Бэеэ бэхижүүлбэл, бэлээр үбшэндэ абтахагүйт!

- Сайн байна, Зорик Валерьевич! «Эмчи холбооной» мүнɵɵдэрэй ажаябуулгатай танилсуулыт.

- Үеhɵɵ үедэ дамжуулагдан хүгжэhэн «Жүд» гэжэ монгол – буряад анагааха ухаанай эрдэмэй заншалта   залгамжалынь болохо шухала үүргэтэйбди. Yнгэрhэн сагай багшанарай сэсэн мэргэн hургаалнуудые сахижа, Буряад оронойнгоо эм домто ургамалнуудай эди шэдитэ хүсɵɵр үбшэнгүүдые эдэгээхэ арга шадабаримнай, эрдэм мэдэсэмнай жэлhээ жэлдэ урган хүгжэжэ, дүй дүршэлɵɵр баяжанабди гэжэ тэмдэглэхэнь шухала. Оюун бэлигтэй залуу эмшэ ламанарай тоо олошоржо баярлуулна.

-  Мүнɵɵ үеын ямар үбшэнгүүд манай арадай заншалта аргаар эгээл эрхимээр сарагдадаг гээшэб?       

- Хүнэй бэеын дотор органуудай, эндокринна системын болон элдэб халдабарита үбшэнгүүд амжалтатайгаар сарагдадаг. Мүн лэ нари үбшэндэ нэрбэгдэhэн олон зондо туhаламжа үзүүлэгдээ. Химиотерапи гараха үедɵɵ манай эмүүдые ууhан үбшэнтэд хорондонь диилдэнгүй, hураггүй түргэн, hайнаар эдэгэдэг.         

- Аймшагтай халдабарита үбшэнгүүдэй вирусүүдые даража hалгаха аргатай эмүүд бии гү?     

-  Энэ ушарта «Сагаан тан» гэжэ эм эрхимээр туhалдаг. Тус эм ямаршье наhанай хүнүүдтэ - үхибүүдтэшье, наhажаалшье зондо – халдабарита үбшэнгүүдhээ hэргылэмжэлгын ба аргалхын хэрэгтэ адли зэргэ hайн нүлɵɵ үзүүлдэг. Халдабарита галзууралай үедэ хии үбшэнэй хорхойhоо аршалхаhаа гадна хүндɵɵр үбшэлhэн хүнүүдые ямаршье хойшолонгүйгɵɵр эдэгээхэ аргатай эм гэжэ эли.         

Тиигээд ганса эм дом ууhанай ашаар бэеын энхэ элүүр сахигдахагүй гэжэ хүн бүхэн ойлгохо ёhотой. Ганса вирусүүд хаа – хаанагүй гэмтэй бэшэ. Шанга иммунитедтэй зондо ямаршье вирус ехэ аймшагтай бэшэ.

Нэн түрүүн энэрхы hайхан, амгалан тэнюун  сэдьхэлэй байдалhаа, hайн шанартай эдеэ хоолhоо, гуримтай, журамтай байдалhаа ба зүб мүрэй  үйлэ ябадалнуудhаа хүнэй бэеын энхэ элүүрэй 50% дулдыдадаг гэжэ тоосоогүй. Yбшэнэй эхиндэ зүбɵɵр диагноз табихань эгээл шухала. Манай эмшэд хүнэй hудал барижа ба бусад тусхай шэнжэ тэмдэгүүдээр үбшэнэй янза элирүүлдэг. Хүнэй иммунитет олон юумэнhээ дулдыдадаг, жэшээнь, белок дуталдаад гү, үгы гэбэл, нарин гэдэhэнэй микрофлорын муудаhан ушараар элдэб халдабарита үбшэнгүүд бэлээр халдажа магадгүй.      

- Танай тан эмүүдээр бэеэ аргалхадаа ямар дүримүүдые сахиха хэрэгтэйб?   

- Эм бүхэн ɵɵрын тусхай эрилтэтэй байдаг. Дааража, хүйтэ абажа болохогүй, али гэбэл, hэрюунээр байхые оролдохо, мяха эдихэгүй, мяха ехээр эдихэ г.м.

- Анагаахы ухаанай эмнэлгэ арадай эмнэлгэдэ ямар хандалгатайб?

- Манай баримталдаг эмнэлгын арганууд буддын шажанда хабаатай hэн тула зарим нэгэн илгаанууд байха. Жэшээнь, эртэ урдын сагhаа манай элинсэгүүдэй хэрэглэдэг «хонёор орёохо» арга буддын шажанда хорюултай. Амитанай ами таhална ха юм. Тиигэбэшье буддын шажан зɵɵлэн, энэрхы сэдьхэлэй мүргэл hэн тула эрид шангаар хоридоггүй. Хүндэ хүшэр үбшэнтэнэй ами наhые абархын тулада хэрэглэгдэбэл, hайн үйлэ гэжэ тоологдоно.

Мүн лэ үбгэ эсэгэнэрэймнай угай утаhаар дамжуулагдажа хүрэhэн баряашын заhал арганууд мүнɵɵ сагта хаа-хаанагүй үргэнɵɵр дэлгэрэнхэй. Олондо туhатай заншалта арадай аргые яагаад хорижо болохоб?         

- Мүнɵɵ танай анагаахы ухаанай эмнэлгын хэрэгтэ ямар бэрхэшээлнүүд ушарнаб?   

- Хүлгөөтэй сэмүүн сагта улад түмэнэй байра байдал муудажа, hанаан бодолой, дотор мэдэрэлэй талаар амарлингы бэшэ ушараар хүнүүд  олоороо хүндөөр үбшэлнэ, эдэгэжэ ядана гэжэ эли. Европын заншалта эмнэлгэ нэн түрүүн  элдэб янзын антибиотигуудые хэрэглэжэ, халуунииень буулгажа, хүнэй иммунитедэй орондо ажалыень хэхэ гэжэ оролдоно. Тэрэ ехэ аша үрэгүй арга гэжэ эли. Харин манай заншалта эмнэлгэ хүнэй иммунитет бүхэжүүлжэ, өөрөө үбшэнтэй тэмсэхэдэнь туhалдаг гол үүргэтэй.       

 Буряадай эрдэмтэдэй зүбшөөлнүүд

Россиин эрдэмэй академиин Сибириин таhагай Улаан-Yдын институдай эрдэмтэд түбэд эмнэлгын «Чжуд-Ши» гэжэ номой аргануудые гүнзэгыгөөр шэнжэлжэ, мүнөөнэй байдалда тааруулhан хэдэн арбаад янзын шэнэ эмүүдые үйлэдбэрилhэн байна.

Имбириин сай

Хүйтэ абажа, ханяаха хамшаглахада, ангина, бронхит, ларингит г.м. үбшэнгүүдhээ имбирь эдеэшүүлжэ уухада, эрхимээр туhалдаг. Тэрэнэй тулада жэжэ халбагын хахадай хэмжээнэй имбирь отолжо абаад, дээрэhээнь нэгэ стакан (200 мл) бусалжа байhан уhа юулэжэ, 30 минутын туршада эдеэшүүлхэ хэрэгтэй. Тиигээд бүлеэн  болоходонь уудаг. Иимэ сай хүнэй бэедэ дулаа оруулжа, даараhан хүрэhэнэй бүхы үбшэнгүүдые – ханяада хамшаг, хамарай нюhархада  сараха аргатай. Имбириин сай үбшэлхэ үедөө үдэр бүхэндэ, али гэбэл, үдэр үнгэргɵɵд уужа байхада туhатай.         

Айраг тарагаа ууя!

Гашалhан hүнэй эдеэ хоол – кефир, йогурт, айраг, тараг сэгээ, аарсан  г.м. хүнэй бэеын иммунитет шангадхадаг, сэгнэшэгүй ехэ hайн нүлɵɵтэй,  хүнэй нарин гэдэhые эрхимээр элүүржүүлдэг гэжэ мэдээжэ. Элүүр энхэ нарин гэдэhэтэй хүн ута наhа наhалдаг. Тиимэhээ тус эдеэн хүн бүхэнэй үдэр бүриин хоолой бүридэлдэ байха ёhотой!

Наймаагай газарhаа тиимэ эдеэ ехэ анхаралтайгаар шэлэжэ абахань шухала. Удаан сагта хадагалагдаха болзортой кефир, йогурт, зɵɵхэй  г.м. ямаршье туhагүй байхаhаа гадна хоротой нүлɵɵ үзүүлжэ магадгүй.

Тиимэhээ өөрын үхэрэй hүндэ хүрэнгэ табижа, айраг,  тараг, аарсаяа уужа байбал, hураггүй ехэ туhатай гэжэ эрдэмтэд онсо тэмдэглэнэ. Эндэ манай элинсэгүүдэй гурим наринаар сахихань маша шухала: ондо  ондоо үнеэдэй hү хамтаруулжа холихонь хорюултай, хорон болохо гэhэн үгэтэй. Yнеэн бүхэнэй hүн амяараа хадагалагдаха ёhотой ха.    

Хониной мяханай магтаал

Хүйтэнэй сагта үбшэлхэгүйн тулада халуун ба тоhолиг эдеэгээр хооллодог байхань шухала. Илангаяа хониной, үхэрэй ба адууhанай мяха ехээр эдихэ хэрэгтэй гэжэ онсо тэмдэглэгдэнэ. Харин гахайн мяхан ба ɵɵхэн хүнэй бэе соо хүйтэ бодхоодог. Тиимэhээ тэрэниие үлүү ехэдүүлхэhээ нарилха ёhотой.       

Yшɵɵ хүйтэнэй сагта үдэр бүри халуун шүлэ уужа байхада, хүнэй бэедэ ехэ туhатай. Илангаяа мяхатай ба хүрпɵɵтэй – орооhоной, шара будаатай, ешмээнэй (перловка) г.м. шүлэн эмтэй домтой гэжэ манай элинсэгүүд этигэдэг байhан. Тэдэнэй дундаhаа орооhоной шүлэн манай үбгэ эсэгэнэрэй эгээл дуратай шүлэн байhан бшуу!

Буряад – монголшуудай дуратай шүлэндэ түбэд эмнэлгын ёhоор хара ба улаан перец, имбирь, кардамон, горчица нэмэхэдэ, олон үбшэнгүүдые сараха аргатай шүлэн болохо гэжэ эрдэмтэд зүбшɵɵл хэлэнэ. Эдэ бүгэдэ эдеэндэ амта оруулдаг зүйлнүүд хүнэй бэедэ дулаа оруулжа, алишье талаар hайжаруулдаг.  

 

ШЭНЭ ЖЭЛЫЕ УГТАЖА

Уданшьегүй Шэнэ жэлэй hайндэрнүүд эхилхэнь.

Һайндэртэ шэрээгэй эдеэ хоол бэлдэхэдээ, түбэд эмнэлгын туhатай зүбшɵɵлнүүдые сахигты! Эгээл шухалань - мэнэ hая холодильнигhаа гаргаhан хүйтэн эдеэн хүнэй бэедэ ехэ хоротой нүлɵɵ үзүүлдэг гэжэ Буряадай эрдэмтэд hэргымжэлнэ. Хүйтэн эдеэгээр дүүрэн хото ɵɵрɵɵ хүрэшоод, аалин муугаар эдеэ  болбосоруулжа эхилдэг.Тэрэ ушараар  шара бусалха, хии хɵɵрэхэ, hэхэрүүлхэ ба хүн түргэн таргалдаг.          

Тиимэhээ хүйтэн саладууд, алим жэмэс гэр доторхи агаарай температуратай адли зэргэ дулаан байха ёhотой.     

Илангаяа хүйтэн шанарай махабад бодостой ургамалай эдеэн - үгэрсэ, помидор, хартаабха болон алим жэмэс хүйтɵɵр эдихэдэ, хүнэй хотые ехээр муудхаадаг гэжэ түбэд эмнэлгын аргашад hэргымжэлнэ.    

Yшɵɵ түбэд эмнэлгын «Джуд -Ши» hургаалаар хоорондоо огто таарадаггүй, хүнэй хото соо суг хамта ороходоо, хоорондоо «арсалдажа хэрэлдэдэг» эдеэнэй зүйлнүүдые нэгэ доро эдихэнь хорюултай. Жэшээнь, загаhан ба мяхан, алим жэмэс ба hүн, үндэгэн ба загаhан, мяхан ба hүн, зүгын бал ба ургамалай тоhон, hонгино ба зүгын бал, гэршүүхын хүрпɵɵ ба хониной мяхан, гэршүүхын хүрпɵɵ ба гахайн мяхан – хоорондоо огто таарадаггүй.       

Илангаяа тус дүримые хотын, эльгэнэй, нарин ба бүдүүн гэдэhэнэй үбшэнтэй, үлүү маряатай тарган  хүнүүд сахиха ёhотой. Харин элүүр энхэ хүнүүдтэ 1-2 хоорондоо  таарамжагүй эдеэнэй зүйлнүүд ехэ муу нүлɵɵгүй.