Буряадай БАД-ууд, үхэр хулганаанууд...

Түбэд эмнэлгын заншалаар     

Мүнөөнэй сагта олон хүнүүд элдэб янзын хари гүрэнүүдэй эдеэнэй нэмэлтэнүүдые - БАД-уудые уужа, бэеынгээ энхэ элүүрые сахихые оролдодог. Харин Роспотреб-хиналтын шалгалтаар үргэнөөр хэрэглэгдэдэг БАД-уудай 44% элдэб янзын дутагдалнуудтай. Ехэнхи ушарнуудта реклама соонь хэлэгдэдэг шанар шэнжэдэ хүрэдэггүй гэжэ онсо тэмдэглэгдэнэ.          

Манай Буряад ороной эм домто ургамалнууд, үнэн дээрээ, хариин  үнэтэй сэнтэй эмнэлгын үбhэ ногоонhоо  дорогүй хүсэтэй ба туhатай  гэжэ тоосоогүй. Энээн тушаа Улан-Yдэ хотын Буряадай эрдэмэй түбэй биологиин  институдай мэргэжэлтэдэй шэнжэлгэнүүд гэршэлдэг.      

Тэндэ урдын түбэд-монгол эмнэлгын «Джуд – Ши», «Кунпан – Дудзи», «Шел Пхренг» гэhэн нангин номуудай  жор рецептнүүдые хэрэглэжэ, нютагайнгаа домто ургамалнуудаар шэнэ үеын эмүүдые болон эдеэндэ нэмэлтэнүүдые үйлэдбэрилдэг болонхой.         

                       «Хамар Дабаан», «Ярууна» унданууд  

Эрдэмтэ мэргэжэлтэд домто ургамалнуудые шэнжэлжэ, ямар hарада,   ямар хубинуудынь - үндэhэн, эшэ, набшаhан, сэсэг -  ямар домтой бодосо зүйлнүүдээр баян бэ гэжэ шэнжэлэн элирүүлдэг. Тэрэнэй дүнгүүдээр ургамалнуудые хабарай, зунай, намарай хаhада түүжэ хатаадаг гуримтай.

Институдай инновационно үйлэдбэриин эдеэнэй биологическа нэмэлтэнүүд үнэтэй бэшэ (100 – 300 түх).

Илангаяа «улаан щётко» гэжэ үбhэн ехэ сэгнэгдэдэг. Тэрэ йодоор баян hэн тула hужуурай булшархайн үбшэнгүүдые, эхэнэрэй миомо, мастопати,  уураг тархиин hудалнуудай зангирал г.м үбшэнгүүдые аргалхаhаа гадуур hуларhан бэедэ шадал тэнхээ оруулдаг.

«Ортилия однобокая» гэhэн үбhэнэй эм хамаг хабдар, hэлхэнгүүдые буураажа hалгадаг.  «Тантон» гэжэ 17 домтой ургамалнуудай эдьхэмэл  зүйл муухай бузартай агаарай, уhанай, газар хүрьhэнэй хороhоо шалтагтай үбшэнгүүдые сараха аргатай. «Дигда – Ши –Тан» гэжэ 14 ургамалhаа бүридэhэн эм мүн лэ элдэб олон үбшэнгүүдые эдэгээдэг.             

«Ая ганга», «Хамар Дабаан», «Ярууна» гэhэн амтатай унданууд унда харяахаhаа гадна хүнэй бэеын олон үбшэнгүүдые эдэгээхэ аргатай.

«Улаан-Yдын» гэhэн аршаантай уhан ая ганга ба халуун үбhэ нэмэлтэтэй hэн тула мүн лэ хото гүзөөнэй, нарин ба бүдүүн гэдэhэнэй үбшэнгүүдые аргалхада туhатай.

                      Архинша үхэр хулганаанууд

Шэнэ эмүүд лабораториин үхэр хулганаанууд дээрэ туршалгануудые гарадаг. Тэрэнэй тулада үхэр хулганаануудые элдэб янзаар үбшэлүүлдэг: сахарай диабет, хорон хабдар болон эльгэнэй, хотын, бөөрын, зүрхэнэй, нервын  г.м.    

 Жэшээнь, архиhаа гаргадаг ба архиин гепатит  эдэгээдэг эмэй туршалгада үхэр хулганаануудые архида оруулжа, ёhото архиншад болгоhон ушартай. Тэрэнэй тулада үхэр хулганаануудай хото руунь хара архи эюулэжэ, hогтоодог байгаа.

 Ама халамгай амитад ёhото «кайф» барижа, жаргалай долгиндо орожо хүхилдэдэг. Тиихэдээ зарим хүнүүд мэтэ «hогтуугай баатаршалгануудые» харуулжа, муу ааша үзүүлдэггүй, эшхэрэлдэжэ бөөлэлдэдэггүй, хоорондоо наншалдадаггүй.  Аргагүй номгон, тэнюун байдал тогтодог ха.

 Уданшьегүй архиин паартай хамта «кайф» дэгдэн hалажа, үхэр хулганаанууд хүнүүдтэ адляар мангарлажа зободог. Yглөөгүүр эрдэмтэдэй ажалдаа ерэхэдэнь, баарhад мангартай сүсэгэнэлдэжэ, тэсэжэ ядан, ээлжээтэ зуун граммаа эрижэ байдаг ха.

Тиимэ шэнжэлэлгын хүдэлмэринүүдэй ашаар Улаан-Yдын эрдэмтэд хүниие архиhаа гаргадаг «Наркофит» ба «Алкофоп» гэжэ эдеэнэй био- нэмэлтэнүүдые үйлэдэжэ гаргаhан аша габьяатай.                       

Шэнжэлэлгэнүүдэй дүүрэхэдэ, үхэр хулганаанууд наркоз доро  үбшэгдөөд, дотор органуудынь абтажа, саашанхи шэнжэлэлгэнүүдтэ ябуулагдаг. Тиихэдээ эрдэмэй лабораториин амитадтай яажа хандаха тухай Бүхэдэлхэйн Эмшэдэй ассоциациин Хельсинскэ декларациин  дүримүүд дүүрээр хангагдадаг гэжэ тэмдэглэхэнь шухала.   

Саашадаа лабораториин амитадай дотор органуудые гистолог ба патоморфолог гэhэн эрдэмэй мэргэжэлтэд шэнжэлдэг гуримтай. Тэдэнэр үхэр хулганаануудай эльгэ бөөрэнүүдые, зүрхэнүүдые, хотонуудые г.м отолжо, микроскоп доро үзэжэ харадаг. Ямар үбшэндэ сарагдаhан орган ямар ургамалнуудай холисо эмhээ хэр зэргэ хубилнаб гэжэ тэдэ мэргэжэлтэд элирүүлдэг.  

                            Хулганада дурасхаалта хүшөө

Новосибирскын Академгородогто эрдэмтэ лабораториин  хулганаануудай дурасхаалта хүрэл  гуулин хүшөө зогсодог. Хамар дээрэнь тобойhон түхэреэн нюдэнэй шэлтэй, хүнэй ДНК-гай сахариглаhан дүрсэ томожо байhан  түхэлтэй  хулганын хүшөө гүнзэгы бодолнуудые түрүүлдэг. Нэгэ талаар, тус амитад хүнэй байдалда харша амитад гэжэ тоологдодог, хайрагүйгөөр хюдагдадаг. Харин, нүгөө талаар, олон сая үхэр хулганаанууд хүнүүдэй бэеын энхэ элүүрэй хэрэгтэ ами наhаяа зорюулhан.