617
Римбyyшын бага наhан
Озер римбүүшэ Зүүн Түбэдэй Манкханг hууринда 1966 ондо, түбэд литээр, hарын 15 -най үдэр түрэhэн намтартай. Тэрэ үдэр Манкханг дээрэ байгаалиин гайхамшагта үзэгдэлнүүд - ехэ ламын хубилгаанай түрэhэнэй тэмдэгүүд үзэгдэhэн гэдэг.
Хүбүүн таба наhатайдаа ламын сахилда хүртэhэн байгаа. Тэрэ үедэ хитадай дарлалта доро байhан түбэдүүдтэ буддын шажан ба түрэлхи хэлэеэ шудалхань шанга хорюултай байгаа. Тиимэhээ таба наhатай Озер хүбүүхэн нюусаар, hүниин харанхыда, 150 модо холын зайда байдаг багшадаа морёор ошожо, эрдэм шудалдаг байhан. Багшынгаа гэр хүрэтэр хүбүүн 2,5 часай туршада ябажа хүрэдэг hэн ха.
Мүн лэ таба наhанhаа Озер сэсэн мэргэн зүнтэй зүүдэнүүдые харадаг болоод, үзэл үзэжэ эхилhэн намтартай. Гайхамшагта мэргэн айладхалнуудтай хүбүүн тушаа хаа-хаанагүй суу тараад, элдэб олон асуудалнуудтай хүнүүд гэртэнь суглардаг болоhон байгаа.
Уданшьегүй тэрээн тушаа хитадууд мэдээд, нэгэ хэды сагай туршада тушаажа хааhанай удаа, үзэл үзэхые шанга хорюултайгаар сүлɵɵлhэн ушартай.
Озер ламын хубилгаан
Тэрэ үедэ нютагайнь буддын шажанай Нингмалинг заншалай дасанай ламанар Озер хүбүүе Дечен Чокьи Гьяцо гэжэ шэрээтэ ламын хубилгаан гэжэ тодорхойлhон түүхэтэй. Тагаалал болоhон ламын хэрэглэжэ ябаhан нангин зэмсэгүүдые бусад ондоо хэрэгсэлнүүдэй дунда табяад, хүбүүндэ харуулхадань, тэрэнь Дечен Чокьи Гьяцо ламын зэмсэгүүдые алдуугүй заажа харуулhан гэдэг.
Удаань Озер хүбүүнэй багшань Түбэдэй түб Һаса хотын дэргэдэхи Лхамо Намцо гэжэ нангин нуурай уhанай нюрууда тусхай уншалга бүтээлэй ашаар телевизорэй экран дээрэ мэтээр хүбүүнэй урда түрэлдɵɵ ажаhууhан тосхониие болон гэрые хараhан байгаа.
Теэд хүбүүнэй 16 наhатайда Далай лама гелуг заншалтай дасанай шэрээтэ Озер ламын хубилгаан гэжэ тодорхойлhон ушартай.
Мүнɵɵшье хүрэтэр тэрэ нингмлинг ба гелук дасангууд хоорондоо Озер римбүүшые буляалдажа тоосолдоhон зандаа гэдэг.
Ябагаар Непал хүрэтэр
Саашанхи хуби заяандаа ерээдүйн римбүүшэ багша олон тоото бэрхэшээлнүүдые дабажа гараhан. 1985 ондо Лхаса хотын Сера Мен дасанда эрдэмээ дээшэлүүлжэ ороhон намтартай. Урда түрэлдɵɵ тэрэ Кункьен Джангчуб Бумба нэрэтэй агууехэ Зонхобын шаби байха үедɵɵ тус дасан байгуулhан түүхэтэй.
Уданшьегүй Озер лама Сера Мен дасанай шэрээтээр залагдажа, гайхамшагта ушар болоhон. Юундэб гэхэдэ, Түбэдые Хитадай эзэмдэhээр, 1959 – 1985 онуудта, 26 жэлэй туршада тус дасанай шэрээдэ бэшэ хэншье залагдаагүй байhан.
1988 – 1989 онуудта Озер лама хитадай түрмэдэ hууhан. Удаань түрэл Сера Ме дасандаа hуралсалаа үргэлжэлүүлжэ, 1999 ондо «ригчунг» гэжэ зиндаатайгаар түгэсхэhэн.
1999 оной үбэлэй янгинама хүйтэн соогуур ябагаар үндэр уула хадануудые дабажа, декабрь hарада Непал хүрэжэ ерэhэн. Тэндэhээ Дхармасала зорижо ошоод, Далай ламые бараалхаhан золтой заяатай.
Саашадаа Энэдхэгэй Сера Ме дасанда буянта хэрэгээ үргэлжэлүүлээд, 2001 ондо «ригчен», 2006 ондо «гэбшэ» гэhэн зиндаануудта хүртэhэн.
Озер римбүүшэ Тайвань, Сингапур, Америкэ г.м. дэлхэйн олон гүрэнүүдээр шабинартай.
Урда түрэлдɵɵ - агууехэ ёгоозор
-Минии үнэн дээрээ Озер ламын хубилгаан байhаниие гансал тагаалал болоhон хойномни бэеым хайлуулхада эли болохо, - гэжэ Озер римбүүшэ хэлэнэ. Урдахи түрэлэймни бүхы ламанарые хайлуулхада, хохимой яhанууд соонь заабол ямар нэгэн бурханай – Ваджрапани, Манзашри, Зонхобо, Бадмасамбхава гэхэ мэтэ бусад бурхадай дүрсэнүүд бии болоод байhан гэжэ эли. Тэдэнэй долоониинь мүнɵɵ хүрэтэр Түбэдтэ хадагалагдадаг.
Озер ламын дүрбэдэхи үеын хубилгаан «түргэн ябадалай» дээдын эди шэдитэ ёгоозор байhан гэдэг. Тэрэ Мангханhаа Һаса хүрэтэр 1500 модо зайн газарые абаад ябаhан мо-мо гэжэ түбэдэй халуун пельменүүдэй хүрэжэ үрдеэгүйдэ гаталдаг байhан гэжэ хэлэгдэдэг. Тиигээд тэрэнэй унаад ябаhан луусай (элжэгэн гүүн хоёрой холисо амитан) туруунай мүрнүүдынь шулуун дээрэ үлэдэг байhан түүхэтэй.
Озер ламын урдахи түрэлэйнь ехэнхи ламанар даяанда hуудаг, түбэдɵɵр цамба гэдэг санаартан байhан түүхэтэй. Тэдэнэй нэгэниинь 80 жэлэй туршада даяанда hуужа бисалгаhан, харин 13 -дахи Озер ламын айладхалнуудынь тэрэ үеын Түбэдэй правительствын зарлигуудтай адли зэргэ сахигдадаг hэн ха.
Харин мүнɵɵнэй Озер ламын урда үедэ ажаhууhан 14 -дэхи Озер лама 1959 ондо Түбэдhɵɵ Энэдхэг руу Далай ламатай хамта тэрьедэжэ гараhан намтартай. Нэгэтэ тэрэ нүхэртɵɵ иигэжэ хэлэhэн байгаа: «Бидэ, түбэдүүд, Эхэ ороноо алдаабди. Тиимэhээ хүсэ шадалаа бүхэжүүлхэ ёhотойбди». Тэрэ сагhаа Озер лама культуризмын тамираар бэеэ hорижо эхилhэн байгаа. Ехэ шэгнүүрэй тамиршадай тоодо Россида hорилго гараhан, Москва хотын гараар тулалдаануудта хабаадаhан гэжэ эли. Нэгэтэ тэрэ мүрысɵɵнэй үедэ Энэдхэгэй бүхэдэлхэйгээр элитэ Дарасин гэжэ тамиршанай гар хуха сохёод, тэрэнь hүүлдэнь Озер ламые хорложо алаhан ушартай.
«Минии урда тээ түрэлɵɵ урилhан Озер лама богони наhатай байгаа», - гэжэ римбүүшэ тэмдэглэнэ.
Богдо гэгээнтэй
Озер римбүүшэ 2009 онhоо Монголой Богдо гэгээнэй хажууда таhалдангүй байhан. «Бидэ хоорондоо урда наhанай бүхэ холбоотой байhамди», - гэжэ Озер римбүүшэ онсо тэмдэглэнэ.
Монголой Богдо гэгээн түбэдэй буддын шажанда Далай ламын ба Панчен ламын удаа гурбадахи зэргын үндэр зиндаатай лама болоно.
2010 ондо Богдо гэгээн Озер римбүүшые ɵɵрынгɵɵ залгамжалагшаар соносхоод, арад зондоо иигэжэ хандаhан гэдэг: «Минии тагаалал болоходо, таанад орондомни Озер римбүүшые хүндэлэн шүтэжэ ябаарайгты!»
2012 ондо Богдо гэгээн IX хүн бэетэеэ хахасажа мордоhон.
2016 ондо Далай лама Монголдо Богдо гэгээнэй түрэлɵɵ оложо мүндэлhэн тухай соносхоhон гэжэ эли. Тиигээд нялха бага хүбүүнэй бэеэ хүсэтэрынь нэрыень, ɵɵрыень олондо мэдүүлхэгүй гэжэ шиидхэбэри абтаhан. Мүнɵɵ хажуудань Озер римбүүшэ багшань байлсажа, хэрэг үүргэнүүдыень түлɵɵлхэ нангин уялгатай.
Озер римбүүшын туhамарша ламанарай онсо тэмдэглэhээр, тэрэ ёhото эди шэдитэ хүсэтэй бүтээлнүүдые үйлэдэжэ, элдэб хүндэ үбшэнтэдые аргалжа, хүл дээрэнь бодхоодог алдартай.
Байгалай субарганууд
Yндэр түрэлтэ римбүүшэ манай Буряад – Монголой байдалаар асуудалнуудта иимэ харюунуудые үгэhэн байна.
- Озер римбүүшэ, мүнɵɵ Түбэд орондо дэлхэйн буддын шажанай түб оршоно гэжэ эли. Тиигээд ерээдүйн сагта тус түб Монголдо болохо гэhэн үгэтэй. Тэрэ зүб гү?
- Ерээдүйн сагта буддын шажан мүндэлhэн Энэдхэгhээ сааша, хойто зүг руу дэлгэрэн тараха гэжэ Бурхан багша айладхаhан. Тэрээгээрнь Энэдхэгhээ хойшо – Түбэд, Түбэдhɵɵ хойшо – Монгол, Монголhоо хойшо – Росси, Россиhаа хойшо – Европо. Иимэ шэглэлээр буддын шажан саашадаа дэлгэрэн хүгжэхэ.
- Озер римбүүшэ, танай hанамжаар, ковид үбшэн замхажа hалаба гү?
- Энэ үбшэн хадаа хүнэй бии болгоhон хэмэл үбшэн, тиимэhээ уридшалан хэлэхын аргагүй.
- Буддын шажанай урдын айладхалнуудтай номууд соо ерээдүйн сагта Байгалай шадархи дэбисхэртэ ехэ аюулта газар хүдэлɵɵн болохо тухай бэшэгдэhэн гэжэ хэлэгдэдэг. Тэрэ зүб гү?
- Нээрээшье, Богдо гэгээнэй зарлигууд соо тиигэжэ бэшэгдэhэн айладхал бии. Тиимэ газарай хүдэлɵɵнэй ехэ аюулые сарахын тулада, Байгалые тойруулаад, нангин субаргануудые бариха хэрэгтэй. Жэшээнь, Далай ламын байрладаг Энэдхэгэй Дхармасала хотодо баhа тиимэ ехэ газар хүдэлɵɵнэй аюул тохёолдохо тухай урдын номууд соо бэшээтэй. Тэрэ ушараар, газарай хүдэлдэг газарнуудаар олон субаргануудые барижа, аймшагтай аюулые тогтоожо зайсуулха тухай Далай лама айладхаhан байна. Зарлигыень бэелүүлжэ, Дхармасалые тойруулаад, хамтадаа 12 нангин субарганууд бодхоогдоhон. Мүнɵɵ тэндэ газарай хүдэлɵɵнэй аюул усадхагдаа гэжэ эли.
Энэ бэлэн хэрэг бэшэ. Тиимэ субаргануудые бодхоолгын хэрэгтэ дээдын харюусалгатайгаар хандажа, бүхы хэрэгтэй хоморой нангин зүйлнүүдыень оложо, дүүрээр хангажа бүтээхэнь маша шухала.
Баярма Баторова
