786
Ага тойрогой зүүн-хойто буланда оршодог Хара-Шэбэр һууринда Агууехэ Илалтын һайндэрэй урдахана суута барилдаашан, һоригшо, дуушан, Буряад Уласай физкультура болон спортын габьяата хүдэлмэрилэгшэ, Буряад Уласай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ, сүлөөтэ барилдаагаар СССР-эй спортын мастер Батоцырен Садаевич Дашинамжиловай 70 жэлэй ойдо зорюулагдаһан буряад барилдаанай тэмсээн болобо. Нютагай Соёлой байшанай тайзан дээрэ 70 гаран үхибүүд шадал шандааһаяа туршажа, сугларагшадые баясуулаа.
Харгынь эхин - Хара-Шэбэрһээ
Батоцырен Садаевич 1951 оной майн 17-до Хара-Шэбэрэй харьяата Золтонгоо гэжэ хүндыдэ түрэһэн намтартай. Нютагаа эрьежэ ерэхэ бүхэндөө түрэлһөө түрэл болоһон газарнуудаа бараалхадаг, үргэл мүргэлөө үйлэдэдэг һэн. Үхибүүн наһаяа, энхэргэн эжыгээшье дурсадаг һааб даа. Хүрьһэтэ газараар хүльбэржэ хүсэ ородог, хажуудахи горхоной уһанһаа ундаа харяан хүртэдэг, харахан багадаа модон шаргаар һолжордог байһан хадаяа гаража, сэдьхэлээ ханаадаг бэлэй.
Батоцырен Садаевич түрэхэ гарахаһаа ухамай һаруул бодолтой, туһамарша һайхан абаритай, һүбэлгэн хурдан хүбүүн байһан. Зангаараа эжыгээ һажааһан гэжэ зон хэлсэдэг. Эжыгээ ба тэрэнэйнгээ нүхэсэдэг һаалишан һамгадые, 1960-аад онуудаар нютаг дээрээ ажаһууһан хүнүүдые хододоо дулааханаар дурсадаг бэлэй. Тэрэ үеын зон өөрыеньшье барилдаанай хибэс дээрэ гарахадаа, хэндэшье булигдадаггүй, шуран шуумар байһан гэжэ мүнөө болотор хөөрэлдэдэг. Үнэхөөрөө, Батоцырен Садаевич багаһаал зориһон хэрэгэйнгээ захыень баридаг, һанаһандаа хүрэжэл һаладаг зантай байһан юм. Тиимэһээл энэ наһан соогоо нилээдгүй ехэ амжалтануудые туйлаа ха юм даа. Хара-Шэбэр нютагһаа урган гараһан спортын түрүүшын мастер байхаһаа гадна, “Буряад Уласай физическэ культура ба спортын габьяата хүдэлмэрилэгшэ”, “Буряад Уласай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ”, “Агын Буряадай автономито тойрогой физическэ культура ба спортын габьяата хүдэлмэрилэгшэ” гэһэн үндэр нэрэ зэргэнүүдтэ хүртэһэн. Мүн 1976, 1977, 1981 онуудта сүлөөтэ барилдаагаар РСФСР-эй чемпионадуудта шангай һуури эзэлһэн, 1976 ондо ВЦСПС-эй чемпион болоһон, 1979 ондо Улаан-Баатар хотодо “Интернационал” гэһэн уласхоорондын тэмсээндэ, 1981 ондо Бүхэроссиин хүдөөгэй наадануудта илалта туйлаһан габьяатай.
Батоцырен Садаевич тамирай талмай дээрэ амжалта туйлахаһаа гадна, бага-ехэ тайзанууд дээрэһээ хонгёо һайхан хоолойгоороо арад зониие гайхуулжа ябаһан юм. Илангаяа арадай дуунуудые аргагүй гоёор гүйсэдхэдэг һэн. 1991 ондо “Агууехэ торгон зам” гэһэн арадай аман зохёолой уласхоорондын ехэ нааданда хабаадажа, Франци, Бельги, Швейцари, Германи, Голланди гүрэнүүдээр аяншалһан байдаг. Франциин ниислэл Париж хотодо “арадай дуун” гэһэн шэглэлээр Дэлхэйн арадуудай соёлой алтан жасада Батоцырен Садаевичай дуулаһан дуунууд оруулагдаһан гэжэ тэмдэглэлтэй. Тэрэ Польшын Закопан хотодо 1994 ондо болоһон “Алтан хонхо” гэһэн арадай аман зохёолой уласхоорондын ехэ нааданда гол шанда хүртэһэн, Монголой Чойбалсан хотодо 2004 ондо болоһон “Алтаргана” гэһэн уласхоорондын ехэ нааданда лауреат болоһон юм. Гадна 1996 ондо Америкын Атланта хотодо үнгэргэгдэһэн Олимпиин наадануудта зорюулагдаһан фестивальда болон 1997 ондо Красноярск хотодо болоһон сүлөөтэ барилдаагаар дэлхэйн чемпионадай соёлой программада хабаадаһан байна.
Батоцырен Садаевич 1975 ондо Доржи Банзаровай нэрэмжэтэ Буряадай багшанарай дээдэ һургуули дүүргэжэ, буряад хэлэ, уран зохёолой багшын мэргэжэлтэй болоо һэн. Тиигэжэ бүхы наһан соогоо буряад хэлэнэйнгээ хүгжэлтын түлөө, ургажа ябаа улаан бургааһадай Эхэ орондоо, түрэһэн нютагтаа дуратайгаар хүмүүжэхын түлөө оролдолго гаргажа ябаһаниинь арсашагүй.
Тамирай, аялга дуунай найр
Нютагайнгай хүбүүнэй али бүхы габьяае үнэлэн, хара-шэбэрэйхид буряад барилдаагаар тэмсээ һургуулиин һурагшадай дунда һаяхана эмдхидхэжэ, Батоцырен Садаевичай түрэһөөр 70 жэлэй ойдо зорюулба. Нээлгын баяр ёһололой үедэ Ага тойрогой Могойтын аймагай хүтэлбэрилэгшэд Б.Ц. Нимбуев, А.Д. Будаев гэгшэдһээ гадна, нютагай Ветерануудай зүблэлэй түрүүлэгшэ Д.Ч. Лубсанцыренов, спортын ветеран Ю.Б. Раднаев, Кировэй нэрэмжэтэ СПК-гай түрүүлэгшэ Н.Р. Норбосамбуев, мүн Батоцырен Садаевичай шабинар, суг һураһан нүхэдынь ба түрэлхидынь дулаахан үгэнүүдые хэлээ. Улаан-Үдэ хотоһоо зорижо ерэһэн наһанайнь нүхэр Дарисурун Тамасуруновна Хара-Шэбэр нютагай арад зондо баяр хүргөө, Цыремжит басаганиинь – П.И. Чайковскиин нэрэмжэтэ Урлалай колледжын 4-дэхи курсын оюутан, мүн дүтынь түрэлэй болохо Тумэн Цыбжитов морин хуурай хүбшэргэй дайран, шэдитэ хүгжэм шэнхинүүлээ. Аяар холын Австрали гүрэнэй Мельбурн хотодо уласхоорондын консалтингова фирмэдэ ажалладаг Содном хүбүүниинь видео-мэндэ хүргэжэ, нютагайхидтаа баяраа мэдүүлээ.
Тамирай тэмсээнэй нээлгын баяр ёһолол эгэшэ дүү Будаевтан, нютагай һургуулиин 1-дэхи ангиин һурагшад хатар наадаараа шэмэглээ. Гадна уран һайханай харалгануудта нэгэтэ бэшэ шалгарһан, ирагуу һайхан хоолойтой Бальжит Хандуевна Бутитова, Цырендоржи Цыреннамдаков гэгшэд ээлжээтэ удаа бэлигээ гэршэлээ. Тиигэжэ Батор Цыреннамдаковой гүйсэдхэһэн “Бүхэ барилдаан” гэһэ дуун доро тэмсээндэ хабаадаһан 72 эдир тамиршад жагсаалда гараа.
Соёлой байшанай тайзан дээрэ болоһон шанга гэгшын тулалдаануудые арад зон анхаралтайгаар хараа. Үхибүүдэйнгээ, аша зээнэрэйнгээ, суг һурадаг нүхэдэйнгөө түлөө һанаата болоһон харагшадай сэдьхэл ханаама гоё һайхан тэмсээн болоо гэжэ тэмдэглэлтэй. Шангуудыньшье баһал барюубшатай байгаа. Шэгнүүр бүхэндэ түрүүшын һуури эзэлһэн барилдаашадта Кировэй нэрэмжэтэ СПК-гай, РСФСР-эй хүдөө ажахын габьяата хүдэлмэрилэгшэ, суута хонишон Рабдан Цыбеновэй, Б.С. Дашинамжиловай түрэлэй болохо Чимит Болотовой зүгһөө тус тустаа дун сагаан хонид бэлэг болгон үгтөө.
Энэ үдэр Хара-Шэбэртэмнай тамирай ба аялга дуунай ёһотой һайндэр болоо гэжэ хэлэхээр. Нютагаймнай үзүүр түрүү хүбүүн Батоцырен Садаевич Дашинамжилов бүхы наһан соогоо эгээл эдэ зүйлнүүдээр сэдьхэлээ жэгнүүлэн ябаһан ха юм.
Елена РАДНАЕВА, Хара-Шэбэр нютагай Соёлой байшанай дэргэдэхи музейн даагша
