), 2-дохи һуури Бато Цыдыпов (Юрөө), 1-дэхи һуури Эрдэм Бальжуров (Юрөө) (хонин бэлэг) абаа.

55 килограммай жэн­дэ 3-дахи һуурида Санжэ Цыдыпов (Юрөө), 2-дохи һуурида Аюр Шарапов (Ивалга), 1-дэхи һуурида Ба­ясхалан Базаржапов (Юрөө) (хонин бэлэг) гараа.

65 килограмм хүрэтэр жэндэ 3-дахи һуурида Баяс­халан Базаржапов, 2-дохи һуурида Аюр Шарапов, 1-дэхи һуурида Виктор Мун­кожапов (хонин бэлэг) гараа.

Залуушуулай дунда абаргын хүндэдэ Юрөөгэй Виктор Мункожапов хүртэжэ, хун сагаан хонин төөлэй үбэртэлбэ.

Эгээл бага барилдаашан Алдар Степановта мүн баһа Бато болон Светлана Дан­зановтан тусхай шан - 5000 түхэриг барюулаа.

70 килограмм хүрэтэр жэндэ эрэшүүлэй дундаһаа 3-дахи һуурида Даба Шара­пов (Юрөө), 2-дохи һуурида Баир Доржиев (Юрөө), 1-дэхи һуурида Сергей Евтю­гин (Улаан-Үдэ) (хонин бэлэг) гараа.

70 килограммһаа дээшэ жэндэ эрэшүүлэй дундаһаа 3-дахи һуурида Саян Гарма­ев (Сагаатай, Зэдын аймаг), 2-дохи һуурида Баир Доржи­ев (Юрөө). 1-дэхи һуурида Арсалан Цырендоржиев (Са­гаатай, Зэдын аймаг) гараа.

Һээр шаалгаар мүрысөөн анха түрүүшынхиеэ эмхид­хэгдэжэ, олон зоной анха­рал татаа. Улаан-Үдэһөө ерэһэн Сергей Евтюгин эндэ түрүүлжэ гараа. Баһал хонин шан абаа.

2-дохи, 3-дахи һууринуудые эзэлһэн тамиршадта мүнгэн шан барюулагдаа.

Соёлой түб болоо

Наранай багшын нангин субарга тахилгада ганса­шье шандааһа ехэтэй шанга тамиршад хаба шадалаа туршаа бэшэ, мүн абьяас бэлигтэн хатараа дэлгэжэ, дуугаа дуулажа, ёһотой һайндэрэй оршон байгуу­лаа. Таширай соёлой бай­шангай хүдэлмэрилэгшэд Дари Цыденовна Дампи­ловагай хүтэлбэри доро һайхан концерт-наада табяа. Бүхэроссиин хэмжэ­эндэ шалгарһан нютагай “Гуламта” ансамбль олоной һайшаалда хүртөө. “Таланты нашего села” телевизион­но урилдаанда түрүүлжэ гараһан юм. “Надежда” студиин хоор, “Ритм” гэжэ хатарай бүлгэм мүн лэ халуун альга ташалганда хүртөө. Санкт-Петербургын Герценэй нэрэмжэтэ РПГУ түгэсхэһэн Алтан-Сэсэг Антонова дуу гүйсэдхэлгэ соёлой байшанай дэргэдэ шадамар бэрхээр заана гээд тэмдэглэхэ хэрэгтэй. Ажалай ветеран, Ажалай Улаан тугай ордентой Ринчин Тубаев соёлой бүхы хэмжээнүүдтэ эдэбхитэйгээр оролсодог тула, энэшье удаа олониие баярлуулаа. Нютагаархидай урилгаар “Байгал” театртай дуушан Баирма Бугутова дуу бэлэглээ. Тиихэдэ 3-дахияа Буряадай габьяата артист Эрдэни Батсух энэ субарга тахилгадамнай хабаадаа.

Түгэсхэлэй үгэ

Шүхэйтэнэй дүрбэдэхи хүбүүн боложо түрэһэн Даша лама (Наранай багша) айлай одхониинь байжа, лама болохо эрхэшьегүй һаа, Монгол зугадажа, тэндэһээ Түбэдэй Һаса хото хүрэжэ, 20-ёод жэлдэ буддын ша­жанай ном шудалһан, лүйжэншэ лама болоһон. Гэртэхинэйнгээ хэды хо­рибошье, нэтэрүүгэйнгээ ашаар лама боложо гараһан аабза. Нютагаа бусаад, эсэ­гынгээ гуламтые һэргээхэ баатай болоһон. Ахынгаа захяагаар гэр бүлэ байгуулжа, гурбан үритэй болоһон. Тэдэнһээ гараһан зээ болон зээнсэрнүүдынь, аһаансарнуудынь мүнөө угыень үргэлжэлүүлжэ яба­на. Субарга бодхоолгодо бүхыгөөрөө болоошье һааб даа. Мүнөө гурбадахияа та­хихадань ерэһэн айлшадые уринаар угтажа, эмхидхэлэй тала даалсаа.

Нагасамни болохо Даша ламын дурасхаалда баригдаһан субаргын найр наада үргэн хэмжээндэ үнгэржэ байхадань, нютагаархидай олоороо оролсоходонь, 83 наһаяа угтаһан минии зосоо ёһотой наран гараһандал болоо.

Роза НИМАЕВА, ажалай ветеран, Наранай багшын зээ басаган