Элбэг гартай, буян хэшэгтэй

Аба эжынь һургаал һайхан

Хэжэнгын дасанда хубарагһаа эхилээд, үндэр зиндаатай лама бо­лотороо ургаһан, ехэ эрдэм мэдэсэ­тэй байһан Намсарай Цыренович Бимбаев эсэгэнь 1938 ондо хамалган хашалганда абтажа тушаагдаа бэлэй. «Комсомолец» колхозой МТФ-гэй ажалшан ябаһан Бимбын Намсарай «партиин болон гүрэн түрын хэмжээ ябуулгануудта, хубисхалда харша ябадал харуулаа» (Буряад-Монголой АССР-эй Верховно сүүдэй шиидхэ­бэриин ёһоор РСФСР-эй УК-гай 58- 10-дахи статьягаар) гэжэ гэмнэгдэжэ, түрмэдэ ябуулагдаа һэн.

Тиин 32 наһатай Долгор Шара­евна Эрдынеева һамганиинь орой­доол 2-той Мария басагантаяа үлөө бэлэй. Тусхай дансада эд зөөринь бүридхэгдөө: 3 гэр байшан, 12 толгой үхэр мал, 2 морин, 35 хонин, ханын 3 часы, унтаха орон, үбэлэй нэхы дэгэлнүүд тоологдожо тушаагдаа һэн. Зобоһон, тулиһан Долгор эжынь басагантаяа нагасанартаа Эдэрмэг ошохо баатай болоо һэн.

Харин түрмэдэ хаагдаһан эсэгэнь 1940 оной июниин 21-эй шиидхэбэ­реэр гэмтэ ябадалнуудынь үндэһэ баримтагүй гэжэ тодорхойлогдожо, июлиин 29-дэ табигдажа, баяртай, дуутай шуутай нютагаа бусаа һэн.

Балшархан наһанайм нютаг юм даа…

- Наһанайнгаа нүхэрые – инаг хайрата Долгороо түрмэдэ байха­даа һанан-һанан, баһал дуун соогоо үбгэн абамнай магтан дууладаг һэн. Дайнда морин сэрэгтэ ябаа, - гэжэ зээ басаганиинь, 30 гаран жэлдэ Улаан-Үдэ хотын «Тоонто» гэһэн арадай аман зохёолой ансамблиин аккомпаниатораар ажалладаг Эржэн Васильевна Дымбрылова хөөрэнэ һэн.

Эрхыдээ эмтэй, долёобортоо домтой, хүн зоной түлөө сэржэм үргэдэг, маани мэгзэм уншадаг, хүнэй хэрэг һайнаар бүтээдэг гэжэ суутай Намсарай абындань хэжэн- гээрхид олоороо сугларжа, ажами­даралаараа һонирходог, харгы замаа сэбэрлүүлдэг, һургаал заабаридань хүртэдэг бэлэй. Буддын шажанай бу­янтай зам шэлэһэн баабайнь Мария Бимбаевна басагандаа үлзы хэшэг, үндэр заяае үреэгээ һэн.

Эдеэ бэлдэхэ эрхим мэргэжэлтэй

Һургуулида һурахаһаа дуулаха, хатарха дуратай, холын зайда Худан гол хүрэтэр хурдаар гүйдэг, утые, үндэрые һүрэдэг Мария басагые ниислэл хото мүрысөөндэ эльгээхэ болоходонь, талааниинь буруутажа, һорилгын үедэ хүлөө гэмтээхэдэнь, ехэ мэдээжэ баряаша байһан Санхи­руун үбгэн хүлыень байрадань оруу­лаа бэлэй.

Мария басаганай огсомоор хатар­хадань, хүнүүд халуун альга ташал- гаар үдэшэдэг бэлэй. Һургуулиингаа һүүлдэ Улаан һэеы гэрые даагша болоһон Мария Бимбаевна агит­бригадынгаа нүхэдөөрөө – «Трак­тористын дууе» таталуулдаг байһан Балмасу Бальжинимаеватай, уран зурагай багша, аккордеонист, хата­рай багша Михаил Абламскийтай, хатаршан Виктор Силантьевтай Хэжэнгэ, Хориингоо хүдөөгэй ажал­шадта концерт-наадаа харуулдаг, улад зонойнгоо урма зоригыень ба­даруулдаг байгаа. Хожомынь Михаил Ширапов, Владимир Батодоржиев болон бусадтай таряа-хуряалгын ста­нуудта, хонишодой байрануудта, һү һаалиин фермэнүүдээр ябалсадаг, уран бэлигээ гэршэлдэг бэлэй.

- Загарайн аймагай Нарин ню­тагта хүдэлхэдөөшье, клубта «Һэеы даралга», хүлөөрөө түбэрдэг ород, хасаг хатарнуудые гүйсэдхэдэг һэмби, - гэжэ Мария Бимбаевна хөөрэнэ. Залууһаа соёл, искусствада шуналтай, дуу, хүгжэмдэ абьяастай байһыень Эржена Васильевна ба­саганиинь халан абажа, бэлигтэй хүгжэмшэн болоһониинь омогорхо­моор байна.

Мария Бимбаевна һүүлдэ Хори­доо хозмагта наймаашанаар ажал­лаа, хүн зониие эдеэлүүлхэ ехэ буян­тай хүдэлмэридэ - столоводо Хори, Хэжэнгэдээ хорёод-гушаад жэлдэ хүдэлөө.

- Хүн зониие, холоһоо ерэһэн айлшадые, ноёд дарганарые (партиин, комсомолой, уласай, ха- риин гүрэнүүдэй) амтан хоолоор хүндэлхые оролдодог һэмби. Хэжэн­гэ, хорёорхидоо Сурхарбаанда, түрэ нарануудта, хүдөө ажахын, партиин болон комсомолой һайндэрнүүдтэ, үндэр наһатайшуулай баяр ёһололнуудта, хариин ороной айлшадай угтамжада нилээд туха­шардаг бэлэйбди, - гэжэ хөөрэһэн Мария Бимбаевна Хүндэлэлэй олон тоото грамотануудтай. Улаан-Үдэдэ Буркоопсоюзай Хүндэлэлэй сам­барта фото-зурагайнь үгтэнхэй байһаниинь оролдосотой ажалайнь үнэн гэршэ болонхой бшуу. Суг хүдэлһэн нүхэдөө – столовые даагша байһан Бадма-Ханда Аюшеевна Да­шицыреновае, амтан хоол бэлдэдэг Нина Александровна Часовикинае ехэ дулааханаар дурдана һэн.

Үри хүүгэд, хани нүхэд – наһанай жаргал

Наһанайнгаа амаралтада гара- һанай һүүлдэ нилээд удаан столо­водоо хүдэлһэн Мария Бимбаевна Дашинима хани нүхэртэеэ Улаан-Үдэ зөөжэ, үхибүүдтээ дүтэлөө бэлэй. Гуша гаран жэлдэ суг ажаһууһан наһанайнгаа найдамтай нүхэр Да­шинима Галанович Доржогушаевай 65 наһанай ойе үндэр хэмжээндэ ниислэл хотодоо үнгэргөө бэлэй.

Тээмэндэ 85 наһанайнгаа ойн баярай үедэ наһанайнгаа нүхэрые үгылжэ байбашье, һайхан дуугаа та­талуулаа һэн:

Намарай дулаахан хаһа

Үнгэрэн үнгэрөө гээ гүш,

Найдамтай нүхэрэйм дуран

Хододоол мүнхэхэн байха…

Улаан-Үдэ хүүгэдтээ ерэһэн хоёр ханинар – хүгшэдынь гоё хоолойтой Сэсэг Дандаровна Гунгарова, ан­хан киномеханик ябаһан түрэлынь Цыжып Дамдиновна Цыренова нүхэдынь бэе бэедээ айлшалжа, те­лефоноор амар мэндэеэ хүргэлсэжэ байдаг юм.

Үри хүүгэдтэй зон жаргалтай ха юм даа. Табан үхибүүдэй гарыень ганзагада, хүлыень дүрөөдэ хүргэһэн эхын, хүгшэн эжын жаргал эли гүб даа. Мария Бимбаевна Мэргэн, Эр­жэн, Лидия, Баярма, Саян хүүгэдынь өөһэдынгөө харгы зам олоо, олоһон байгаа. Хоёр үхибүүдэйнь хүндэ үбшэнһөө, гэнэ усалһаа эртэ наһа бараһаниинь голхормоор байдаг даа… 10 аша зээнэртэй, 7 зээнсэртэй баян хүгшэн эжы болонхой.

Мүнөө үедэ хүлөө гэмтэбэ­шье, мүхөөгөө үгтөөгүй, дуугаа дуулаһан зандаа, хүхюун зантай Мария Бимбаевна хашалган хамал­ганай үедэ хэһээгдэһэн эсэгынгээ сагааруулагдаһан саарһан барим­тануудаар Улаан-Үдэдөө болбосон түхэлтэй гэр байра абаха арбан хо­ёрдохи оошорто нёдондонһоо байна (анхан 190-дэхи оошортой һэн). Гэр абаха ёһотойб гэжэ этигэнхэй, най­данхай. Эржена Васильевна басага­ниинь ябуулга хэжэ байна. Шэнэ гэр байрадаа хуулита ёһотоор хүртэхэнь болтогой гэжэ хүсэнэбди.

Үргэн сэдьхэлтэй, хододоо хүн- дэмүүшэ зантай, элбэг гартай, саг үргэлжэ һайхан бэлэг сэлэгтэй хүлеэжэ байдаг Мария худагыгаа, бүхы эжынэрые Эхын үдэрөөр амар­шалха зуураа элүүр энхые хүсэжэ, Баярта Доржиевич Дымбрылов дүүгэйнгээ шүлэг-амаршалга зо- рюулнабди:

Алтан шара наран доро

Ашата буян асаран байһан

Аба эжынгээ нангин һургаал

Алагхан зүрхэндөө хадуужа ябаял!

Улаан шара наран доро

Үндэр наһаяа эдлэжэ ябаһан

Үбгэн буурал аба эжынэрээ

Үргэн абажа, ашыень харюулаял!