«Оршуулга — минии хэрэг»

«ЧУВАШ ЯҺАНАЙБ!»

Надежда Колесниковагай гэртэхин Татарстанай Аксубаевска аймагhаа гарбалтай байhан. 1950-яад онуудай эхиндэ Сибириин ба Алас Дурнын газарнуудые ашаглалгын гүрэнэй тусхай программаар Буряад Улас руу зɵɵжэ ерээд нютагжаhан түүхэтэй.

Тэрэ үедэ баруун булангуудhаа ɵɵрын hайн дураар нютаг урилжа ерэhэн хүнүүдтэ засаг түрын зүгhɵɵ ехэ дэмжэлтэ үзүүлэгдэдэг байhан. Зɵɵжэ ерэhэн айл бүхэндэ гэр байра, газаагаа үдхэхэ үнеэ, хони ямаа болон бусадые үгэдэг hэн ха.       

1930-аад онуудта хамалганда орожо сүлүүлhэн хүнүүд баруун талаhаа ерэдэг байhан гэжэ мэдээжэ. 1940-1941 онуудта ехэ зɵɵдэлэй долгёор буужа ерэhэн олон зоной хахадынь шахуу Эсэгын дайнай үедэ hɵɵргɵɵ бусажа ошоhон. 1951-1954 онуудта гүрэнэй тусхай түсэбэй бэелүүлгын хэмжээндэ баруун талын нютагуудhаа таряашад олоороо зɵɵжэ ерэhэн байна. 1959 ондо Буряад Уласай заводууд ба фабрикануудта хүдэлхэ үүргэтэй элдэб янзын мэргэжэлтэд ба хүдэлмэрилэгшэд бууhан ушартай. Тэдэнэй тоодо олон зуугаад чуваш яhанай зон байhан гэжэ эли.            

- Мүнɵɵ  Буряад Уласта – 700-гаад, Эрхүүгэй можодо – 4000 гаран чуваш яhатан ажаhуудаг гэжэ тоологдоно, - гэжэ Надежда Николаевна хэлэнэ. Тэдэнэй ехэнхинь ородуудтай, буряадуудтай болон бусад яhанай зонтой гэр бүлэ болоhон. Илангаяа буряадуудтай ниилэһэн олон бүлэнэр бии. Юундэб гэхэдэ, манай арад талын хүннүүдһээ нэгэ гарбалтай hэн тула ёhо заншалнууднай нэгэ үндэhэтэй бшуу.      

Надежда Колесникова саашань иигэжэ үргэлжэлүүлнэ:

- Би 50 наhа хүрэтэрɵɵ ɵɵрыгɵɵ ородби гэжэ тоолодог байгааб. Паспорт соомни мүн лэ «ород» гээд бэшээтэй. Yнэн дээрээ чуваш яһанай болоноб. Би түрэл hайхан Буряад орондоо дуратайб, эндэhээ  хайшаашье зɵɵжэ ошохо хүсэлгүйб.    

2018 ондо Буряад Уласта чуваш яhанай нютагаархидай нэгэдэл байгуулагдажа, Надежда Колесникова түрүүлэгшээр томилогдоhон байна.     

                                    ОРШУУЛГЫН АЖАЛДА

Надежда Николаевна Колесникова Хоринск hууринда түрэһэн. Дунда hургуулиин удаа Буряадай гүрэнэй багшанарай институдай хари хэлэнэй таhагта hуража, амжалтатайгаар түгэсхэhэн. Англи ба немец хэлэнүүдэй багша болоһон.

Улаан-Yдэ хотын hургуулида багшаар хүдэлжэ эхилээд, саашадаа хубиин хэрэг эрхилжэ, нэмэлтэ hуралсалай түб нээhэн байна. Тэндэнь үхибүүдтэ англи ба немец хэлэнүүдэй репетиторскэ туhаламжа үзүүлэгдэдэг hэн ха.      

- Нэмэлтэ hуралсалай түбтэ үхибүүдтэй хамта хари хэлэнүүдhээ уран зохёолнуудые оршуулдаг байгаабди. Тиихэдээ оршуулга – минии хэрэг гэжэ ойлгоо hэм, - гэжэ Надежда Николаевна хɵɵрэнэ. Уданшьегүй тэрэ түбɵɵ хаагаад, интернедээр англи хэлэнэй оршуулагшаар хүдэлжэ эхилээб. Хари гүрэнүүдэй компанинууд манай гүрэндэ тиимэ албануудые байгуулдаг байгаа. Тиигээд тайваниин хэлэнhээ оршуулагшадта hураггүй үндэр салин түлэдэг hэн тулань тус хэлэ шудалаа hэм. Хэды орёошье hаань, компанинуудай даабаринуудые hайн шанартайгаар оршуулха эрдэм мэдэсэтэй боложо шадааб. Теэд мүнɵɵ сагта элдэб хорилтонуудһаа боложо, хари гүрэнүүдэй компанинууд Россиhаа гаража ошоо. Би ажалгүй үлэhэн ушараар уран зохёолнууд дээрэ хүдэлнэб.                 

Надежда Колесниковагай шүлэгүүдтэй нэгэ хэды согсолбори номууд Чуваш Уласай номой хэблэлдэ толилогдоhон байна. «Улаан-Yдын дурсалгата хүшɵɵнүүд» гэhэн нэрэ гаршагтай «Валентина Терешковада», «Дээдэ-Yдын хүпеэстэ», «Антон Чеховтэ», «Алдар Цыденжаповта», «Оюутанда», Байгалай «Мэлхэй шулуунда» ба «Хэрхирhэн арсаланда» шүлэгүүдынь, «Байгалай домогууд» болон бусад уран найруулгануудынь уншагшадай анхарал татадаг.    

Авторай онсо тэмдэглэhээр, мүнɵɵ чуваш хэлэн дээрэ үхибүүдтэ зорюулһан номуудые хэблэлгэдэ онсо анхарал хандуулагдана.    

2019 ондо уран шүлэгшэн Президентын грант шүүжэ, ород хэлэн дээрэ «Иакинф Бичурин ба Буряад орон. Эрдэмтэ санаартанай мүрɵɵр», «Шоргоолзонууд ба загаhад» гэhэн дүрбэн хэлэн дээрэ оршуулгатай үхибүүдтэ зорюулһан ном хэблэhэн байна.

 

ГҮН УДХАТАЙ ҮЛЬГЭР

Гол мүрэнүүдэй,  нуурнуудай уhанай эрьеhээ халихада, загаhад эрьеын шоргоолзонуудые эдидэг. Харин уhанай шэргэжэ доошоо буухада, эрьедэ үлэhэн загаhадые шоргоолзонууд эдидэг.  Энээн тухай Тайваниин арадай гүнзэгы удхатай үльгэр бии. Сэсэн мэргэн hургаалынь иимэ заршамтай:  hайн байхадаа, үлүү ехээр хабархаха хэрэггүй. Мүнɵɵдэр эдижэ байhан шумуулдаа үглɵɵдэр ɵɵрɵɵ эдюулжэ магадгүйш.     

Энэ «Шоргоолзонууд ба загаhад» гэhэн үльгэрые Надежда Колесникова тайска хэлэнhээ ород, англи хэлэнүүд дээрэ оршуулаа.   Россиин Сурбалжалагшадай холбооной  гэшүүн, Хэжэнгын  Х.Намсараевай нэрэмжэтэ дунда hургуулиин буряад хэлэнэй ба литературын багша Дашама Доржиева тэрэ үльгэр буряадшалаа. Чуваш хэлэн дээрэ Чуваш Уласай Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн, Афган дайнда хабаадагша Анатолий Хмыт оршуулжа найруулhан байна. Иигэжэ 4 хэлэн дээрэ оршуулагдаһан үльгэр Надежда Колесникова хүүгэдэй ном болгожо хэблэhэн байна.

Yнгэтэ зурагуудайнь автор – Ородой Холбоото Уласай Уран зохёолшодой ба Сурбалжалагшадай холбоонуудай гэшүүн Светлана Гордеева мүн.         

- Энэ ном үхибүүдэй хари хэлэнүүдые шудалхада туhатай байхаhаа гадна, эрдэм мэдэсыень үргэдхэхэ гэhэн гол үүргэтэй, - гэжэ Надежда Николаевна онсо тэмдэглэнэ. Сагай ба байгаалиин эрьесын ёhоор бүхы юумэн үргэлжэ хубилдаг. Хүн гээшэ урдахи хуби заяагаа түсэблэн, ёhо журамтайгаар зохёожо hурахань шухала. Ямаршье сагта бэеэ бусадhаа дээгүүр табижа, бүдүүрхүү абари зан харуулха хэрэггүй, юундэб гэхэдэ, гэнтэ ɵɵрɵɵ эрьедэ хаюулаад, шоргоолзоной хүнэhэн болоhон загаhан мэтэ хосоржо болохош. Эдэ бүгэдэ тухай олон асуудалнуудые үхибүүдэй урда тус үльгэр табина.       

Надежда Колесникова 200 ном буряад хэлэнэй багшанарта миинтээр бэлэглэхэ гэжэ шиидэhэн байна. «Энэ ном олондо туhатай, hонирхолтой байг лэ!» - гэжэ тэрэ хүсэнэ.

Авторай «Иакинф Бичурин ба Буряад орон. Эрдэмтэ санаартанай мүрɵɵр» гэhэн номынь чуваш арадай эрхим түрүү хүнүүдэй нэгэн болохо Никита Яковлевич Бичуринай ажаябуулганууд тухай зураглан харуулhан. «Иакинф эсэгэ» гээд алдаршаhан үнэн алдартанай санаартанай, зүүн зүгэй арадуудые шэнжэлэгшэ эрдэмтэнэй хуби заяаниинь Буряад арадай түүхэтэй бүхэ холбоотой байhан юм.