​Тамардаг Тамара

Буряад зон хэр угһаа тамирай заншалта наадануудаар үри хүүгэдээ һургажа ябаа. Мүнөөшье бүхэ барилдаан, һур харбалга болбол буряад зоной наадан гэжэ тоолонобди. Гэбэшье Зүблэлтэ засагай үедэ бүхы дэлхэйн зоной һоридог тамирай зүйлнүүд манай буряад арадта дэлгэрээл һааб даа. Жэшээнь, баруун зүгэй буряадууд бусадһаа урид тамаралгын тамираар бэеэ һорижо эхилээ гэбэл, алдуугүй ха.

«Юушье хэхэб, хуу шадахаб!»

Эрхүү можын Нүхэдэй дунда һургуули дүүргэһээр, Тамара басаган Эрхүүгэй багшанарай училищида тамирай багшын таһагай оюутан болоһон юм.

- Тэрэ сагта хүдөө нютагта ямар ондоо байдал байхаб даа. Үхибүүд бултадаа тамирай секцинүүдтэ ябадаг, томошуулшье волейбол, баскетбол, теннис гээд үдэшэндөө наададаг һэн. Би бассейндэ тамаржа үзөөшьегүй һэм, нютагайнгаа голдол шунгадаг байгааб. Тамирай һургуулида ороходо, тамаралгаар шалгалта баряаб. Би одоо түргэн тамарааб гэжэ һанаһамни, тиимэ бэшэ байшоо, - гэжэ Тамара Григорьевна энеэнэ.

Тамарха гээшэ өөрын ёһо гуримтай ха юм. Хүдөөдэ заажа үгэхэ һоригшо байха бэшэ, хүдөөгэй басаган амилангүйл уһа руу шунгаал гүб даа. Гэбэшье, ород яһатан соо бэеэр багахан аад, зоригтой буряад ганса басаганай байхада, багшанар зохидшоогоод, “ 5” сэгнэлтэ табижархиһан юм. Энэл сэгнэлтэ Тамара Григорьевнагай наһанайнь харгые залаа. Мүнөө тэрэ ушараа дурсажа, өөрыгөө наадална:

- Одоо тиихэдэ зүрхэтэйб даа, юушье хэхэб, хуу шадахаб гэһэн һанал ехэ байгаа даа. Таба сэгнэлтэ абахадаа, гайтайшье гээшэ гүб гэжэ һанаад, тамарха шэглэл шэлээ һэм. Мүнөө һанахада, одоо энеэдэтэй даа.

Тамаралгын багша болохо хүсэл

Дунда мэргэжэлэй һургуулияа дүүргээд, Тамара Григорьевна Нүхэд нютагаа бусажа, тамирай багшаар ажаллаа. Улаан-Үдэдэ бассейн нээгдэбэ гэжэ дуулаад, 1980 ондо Улаан-Үдэ хүрэжэ ерээ. Байха гэршьегүй, түмэр замаар буугаад лэ, Бабушкинай гудамжаар оршодог һаяхан нээгдэһэн бассейн ерээд, инструктораар ажалда абтаһан байна. Ажаһууха байрагүй, түрэлэйнь басаган мяханай комбинадай техникумдэ һурадаг байгаа. Тэндэ нюусаар орожо хоноод лэ, хара үглөөгүүр ажалдаа ерэхэ.

- Гурба һара соо туршалгын болзор үгтэжэ, салингүйгөөр гурба һара ажаллабаб. Хамаагүй тэрээндээ ядалдаагүй, гэртэхимни мүнгэ эльгээдэг һэн. Би ганса бассейн соо ажаллахадаа, тон ехэ жаргалтай ябааб даа. Ажаһуудалдаа намда ямаршье гомдолгүй. Наһанайнгаа харгыда ходол һайн зонтой ушарааб, тэрээндэ би ходол баяртай байдагби, - гэжэ Тамара Григорьевна хөөрэнэ.

Үнэхөөрөөшье, хүнэй наһанда заатагүй ямар нэгэ нүлөө үзүүлхэ хүнүүд ушардаг. Тэдэ зоной һайгаар харгышни зүб шэглэлээр табигдаха. Шэнэ нээгдэһэн бассейн тэрэ үедэ Түргэн туһаламжын больницын ахамад врач Валерий Ангапов ажалайнгаа урда тээ, хара эртүүр ерэжэ, тамардаг байгаа. Заримдаа ажалайнгаа һүүлээршье орой ерэхэ. Тиихэдэнь нэгэ багахан буряад басаганай сула байхадань гайхаад, “Ши юундэ иимэ эртэ ерээд, ямар орой болотор ажалланаш?”- гэжэ асууба ха. Тиихэдэнь манай басаган сэхыень лэ буудаа гүб даа: “Байха гэргүйб, эгэшэтэеэ хамтын байра соо нюусаар байнаб”. Валерий Васильевич энэ залуухан басага хайрлажа, “үглөөдэртөө ажалдам ерээрэй” гэбэ даа. Тиигэжэ нарин сэмбын фабрикын хамтын байра соо өөрын булантай болоһон юм. Тэндээ хоёр жэл ажаһуугаад, тамаралгын тренер Капитон хүбүүнтэй хуби заяагаа ниилүүлһэн байна.

Аба эжын бэлэг

1982 ондо Хүүгэдэй тамирай 18-дахи һургуули байгуулагдажа, шатар ба тамаралгын шэглэлээр үхибүүдые һорижо эхилээ. Тэндэ Тамара Григорьевна һоригшоор ажалда абтагдаа. Тамаралгын багшанар һоригшоор Буряад Улас дотороо нэрэ солотой, ямар нэгэ мүрысөөндэ амжалта туйлаһан зониие болгодог. Харин ямаршье амжалта туйлалтагүй аад, бүхы сэдьхэлээрээ тамаралгада дурлаһан хүниие хайшан гээд һоригшо болгожорхихоб даа. Тиимэһээ Тамара Захарова бусад һоригшодһоо ондоохон шалгалта дабажа, туршалгын болзортойгоор ажалда абтагдаа. Тиигэжэ амжалтатайгаар тамаралгын һоригшын ажалынь эхилһэн юм. Энэ ажалда эдир залууханһаа тэгүүлһэниинь лэ үрэ дүн үгөө ха юм даа. Үшөө һонин гэхэдэ, хүсэһэн һанаһандаа хүрэхэ харгыдань нэгэ ушар болоһон юм. Тэрэ үедэ хүн зон спринт лотерей наададаг байгаа. Тамара Григорьевна аза талаанаа туршаха гээд, билет абан гэхэдээ, 1000 түхэриг шүүжэрхиһэн юм. Тэрэ ехэ хэмжээнэй хуушан мүнгэн байгаа бшуу. Юуб гэхэдэ, тэрэ мүнгэндөө алтан бэһэлиг, холодильник болон япон хилэн хоёр хэһэг бүд худалдажа абаһан байна.

- Тиихэдэмни хүн зон ажалай харгыншни эхиндэ аба эжышни дээрэһээ хаража, шамда иимэ бэлэг эльгээбэ гээшэ, шамайгаа һайн харгыдашни зүбшэл, үршөөл үгэбэ гээшэ гэжэ тайлбарилаа бэлэй, - гэжэ тэрэ дурсана.

Байрашьегүй һаа, байра дээрээ байгаагүй

1986 ондо Бабушкинай гудамжаар оршодог бассейн хаагдашоо бэлэй. Мүнөөшье тон ямар шалтагаанаар хаагдаһаниинь хүсэд баримталагдаагүй. Гэхэ зуура, дары түргэн наймаанай газар болошоходонь, хүн зон ехэтэ гайхалдаа бэлэй.

Ямаршье ноёдой заабаряар хүн зоной тамардаг томо байшан һандаран үгы хэгдээ юм бэзэ. Энэ хадаа Буряад Уласта тамаралгын тамир хүгжөөлтэгүй гэһэн эрид эсэргүүсэһэн ябадал мэтээр үзэгдэнэл хаш. Машзаводой бассейн алишье сагта ажаллаһан зандаа. Багашагшье байратай һаа, дэлхэйн хэмжээнэй эрилтэдэ яһала таарама газар юм. Гэхэ зуура, манай Буряад Улас дотор тамаралгын тамирай хүгжэлтын эрилтэдэ яахадаашье таараагүй ёһотой. Тиигэжэ үхибүүдые тамаралгаар һорихо хэрэг үргэн дэлисэгүй байбашье, тамиршад урмаа хухаржа байгаагүй, бассейнтэй һургуулинуудаар таража, һорилгын ажал ябуулжал байгаа.

- Тэрэ сагта тон Олимпиин наадануудай шэглэл хүгжөөхэ гэһэн зорилго табигдаад лэ, тамаралгада анхарал һуладаа бшуу. Хэр угһаа сахижа ябаһан тамирай шэглэлээр дүршэл ехэтэй тамиршад, абарганууд, һоригшод эдиршүүлые, залуушуулые һургаха аргатай ха юм. Харин манай тамаралгын шэглэлэй һоригшод үндэһэтэ жэшээгүй хадаа, өөһэдөөл тэрэ хэрэгэй үндэһэ байгуулаа. Энэнь тон хүшэр байгаа, - гэжэ Тамара Григорьевна хөөрэнэ.

Һоригшод

Тамара Григорьевна Капитон Константинович нүхэртэеэ Арья Аюр хүбүүдээ хара багаһаань тамаралгын шэглэлээр һориһон. Тиигэхэдэ арбаад наһандаа хүбүүд үндэр амжалтануудые харуулжа эхилһэн байна. Мүнөөдэрэй байдалаар, манай Буряад Улас дотор Арья Аюр Захаровууд тон ехэ амжалта туйлаһан мэргэжэлтэ һоригшод гээшэ. Тиимэл хадаа мүнөө намар нээгдэһэн тамаралгын һургуулида тэдэнэр ажаллана. Арья Капитонович Буряад Уласай суглуулагдамал командые хүтэлбэрилдэг байһан, мүнөө тамаралгын һургуулиин захиралаар томилогдонхой.

- Буряад Улас дотор тамаралгын һургуули байгуулха тухай асуудал ямар удаан жэлнүүдтэ хиидэ үлхэлдөөд байгааб даа. Шэнэ Толгойлогшо Алексей Цыденов абаһаар лэ, энэ хэрэг туһатай гэжэ мэдэржэ дэмжэһэндэнь, бидэ тон баяртайбди. Манай Буряадта тамаралгын шэглэл хүгжөөхэ, үндэр амжалтануудые туйлаха арга боломжо бүрин байна ха юм даа, бидэ тон ехээр Алексей Самбуевичай дэмжэлтэдэ баясанабди, - гэжэ Тамара Захарова мэдүүлнэ.

Тамара Григорьевна тамаралгын эхин шатада үхибүүдые һорижо, саашань Капитон Константинович үргэлжэлүүлдэг байгаа. Бүхэли наһандаа хэжэ, бэелүүлжэ ябаһан хэрэгтээ үхибүүдээ дурлуулжа шадаһаниинь гайхалтай.

Нэмэжэ хэлэхэдэ, мүнөө Ородой Холбоото Уласай тамирай мастер болоһон 10-дахи ангиин һурагша Ксения Зубакинагай эгээл түрүүшын һоригшо багшань болоно. Иимэ бэрхэ, үндэр амжалта туйлаһан, туйлахашье шабинар үнэн сэхээр ажалдаа дуратай багшанарта бии. Тэдэнэй дунда тамаралгын тамирай харгыда үндэр амжалта туйлаһан үхибүүдые нэрлэе. Эдэ Ксения Зубакина, Александр Киреев, Илья Янченко, Мария Барнакова болон үшөө олон үхибүүд. Эндэ тэндэ бэеэ һорижо, тамаралгын тамир шэлэһэн үхибүүд мүнөө нэгэ газарта һурадаг болоһондоо урматай. Багшанар-һоригшодшье, дүтын ерээдүй сагта Буряад Уласай тамаралгын һургуули үшөөл нэрэеэ нэрлүүлхэл, гүрэн дэлхэйгээр түрэл Буряад дайдаяа суурхуулхал байха. Энээниие саг харуулха. Юуб гэхэдэ, буряадай тамаралгын хэрэгтэ ехэ эрмэлзэлтэй зон ажаллана, тэдэнэй дунда буряад яһатанай эгээл түрүүшын тамаралгын эхэнэр һоригшо, эгээл түрүүшын уһанай буряад хатан мүн.