Түрэл хэлэн эгээл сэнтэй

Сергей Санхядов 1977 ондо Улаан-Yдэдэ түрэһэн юм. 1994 ондо хотын Лингвистическэ 3-дахи гимнази алтан медальтайгаар дүүргэhэн. 2001 ондо Зүүн Сибириин гүрэнэй технологическа университет шалгарhанай тэмдэгтэй дипломтойгоор түгэсхэhэн байна.  

2001 ондо  Улаан-Yдын Советскэ хороогой Пенсионно жасада  ажалайнгаа зам эхилhэн. 2006 ондо Буряад Уласай Пенсионно жасада хүдэлжэ эхилээ. 2007 оной февраль hарада Буряад Уласай пенсиин тэдхэмжэ олгуулгын ба түлэлгын түбтэ шэнэ тушаалда томилогдоhон юм. Удахагүй Сергей Санхядов Бэшүүрэй аймагай Пенсионно жасын даргын тушаал эзэлhэн.        

2010 онhоо тус жасын даадхалай түлбэриин таhагта хүдэлɵɵд, 2011-2014 онуудта Буряад Уласай Пенсионно жасын таhагай хүтэлбэрилэгшын орлогшын тушаалда хүдэлhэн байна.

2014-2016 онуудта Сергей Александрович Москва хотын Пенсионно жасын түб захиргаанай Департаментын даргын орлогшын, 2016-2018 онуудта Даадхалай түлбэриин захиргаанай департаментын даргын тушаалнуудта амжалтатайгаар хүдэлhэн намтартай.Теэд гэнтэ гүрэнэй ниислэл хотодо толгой эрьемэ туйлалтануудтай ажалаа орхижо, хуби заяагаа эгсэ хубилгаһан юм.

Энээн тушаа Сергей Санхядов манай сурбалжалагшын асуудалнуудта харюусаба.

 

-  Та ямар ушараар гэнтэ 40 наhатайдаа Москва хотодо амжалтатайгаар хүдэлжэ байhан аад, албата тушаалаа орхёод, Улаан-Yдэ хото бусажа, буряад хэлэеэ шудалжа эхилhэн байнабта? 

- Би залуу наhандаа хүнэй хуби заяанда эгээл шухалань ажал, мэргэжэлээр үндэр туйлалтанууд гэжэ тоолодог байгааб. Теэд 40 наhа гүйсэхэдɵɵ, ээлжээтэ үндэр тушаалhаа зүрхэ сэдьхэлни ехээр хананагүй гэжэ ойлгооб. «Юун дуталданаб?» - гэhэн асуудал дээрэ гүнзэгыгɵɵр бодомжолжо үзɵɵд, дороо найдамтай бата бүхэ hууригүй элhэн ордон  бодхооноб гэжэ ойлгооб. «Би хэнбиб?» - гэhэн асуудалда дүүрэн харюу үгэхэ аргагүй, дотор сэдьхэлэй түшэг тулгагүй хүн байhанаа мэдэрээб. Тиигэжэ ойлгоходоо, би Москва хотодо ажалаа орхёод, Буряадайнгаа ниислэл хото руу бусажа, түрэл хэлэеэ шудалха, үнэн бэеэ бэелхэ гэжэ шиидэhэн байнаб.          

 

- Буряад хэлэнэй шудалалгада ямар hуралсалай номуудые ба аргануудые хэрэглэhэн тухайгаа хɵɵрыт.

- Yшɵɵ Москвада ажаhуухадаа, Жаргал Бадагаровай «Буряадаар дуугараял» гэhэн Ютуб –түлэб харадаг байгааб. Түрэл нютагаа бусаад, нэн түрүүн Буряадай гүрэнэй университедэй мэргэжэлтэн Дареева Оксана Александровнада хандааб. Оксана Александровна намтай хэшээлнүүдые үнгэргэжэ, хэлэнэй байгуулалтаhаа гадна буряад арадай ёhо заншалнуудтай танилсуулаа.         

Саашадаа би ɵɵрын хүсɵɵр эрдэмээ дээшэлүүлжэ, Ютуб – канал соо Татьяна Хамагановагай «Хошон зугаа» дамжуулгануудые харадаг байгааб. Тус түлэб соо хэрэглэгдэhэн буряад хэлэнэй байгуулалтануудые шэнжэлжэ, удха шанарыень ойлгохые оролдооб.  

 

- Түрэл хэлэн дээрээ хɵɵрэлдэжэ эхилхэдээ, дотор сэдьхэлээрээ, hанаа бодолоороо хубилаа гүт?

- Тиигээ, хубилааб. Бидэ ɵɵрын шухала асуудалнуудые  холын хари газарнуудаар бэдэрхэ ёhогүйбди. Бүхы хэрэгтэй мэдээсэлнүүд манай үндэhэн хэлэн соо үршɵɵгдэhэн заяатай.       

Буряад хэлэн  айхабтар орёо хэлэн, тэрэниие балшар бага наhанhаа, али гэбэл, гансал тэрэ хэлэн дээрэ хɵɵрэлдэдэг уладай дунда ороходоо, hайнаар шудалха аргатайбди гэhэн hанамжа бии.  

Харин минии hанамжаар, буряад хэлэеэ hайнаар шудалхын тула нэн түрүүн гол байгуулалтынь бүридэлые ойлгожо абаха хэрэгтэй.  Хэлэнэй түхэл байгууламжын эрдэм энэ талын асуудалнуудта тон бага анхаралаа хандуулдагынь шаналалтай.       

 

- Агууехэ Эсэгын дайнай үедэ танай элинсэг эсэгэ И.В. Сталинтай бэшэгээр харилсадаг байhан гэжэ мэдээжэ. Тэрэ ушар тухай хɵɵрэжэ үгыт.   

- Би уг гарбалаараа Һэнгэлдэр Хонхо омогойб. Минии элинсэг хулинсагууд Эрхүүгэй можын Качугай аймагай Нэхэлэй (мүнɵɵнэй Никилей) нютагта түрэhэн тоонтотой юм.  Санхядов Прокопий Баргаевич гэжэ элинсэг эсэгэмни мүн лэ тэрэ нютагай ажаhуугша байhан. 1930-аад онуудта тэрэ тосхоной бүхы ажаhуугшадые хүсɵɵр намнажа гаргаад, орондонь СССР гүрэнэй баруун булангуудhаа хамалганда абтажа сүлүүлhэн зониие байрлуулhан түүхэтэй.     

Прокопий Баргаевич гэр бүлэтэеэ хамта хүршэ Баяндайн аймаг нүүжэ, тэндэхи «Социализм» хамтын ажахыда  хүдэлжэ эхилhэн байна. 1943 ондо 60 наhатай элинсэг эсэгэмни «Иркутский колхозник» гэhэн танкын колоннын байгуулалтада туйлай ехэ мүнгэ оруулhан намтартай. Тэрэ габьяагайнь түлɵɵ И.Сталин Прокопий Санхядовта баярые хүргэhэн тусхай телеграмма эльгээhэн. Мүнɵɵ Москва хотын Россиин гүрэнэй социальна политикын түүхын архив соо тэрэ телеграммын буулгабари олдоhон юм.     

 

- Танай наhанай жэшээ - түрэл нютагтаа, арад зондоо үнэнхэ зүрхэнhɵɵ дуратай, эрэлхэг зоригтой хүнэй ябадал. Yндэhэн буряад хэлэеэ хүндэлдэггүй, ёhо заншалнуудаа сахидаггүй залуу үеын хүнүүдтэ ямар hургаалай үгэнүүдые зорюулха хүсэлтэйбта?  

- Баярлаа. Буряад хэлэеэ мэдэхэгүй залуу үетэниие шүүмжэлэн заабарилхада, тэдэнэй зүгhɵɵ hɵɵргэдэн эсэргүүсэхэ дуран хүрэхэ гэжэ мэдэнэб. Тиимэhээ hургаал заабаригүйгɵɵр, миин иигэжэ хэлэхэ байнаб: «Мүнɵɵ, эршэмтэйгээр хубилан хүгжэжэ байhан үе сагта,  буряад хэлэнэй байдал жэлhээ жэлдэ hайжарна гэжэ эли. Түрэл хэлэеэ шудалха хүсэлтэй зоной тоо олошорно гэжэ тоосоогүй. Уданшьегүй     дээдын эрдэм hуралсалтай хүн заабол түрэл хэлэеэ hайн мэдэхэ ёhотой гэhэн шанар шэнжын эрилтэтэй саг ерэхэ. Тэрэниие эртээнhээ ойлгоод, үндэhэн гарбалайнгаа хэлые шудалжа эхилhэн залуушуул ерээдүйн сагта алишье талаар урагшатай ба амжалтатай байха гэжэ эли.         

 

- Олоной һонирхол татаһан «Шононууд» гэжэ хоёр дилоги - номуудай удаа танда буряад хэлэн дээрэ уран зохёол бэшэхэ хүсэл түрэдэггүй гү? 

- Yшɵɵ дахин баярые хүргэнэб! Мүнɵɵ дээрээ буряад хэлэнэй бүхы нарин заршамуудые гүнзэгыгɵɵр шудалжа байнаб. Тиигээд бэлэн болоходоо, заабол буряад хэлэн дээрэ зохёолнуудые найруулжа хэблэхэб. Олондо hонирхолтой ба туhатай номууд болохо гэжэ найданаб. Энэ - минии гол зорилго. 

 

-Танай байгуулhан «Амиды хэлэн» гэhэн Ютуб – hубаг урагшатайгаар дэбжүүлэгдэнэ. Тэрэнэй ажаябуулганууд тухай хɵɵрыт даа. 

- Би оройдоо «хооhонhоо» түрэл хэлэеэ шудалжа эхилээд, буряад хэлэнэй ородhоо илгардаг гол шухала заршамуудтай танилсааб.  Тиигээд буряад хэлэ үзэхэ дуратай бусад хүнүүдтэй шэнэ эрдэм мэдэсээрээ хубаалдаха хүсэлтэй болоhон байнаб.         

Yнгэрэгшэ жэл намтай нэгэ адли hанал бодолтой Сергей Балдыханов гэжэ шэнэ залуу нүхэртэй болоо hэм. Тэрэнэй дурадхалаар бидэ ɵɵрын Ютуб – hубаг байгуулжа, олондо туhатай мэдээсэлнүүдээрээ аша үрэтэйгɵɵр хубаалдаха аргатай болоhондоо баяртайб.      

Манай түлэбɵɵр hонирхоhон харагшадhаа яhала hайн дэмжэлтын үгэнүүд орожо урмашуулдаг. «Сергей Санхядов» гэhэн Ютуб – hубаг руумнай орожо, хүн бүхэн танилсаха аргатай.

Эсэстэнь би танда үшɵɵ дахин баярые хүргɵɵд, бүхы уншагшадые харагшан Туулай жэлээр амаршалнаб!