​Буряадай Хориин аймагта боксын шэнэ ордон бодобо

Хориин аймагта боксын шэнэ үргөө үхибүүдые хүлеэн абахаар бэлэн боложо байна. Эдэ үдэрнүүдтэ барилгын ажал дүүрэжэ, шэнэ байшан ашаглалгада тушаагдахань лэ. Энэ хэрэгтэ бүхыдөө 15 сая түхэриг гүрэнэй һан жасаһаа һомологдобо. «Демография» гэжэ Yндэһэтэнэй түсэлэй хэмжээндэ баригдаһан боксын үргөө Сагаан һарын үедэ баярай оршондо нээгдэхээр түсэблэгдэнэ. Тиимэhээ Хориин тамирай һургуулиин захирал Баяр Олегович ДОРЖИЕВТАЙ энэ ушараар хөөрэлдэбэбди.

- Баяр Олегович, аймагай тамиршадай удаан хүлеэһэн байшан баригдаба. Мүнөөдэрэй байдалаар юун хэгдээд байнаб?

- Үнэхөөрөөшье хүүгэдэй дунда тамир хүгжөөхэ, олоной дунда дэлгэрүүлхэ хэрэгтэмнай ехэ алхам хэгдэбэ. Эдэ үдэрнүүдтэ барилгашад бүхы дутуу дундануудаа усадхажа, ашаглалгада тушаахаар бэлдэжэ байнхай. Шэнэ байшан соо хүүгэдэй бэеэ һориходо зохид байдал түхеэрэгдэжэ, бүхы мүнөө үеын эрилтэнүүдтэ харюусана. Арадай Хуралай һунгамал Валерий Пурбуевич Доржиев шэнэ ринг манай һургуулида бэлэглэбэ. Аймагай захиргаан арһан бээлэйнүүдые, һорилгодоо хэрэглэхэ тоног хэрэгсэлнүүдые абажа үгэнхэй. Боксын шэнэ үргөө соо тамиршадай хубсаһа хунараа һэлгэхэ таһалганууд, бэеэ угааха газарнууд, тамирай тоног хэрэгсэлнүүдые хадагалха таһалганууд хуу бэлэн болгогдоод байна.

- Шэнэ байшан хэзээ ашаглалгада тушаагдахань бэ?

- Сагаалганай үедэ шэнэ байшанаа нээхэ гэжэ түсэблэнэбди. Нээлгын баяр ёһололдо Буряад Уласай Толгойлогшо Алексей Цыденовые, Буряад Уласай тамирай сайд Вячеслав Дамдинсуруновые, Арадай Хуралай һунгамал Валерий Доржиевые болон аймагай тамирай һалбариин ветерануудые уринхайбди. Энэл үдэр түрүүшын мүрысөөнэй тулалдаанууд шэнэ байшан соомнай үнгэргэгдэхэ юм.

- Хориин аймагта анха түрүүшынхиеэ боксын секци хэзээ нээгдэһэн бэ?

- Боксын түрүүшын секци манай аймагта аяар холын 1947 ондо бии болоһон түүхэтэй. Тэрэмнай Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнай һүүлээрхи хагсуухан жэлнүүдэй үе байгаа ха юм. Тэрэл сагта Хориин нэгэдэхи дунда һургуулиин залуу багша Лев Яковлевич Похосоев Улаан-Үдэ хотын багшанарай дээдэ һургуули дүүргэжэ ерээд, түрүүшын секци нээһэн гэжэ һургуулиин түүхэ соо бэшээтэй байдаг. Тэрэ сагта рингэ мэтын тамирай хэрэгсэлнүүд юу байхаб даа. Һургуулиин багахан тайзан дээрэ аргамжаар хэгдэһэн рингэ соо бүхы мүрысөөнүүд үнгэрдэг байһан. Тиигэбэшье, Лев Яковлевич аяар 18 арһан бээлэй хаанаһаашьеб оложо асарһан гэлсэдэг. Тэрэнэй удаа 1951 ондо боксын һорилго Самуил Фёдорович Собенников заажа эхилһэн. Тэрэ Буряадай хүдөө ажахын ехэ һургуулида ветеринарай мэргэжэлдэ һурабашье, боксын хоёрдохи разрядтай тамиршан хүн байһан. Тиигэжэл эдэ хоёр хүн Хориин боксын һургуулиин эхи табиһан габьяатай.

- Хориин аймагай түрүүшын боксёрнууд хэд байгааб? Эдэ зон тухай мэдээнүүд үлэнхэй гү?

- 1955 онһоо эхилжэ, Хориин аймагай тамиршад Буряад Уласайнгаа мүрысөөнүүдтэ алдангүй оролсожо эхилһэн. Энэл жэлдэ Владимир Белоусов «Центральный Совет ДСО «Буревестник» гэһэн шанда хүртэхын түлөө мүрысөөндэ 2-дохи һуури эзэлһэн. Хориин аймагай «СССР-эй спортын мастерай» нэрэ зэргэдэ хүртэһэн түрүүшын тамиршан гэхэдэ, Агван Жамбалов болоно. 1967 ондо Хори тосхондо тамирай шэнэ байшан баригдажа, боксын секцидэ нэгэ доро 290 хүбүүд һорилго хэжэ байгаа юм. 1970-1980-яад онуудаар Хориин боксын һургуули Дулзен Дондокович Бабудоржиев ударидажа, хэдэн үе бэлигтэй тамиршадые хүмүүжүүлһэн. СССР-эй Герой Дарма Жанаевич Жанаевай мүнхэ дурасхаалда зорюулагдаһан боксын мүрысөөн заншалта боложо, Сибириин болон Алас Дурнын тойрогой олон тоото тамиршадые суглуулдаг болоһон. Энэ үеые Хориин боксын һургуулиин алтан хаһа байгаа гэхэдэ, алдуу болохогүй. Дулзен Дондокович Бабудоржиевай хүмүүжүүлһэн эгээл суутай тамиршад хэд бэ гэхэдэ, Афган дайнай Герой Батор Санжиев болон Бүхэсоюзна мүрысөөнүүдтэ гурба дахин абарга болоһон Бадма Батуев хоёр болоно. Эдэ хоёрой нэрэнүүдые мүнхэрүүлжэ, Хори тосхоной гудамжанууд суута тамиршадайнгаа нэрээр нэрлэгдэнхэй.

- Түрэл нютагайнгаа алдар соло суурхуулжа, үндэр орьёлнуудые дабаһан тамиршад олон байгаа гү?

- Тэрэ үедэ боксоор СССР-эй спортын мастерай нэрэ зэргэдэ 17 тамиршад хүртэһэн юм. Тэдэнэй тоодо Бадма Чимитович Батуев, Базыр Будаевич Цыденов, Соёл Григорьевич Бабуев, Сергей Чимитович Дашиев, Баир Данзанович Дариев, Агван Намжилович Жамбалов, Юрий Александрович Борисов, Валерий Шойнжонович Буянтуев, Сергей Батомункуевич Будаев, Александр Дугаржапович Цыренов, Улзыто Дугаржапович Цыренов, Олег Жаргалович Бадмаев, Алексей Михайлович Белобородов, Александр Михайлович Осокин, Валерий Дашиевич Галданов, Эрдэни Дулзенович Бабудоржиев, Бато Павлович Жамьянов гэгшэд болоно.

- Хориин боксын һургуулиин мүнөөдэрэй байдал ямар бэ?

- Мүнөө манай боксын һургуулида 160 үхибүүн һорилго хэдэг. Эдэ үхибүүдтэ дүрбэн багшанар заажа байна. Манай багшанар З.Д.Намсараев, Д.Г.Батомункуев, П.С.Кузьмин, А.Д.Дымбуев гэгшэд ажалдаа ханалгатайгаар хандажа, үхибүүн бүхэнэй талаан бэлигыень элирүүлхэ гэжэ оролдодог. Һүүлэй жэлнүүдтэ Хориин боксёрнууд гансал уласайнгаа гү, али Алас Дурнын тойрогой мүрысөөнүүдтэ шалгарна. Харин уласхоорондын хэмжээнэй мүрысөөндэ оролсохо тамиршадые үшөө бэлдээгүй байнабди. Заншалта болоһон Дарма Жанаевай нэрэмжэтэ мүрысөөн жэл бүри эмхидхэгдэжэ, Буряад Уласай болон Үбэр Байгалай хизаарай залуу тамиршадые суглуулдаг. Мүнөө боксын шэнэ үргөө нээгдэжэ, һурагшадаймнай һорилго хэхэдэнь таарамжатай байдал түхеэрэгдэбэ. Боксоор һонирходог үхибүүдэймнай тоо бүришье олон болохо гэжэ найданабди.

- Хориин тамирай һургуули Бадма Батуевай нэрэтэй байһан аад, 90-ээд онуудаар энэ нэрэнь хайшаашьеб үгы болоһон. Энээнииень дахин һэргээжэ, байрадань бусаажа болохо гү?

- Мүнөө бидэ тамирай һургуулиин анханай дансануудые бэдэржэ, үзэжэ байнабди. Энэ асуудал Бадма Батуевай түрэлхидтэй, Хориин аймагай захиргаантай зүбшэн хэлсэжэ, аймагай һунгамалнуудай ээлжээтэ зүблөөндэ бодхоохо түсэбтэй байнаб. Минии һанахада, бултадаа энэ хэрэг дэмжэхэ, зүбшөөхэ гэжэ һананаб. Залуу тамиршадайнгаа дунда гансал һорилго хэхэ бэшэ, түрэл нютагайнгаа түүхэтэй танилсуулха хэрэгтэй. СССР-эй спортын мастер, СССР-эй арадуудай Спартакиадын абарга Бадма Батуевай нэрэ түрэл Хориин аймагтань хододоо һанажа, дурсажа байдаг юм. Тэрэнэй байһан гэртэ Дурасхаалай самбар тодхогдожо, суута нэрыень зүүжэ байһан гудамжадань жэл бүри Бадма Батуевай үдэр тэмдэглэгдэдэг һайхан заншалтай. Аймагай боксын тамир һэргээн хүгжөөхэ хэрэгтэ бултадаа оролдожо, жүдхэжэ хүдэлнэбди. Һургуулиин хүбүүдые багаһаань һонирхуулха хэрэгтэй. Эндэ гансал бэеын тамир хүгжөөнэ бэшэ, эдиршүүлнай хүн зоноор харилсажа һурана, ёһо журамтай болоно, мүрысөөнэй үедэ бэе бэедээ туһалжа, уужам сэбэр сэдьхэлтэй хүнүүд болоно гээд тэмдэглэхэ хэрэгтэй. Би эдир тамиршадтаяа адлил шэнэ байшанайнгаа нээгдэхые хүлеэн байнаб.