Шатарай азатай үхибүүд танилсана

Эхэнэрнүүдэй дунда уласхоорондын гросс­мейстер, Арадай Хуралай хорооной түрүүлэгшэ Инна Ивахинова түрүүтэй Буряадай шатарай феде­раци грант шүүжэ, шатар наада үхибүүдэй дунда нэбтэрүүлхэ арга боломжодо хүртөө. Тус түсэл бэелүүлгэдэ Елена ба Геннадий Тимчен­конуудай жаса туһа хүргэнэ.

Удангүй “Шатар - һургуулида” гэһэн түсэлөөр хүдэлдэг гуламтануудай дун­да уласай тусхай урилдаан эмхидхэгдээ. Эндэ шатар заадаг һоригшод, багшанар хэшээлнүүдые үнгэргэхэ дүй дүршэлөөрөө хубаалдаа. Һаяхана иимэ ажал ябуулжа эхилһэн Түнхэнэй аймагай Горхоной дунда һургуули эрхимүүдэй тоодо ороһон байна.

Хэрэн һууринай баруун захада оршодог Горхондо шатар наадалгада эхин клас­сай үхибүүд хабаадуулагда­на. Һонирхолтойнь гэхэдэ, шатарай хэшээлнүүдые эхин классай багшанар өөһэдөө заажа һуранхай.

- Эхин классай баг­шанар шатарта һургаха гэхэдэнь, олон асуудал гараадхёо һэн. Шадахагүй аад, юугээ заахабибди, хаанаһаа салин хүлһэн түлэгдэхэб, саарһан ажалда дарагдашаһан багшанар хэзээдээ үрдихэб гэхэ мэтэ бодомжолгонуудта абтаһан байнабди. Хэмнэйшье түрүүшээр шатар наадажа шададаггүй байгаа. Хүүгэдтэеэ адли өөһэдөө һуранабди. Физкультурын 3-дахи хэшээл гээд, шатар­най ябуулагдана. Үхибүүд тиимэ ехээр шатараар һонирхохо гэжэ мэдээгүй бай­гаабди. Ямар дуратайгаар тэдэ хэшээлнүүдтээ ябана гээшэб, гайхахаар. Хэшээлэй забһарта тэдэ телефон дээрээ һуунгүй, шатар наадажа сагаа үнгэргэнэ, - гэжэ Горхоной дунда һургуулиин хүмүүжүүлгын ажалай талаар захиралай орлогшо Эльвира Сосоровна Зарба­ева тэмдэглэнэ.

Энэ һуралсалай гулам­тада шатар наадуулха һайн оршон байдал зохёогдон­хой. Үхибүүд, багшанар гэр гэрһээ шатарнуудые аса­раа. Бүхы эхин классууд соо ханада үлгөөтэй магнитна хюлгэнүүд хэгдээ, багша бүхэн тэрээн дээрээ хэшээлээ үнгэргэнэ. 2022 оной февраль һарада шэнэ ша­тар, зааха номууд Горхоной үхибүүдтэ дамжуулагдаһан байна.

- 2021-2022 оной һуралсалай жэлэй үедэ манай эдир шатаршад аймагайнгаа хоёр мүрысөөндэ хабаадажа, яһала һайн дүнгүүдые харуулаа. Эдэшни һая һураһан үхибүүд гэхэдэмнай, олон мэргэжэлтэд этигээгүй. Өөрөө Инна Саяновна Ивахинова албанайнгаа хэрэгээр Түнхэнөөр яба­хадаа, манай һургуули ерээ. 10-аад хюлгэ дээрэ үхибүүдтэеэ нэгэ доро наада эмхидхэһэн байнабди. Теэд, хюлгын саана һууха дуратайшуул үхибүүдэйшье, түрэлхидэйшье дунда олон байшоо, - гэжэ Эльвира Со­соровна үргэлжэлүүлнэ.

Түнхэнэй аймагай Хэрэ­нэй дунда һургуулида олон жэлдэ шатарай багшаар Любовь Данзановна Будаева хүдэлнэ. Хэдэн үе Хэрэнэй үхибүүд Любовь Данзанов­нагай ашаар шатарай азатай танилсана.

- 2011 ондо 1-2 классуу­дай дунда шатар заагдажа эхилээ. Удангүй 3-4 классай­хидые һургажа захалаабди. Тиигэһээр бүхы һургуулиин үхибүүд шатарта һурана. Һуралсалай жэлэй хугасаа- да һургуули дотор хэдэн мүрысөө эмхидхэгдэнэ. Жэ­шээлбэл, 2-дохи классайхид бэе бэетэеэ наадана. Мүнөө үедэ манай һургуули ай­маг дотороо шатарай бүхы мүрысөөнүүдтэ түрүүшүүлэй тоодо оролсоно. Олон жэлэй ажалаймни дүн болоно гэ­хэдэ, алдуу болохогүй, - гэжэ шатарай багша Любовь Бу­даева хөөрэнэ.

“Шатар - һургуулида” гэһэн түсэлөөр хүдэлдэг гу­ламтануудай дунда уласай тусхай урилдаанда Хэрэнэй дунда һургуулиинхид улас дотор эрхимүүдэй тоодо орожо, шатарай багша Лю­бовь Данзановна Будаева үнэтэ гарай бэлэгтэ хүртөө.

Түрүүшүүлэй тоодо Хурамхаанай аймагта хүдэлдэг шатарай багша Эльвира Дашиевна Ол­зобоева оролсоһониинь гайхалгүй. Үшөө түсэлэй нэбтэрүүлэгдэжэ эхилээгүй байхада, тэрэ шатар наада Хурамхаанай бүхы һургуулинуудта нэбтэрүүлжэ эхи­лээ. Тиигэжэ Хурамхаанай эдир шатаршад уласай хэмжээндэ үндэр амжалта­нуудые туйлажа эхилээ. Бу­ряадай, Сибириин чемпион болоһон Виктория Хурхе­совае нэрлэмээр. Түнхэнэй аймагһаа уг гарбалтай ФИДЕ-гэй мастер Дандар Шобоев Хурамхаанай аймаг­та шатарай азатай танилса­жа, мэдээжэ наадагшадай тоодо орожо шадаһан юм.

“Шатар - һургуулида” гэһэн түсэл бэелүүлдэг можо хизаарнуудай мүрысөөндэ Эльвира Дашиевнагай ша­бинар уригдаа. 2022 оной июнь һарада тэдэ Сочи хото­до болоһон шанга тулалдаануудта хабаадаа. 17 коман­данууд сооһоо Хурамхаанай эдиршүүл 12-дохи һуурида гараһан байна. Аркадий Цыренов, Алтана Балданова, Нарана Дондупова болон Сэлмэг Бальжинимаева командын бүридэлдэ оруулагдаа. Шатарай багшань тиишээ ошожо шадаагүй. Тиимэһээ иимэ дүн гараа гү даа гэжэ һанахаар.

- Оройдоол һарын тур­шада бэлдээд, үхибүүднай Сочи ниидэһэн байна. Хэды тиигэбэшье, манай хүүгэд ехэ һайнаар ябажа ерээ. Дүй дүршэлтэй болоо, газар дэл­хэй хараа. Мүн олон нүхэдые оложо, онлайн аргаар шата­раа наадалсаха, - гэжэ Эль­вира Олзобоева мэдүүлнэ.

Олон жэлдэ үхибүүдые багаһаань шатарта һургадаг Евгений Васильевич Байнов мүн лэ түрүү багшанарай тоодо оролсоо. Тэрэ мүнөө үедэ Буряадай Үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей-интернат һургуулида “Шатар-һур гуулида” гэһэн түсэл нэб тэрүүлнэ.

- Хүүгэдэй һоригшоор 30 гаран жэлдэ хүдэлнэб. Баян дүй дүршэлөө шатарай баг­шанарай урилдаанда харуулааб. “Шатар - һургуулида” гэһэн түсэл бэелүүлэгдэжэ эхилхэдэнь баяртайб. Одоошье олон багашуул шатар­тай танилсахал, ухаан бодо­лоо гүйлгэхэдэ ехэ туһатай юм, - гэжэ Евгений Василье­вич хэлэнэ.

Евгений Байнов үхибүүдые өөрын зохёоһон но­моор һургана. 5-7 наһатай үхибүүдэй дунда уласай мүрысөө жэл бүри эмхидхэнэ.

Иигээд лэ “Шатар-һургуулида” гэһэн түсэл Буряадтамнай үргэлжэлһөөр. Грантын мүнгөөр абтаһан шэнэ шатарнууд, хюлгэнүүд, номууд бусад һуралсалай гуламтануудта тараагда­ха. Тэдээнэй дунда шэнэ мүрысөөн үнгэргэгдэхөөр түсэблэгдэжэ байнхай.