Түүхын утаһанай таһархагүйн түлөө

Оршон үеын ажалнууд

Гүрэнэй архивуудай жасада байһан үнэтэ саарһа дансануудые яажа һайнаар хадагалхаб? Бүхы юумэн сахим аргаар хэгдэдэг болоһон сагта тэрэ мэдээнүүдые бүрин бүтэн үлээхэ, саашань дамжуулха тухай сэдэб тус хуралдаанда харагдаһан байна. Бүхыдөө Ород Уласай 86 можо нютагай түлөөлэгшэд түүхээр баян Казань хотодо суглараа. Россиин эрдэмэй академиин Архивай, гүрэнэй номой  сангай, “Тэлос Архив” эмхиин, «Элар» нэгэдэлэй,  «Тасма» гэһэн үйлэдбэриин түлөөлэгшэд уригдажа хабаадалсаһан байна. Бүхыдөө аяар 270 мэргэжэлтэд өөрынгөө ажалда хэрэгтэй дүршэл халан абаба.

- Архивай ажалтадые түүхын харуулшад, һахюуһад гэжэ хэлэмээр. Ерээдүйн үри һадаһадтамнай үнэтэ мэдээнүүдые дамжуулха албан гээшэ. Түүхын утаһанай таһархагүйн түлөө танай хэжэ байһан үдэр бүриин ажал сэгнэшэгүй. Хүн бүхэн өөрынгөө уг гарбалаар,  түүхээр һонирхожо, омогорхожо ябаха аргатай байха ёһотой, - гэжэ амаршалгын үгэ абахадаа, Татарстан Уласай Юрэнхы сайдай орлогшо Василь Гаязович Шайхразиев хэлэһэн байна.

Түүхэгүй ерээдүй байха аал?

Ажабайдалнай түргэн урасхалта уһа мүрэн мэтэ хүүен урдадаг. Түүхын гүн соо төөрингүй, өөрын нэрэ обогтой байхын түлөө али болохо саарһа дансануудаа, бэшэгүүдээ болон гэрэл зурагуудаа наринаар хадагалдаг гээшэбди. Ород Уласай гүрэнэй архивуудай алтан жасада ямар ехэ түүхын сэнтэй материалнууд бии гээшэб. Гүрэнэй ажаябуулгада хабаатай дансануудһаа эхилээд, арад түмэнэй хуби заяанда нүлөөлһэн түүхын хуудаһанууд хадагалагдана.

Түрүүн саарһан дээрэ, мүн гэрэл зурагай аргаар мэдээсэлнүүд хадагалагдадаг һаа, мүнөө оньһон түхеэрэлгэнүүдэй амаргүй хүгжэһэн сагта сахим аргаар үлээхэ аргатай болобобди.

-Бидэ ажалдаа сахим арга яһала үнинэй хэрэглэжэ эхилһэн байнабди. Угай һарбаалжан болон ходо хэрэглэгдэжэ байдаг мэдээнүүдые хүн бүхэндэ гартань үгэжэ, иража һалгаахагүйн түлөө тэдэнээ сахим (электрон) болгоһон байнабди. Мүнөө бүхы эмхинүүд ажалаа сахим аргаар ябуулдаг болонхой. Тэдэ мэдээнүүд хэзээ нэгэтэ архивта тушаагдаха зэргэтэй. Тиихэдэнь бидэ тэдэниие өөртөө абажа хадагалха аргагүй байнабди. Тэды ехэ материал багтааха гэбэл, тон һайн сервернүүд хэрэгтэй болоно. Үнгэргэгдэһэн хуралдаанда энэл асуудал олон тээһээнь хаража үзэһэн байнабди, - гэжэ Буряад Уласай гүрэнэй архивай захирал Бутит Цыдыпмункуевна Жалсанова хөөрэнэ.

Нёдондо хадагаламжын шэнэ газар түхеэрэгдэжэ, Буряадаймнай архив тиишээ зөөжэ ороһон байна.

-Энэ хэрэгтэ Буряад Уласай һанһаа 60 сая түхэриг гаргашалагдаа. Ранжуровай нэрэмжэтэ гудамжада оршоһон Ростелекомой байшангай доодо дабхарта хадагаламжын тусхай газар бэлдээбди. Бүхы юумэн эрилтын ёһоор тодхогдоо, тусхай тагууд табигдаа. Шэнээр зохёогдоһон байшандаа Ключевская гудамжада байдаг  архиваа 2 һарын туршада зөөгөө гээшэбди. Энэл нүүдэл яажа бэелүүлһэн тухайгаа тодорхойгоор тус суглаанда элидхэл хэһэн байнабди. Татарстан Уласта Гүрэнэй архивай бүхэли хороон ажаллана. Бүхы юумэниинь гуримшуулаатай, байра байшангуудынь гэжэ мүнөө  үеын эрилтэдэ таарама шэб шэнэнүүд. Ажалаа ябуулха оньһон түхеэрэлгэнүүдээр дүүрэн хангагданхай. Ажаллаха мэргэжэлтэдыньшье олон даа. Бүхыдөө архивта гэжэ гүрэн түрын зүгһөө һайн хандасатай юм. Эгээл тиимэ һайн байдалтай һэн хойнонь мэргэжэлтэдые Казань хотодо суглуулаа бэшэ гү даа. Ондоо можо нютагуудһаа ерэһэн суг хүдэлдэг нүхэднай мүн лэ һонирхон, “сагааханаар” атаархан, бүхы юумыень харана, үзэнэ. Татарстан Уласай Гүрэнэй архив 50 жэл урагшаа хараатайгаар ажалаа зохёоһон байна. Тэбхэр 50 жэлэй хугасаада суглуулһан материалнуудые хадагалха газарнууд түхеэрэгдэнхэй. Архивай жаса яһала баян, тэндэ  хэдэн сая үнэтэй мэдээнүүд тоологдоно, - гэжэ Бутит Цыдыпмункуевна хөөрэбэ.

Түүхэеэ мэдэхэ хэрэгтэй

«Нэрэеэ хухаранхаар, яһаа хухара» гэжэ буряад арад хэлсэдэг. Үнэхөөрөөшье хүн бүхэн өөрынгөө нэрэ нэрлүүлхэ, угаа залгаха үри хүбүүтэй болохо, олон жэлдэ һанагдаха үйлэ хэрэг бүтээхэ гэжэ оролдодог. Һайн һанаатай, ажалша бэрхэ зоной нэрэ хэтын хэтэдэ үе дамжан,  арадай дунда ябадаг. Харин худал хуурмаг, хуули буса ааша гаргажа ябаһан хүнэй нэрэнь мүн дурдагдаха, харин муу талаһаа ааб даа. Тиимэһээ түүхэ гээшэмнай амаргүй удхатай гээшэ. Гүрэн түрынгөө, арад түмэнэйнгөө болон гэр бүлынгөө түүхэ наринаар сахижа, үри һадаһадтаа дамжуулха хэрэгтэйнь мэдээжэ.