Һур харбалгын һургуули байгуулаа

Суута тамиршанай нэрэ абаа

Түнхэнэй аймагай Үбэлзөөн Нуган һууринһаа уг гарбалтай Юрий Мункоевич Иринцеев дээдэ гарай мэргэжэлтэн болоод, Сэлэнгын аймагай Ташар һууринда ажал хэхэеэ эльгээгдэһэн байна. Мария Дугаровна Бадмаеватай наһанайнгаа хуби заяа ниилүүлжэ, тэндээ үлэһэн намтартай. Иринцеевтэнэй гэр бүлэдэ 1963 ондо хүбүүн түрэжэ, олон аха дүүнэрыень баярлуулаа бэлэй. Хүбүүндээ залуу айл Биликто гэжэ нэрэ үгэһэн байна.

- Абамни спортдо ехэ дуратай, бүхы һонин һорьмой хуу дуулаад байгша һэн. Минии түрэһэн үедэ мэдээжэ боксёр Виликтон Иннокентьевич Баранниковай нэрэ холо ойгуур суурхажа байгаа. Тиигээд абамни нэрыемни һэлгүүлжэрхиһэн юм. “Б” үзэгые “В” болгуулаад, һүүлдэнь “н” үзэг нэмүүлээ. Һургуулиин үедэ бага зэргэ боксоор бэеэ һорёоб. Зэдын аймагта хүдэлхэдөө, саг зурын хугасаада боксын багшаар хүдэлһэншье байнаб, - гэжэ Виликтон Иринцеев һонирхолтойгоор хөөрөөгөө эхилнэ.

1980 ондо Ташарай дунда һургуули дүүргээд, Доржи Банзаровай нэрэмжэтэ Буряадай багшанарай дээдэ һургуулида һурахаяа ороо. 1985 ондо биологи ба химиин багшын мэргэжэлтэй болоод, Зэдын аймагай Алцаг һуурин эльгээгдээ һэн. Армагта шэнэ һургуули нээгдэхэдэнь, тиишээ багшалхаяа ошоһон юм.

 

Хадамай нютагта Хазагаевтай уулзаад...

Захааминай аймагай Үлэгшэн һууринай Дулма Аюшеевна тоо бодолгын математикын багшаар хүдэлхэеэ Зэдын аймагай Армак ерээ һэн. Залуу мэргэжэлтэд нүхэсэжэ, удангүй гэр бүлэ болоо бэлэй.

- Дулма Аюшеевна һур харбалгаар суута һоригшо Шагдар Александрович Хазагаевай шаби юм. Спортын мастерта кандидат нэрэ зэргэтэй. Дээдэ һургуулида һуража байхадаа, мэдээжэ Леонид Ширапович, Софья Гомбоевна Халудоровтанай ударидалга доро һорилго хэдэг байгаа, - гэжэ Виликтон Юрьевичэй хөөрэжэ байхада, гарайнь утаһаар хүн хонходобо. Тэрэнь Шагдар Александрович байгаа. “Багша-а!”- гэжэ аятайгаар харюусажа, өөрынгөө хандасые абаһаар лэ мэдүүлээ.

Виликтон Иринцеев түрүүшээр һур харбалгаар һонирходоггүй байгаа. 1994 ондо Бальжинима Цыремпилов түрүүшынгээ амжалта туйлаа, тэрэ Европодо өөрын наһанай бүлэгтэ шалгараа.

- Олон сонинуудта, телевидени радиогоор Бальжинимын амжалта тухай дуулгахадань, юрын залуу хүбүүе юундэ буряад арадай омогорхол гэнэб гэжэ байгаад, ехээр һанаанда абтааб. Тиихэдэ оройдоошье һур харбалга ойлгодоггүй байһанаа мэдэрээб, - гээд,  һоригшо сэхыень хэлэнэ һэн.

Удангүй һур харбалгын юртэмсэдэ Виликтон Юрьевич шурган ороо. Юуб гэхэдэ, Үлэгшэндэ ажаһуудаг хадам абындаа айлшалха үедөө Шагдар Александрович Хазагаевтай танилсаха хуби заяатай байшоо.

- Хадамуудни һургуулиин хажууда байдаг һэн. Нэгэ һайхан үдэр хэрэлсы дээрэ гарабаб, хашаагай саана һур харбалгаар һорилго үнгэргэгдэжэ байгаа. Нэгэ хүнэй шанга шангаар дуугаржа, хашхаржа байгаад, һорилго хэхэдэнь, тон ехээр һонирхооб. Хорёо дээгүүр һүрэжэ гараад дүтэлөөб. Намайе хараад: “Ши хэмши, юу хэжэ эндэ ябанаш?” - гэжэ сухалтайгаар асууба. “Танай нютагай хүрьгэн гээшэб”, - гэжэ харюусабаб. “Ө-ө-ө, ерэ наашаа. Танилсая”, - гээд,  абяа дуунииньшье ондоо болоһон юм. Харбажа үзэхэмни гү гэхэдэмни, дурата дурагүйгөөр зүбшөөгөө һэн. Иигэжэ танилсаһанай удаа һоригшынгоо таһалга руу дахуулаад ороо. Олон һонирхолтой юумэ хөөрэжэ, ойлгуулжа үгөө һэн, - гээд, түрүүшынгээ танилсалга тухай тэрэ хөөрэбэ.

Шагдар Александрович нютагайнгаа хүрьгэнтэй танилсахадаа, хоёр хуушан номо һурша  бэлэглээ бэлэй. Виликтон Иринцеев Армак һууринаа бусаад, һорилго хэжэ туршаа.

- Үхибүүдээр хамта хүдэлжэ, өөрөөшье олон юумэндэ һурааб. Зарим түрүүшынгээ шабинарые мүнөөшье болотор һайнаар һанадагби. Виктор Санданов, Стас Будаев, Гэрэлма Доржиева гэгшэд тэрэ үедэ һайн номо һуршатай байбал, дүнгүүдые харуулжа магадгүй һэн. Үхибүүдэй амаралтын үедэ түрэл Ташараа ошоод, совхозой захиралда, һургуулиингаа багшанарта һорилго хэжэ байһанаа  хөөрэхэдэмни, гэртээ бусаад, эндээ һорилго эхилэ гэжэ дурадхаа. Тиигээд лэ нютагаа бусааб. Алцаг, Армагай хүнүүдтэ доро дохихо байнаб.  Минии хүн болоходо, тон ехээр нүлөөлжэ, альган дээрээ тэнжээгээ. Тэндэ 10,5 жэл хүдэлөөб, - гэжэ Виликтон Юрьевич баяр хүргэнэ.

 

Шэнэ эрилтэнүүд

Түрэл Ташартаа һур харбалгын һоригшоор томилогдоо. Тэрэ сагһаа хойшо мүнөө болотор, аяар 25 жэлэй хугасаа соо Виликтон Юрьевич таһалгаряагүй хүдэлһөөр.

- Нютагһаамнай холо бэшэ хаягдаһан хониной байрын  хушалтань зөөлэн ДВП-гээр хэгдэһэн байгаа. Хүн зониие суглуулжа, тэрэ ДВП-гээр түрүүшынгээ хоёр щит дархалаабди. Хара үглөөнһөө һүниин тэн болотор хүдэлдэг һэм. Басагамни гэрһээ эдеэ асардаг болоо. Манай ажахы намайе бүхыгөөрөө дэмжэжэ, үхэр малаа, таряагаа худалдаад, туһа үзүүлдэг байгаа. Нэгэ дахин Улаан-Үдэ ошоходомни, хоёр амиды хони үгөөд эльгээгээ. Комушка дээрэһээ тэдэнээ үргэлөөд, КСК ошооб. Тэндэ Даша Раднаевич Эрдыниевтэй уулзажа, хэдэн номо һуршаар андалдааб, - гэжэ энеэбхилэн хөөрэнэ.

Хамсыгаа шуун ажалдаа ороһон мэргэжэлтэндэ удангүй түрүүшын амжалтанууд ерээ. Ташарай харбаашад Сурхарбаанда шалгаржа, аймагай суглуулагдамал командын бүридэлдэ олоор оруулагдаа. Улаан-Үдэдэ болоһон мүрысөөндэ тэдэ түрүүлжэ гараһан байна.  

- Ташарһаа түрүүшын спортын мастернууд Доржо Лодоев Сержуня Данжеева хоёр, Дарма Очиров, Доржо Мункуев, Дулма Иринцеева, Вадим Мансорунов, манай нютагай суута Батожап Бальчинов гэгшэд уласай Сурхарбаанда эрхимлээ. Батожап Цыреновичнай Сэлэнгын аймагай гайхамшагта хүн ха юм, хэды наһатай болобошье, бултыемнай ударидажа, маанадта жэшээ боложо үгэдэг һэн. Зүб харгыгаар дабшажа ябанабди гэжэ энэ амжалта харуулаа, - гээд, Виликтон Юрьевич үргэлжэлүүлнэ.

25 жэлэй хугасаада Ташарһаа уласхоорондын классай дүрбэн мастер урган гараа. Эдэ хэд бэ гэбэл, Мэдэгма Лодоева, Баир Цыбекдоржиев, Сергей Дашиев, Эрдэм Цыдыпов болоно. Үндэр нэрэ зэргэдэ залуу Эржена Очирова дүтэлжэ байна. Эдэ булта Виликтон ба Дулма Иринцеевтэнэй шабинар юм. Мүнөө үедэ Ташарай һургуулида спортын мастерта 6 кандидат һурана. Тэдэ удангүй нютагаа, һоригшодоо суурхуулхал байха.

 

Хүгжэлтын шэнэ шата

Иимэ ехэ амжалтатайгаар хүдэлһэнэй ашаар Ташар һууринда олимпиин халаанай спортын һургуули нээгдэнхэй. 2018 ондо шэнэ лукодром ашаглалда тушаагдаа.

- Арад зоной туһаламжаар хуушан магазинай байшаниие заһабарилаабди. Үбдэгтэ хүрэмэ шэбхэ, бог шоройһоо сэбэрлээбди. Нютагаймнай бүхы зон нэгэдэжэ, барилга ябуулаа. “Мэргэн” гэһэн ТОС-ой үүргэ сэгнэшэгүй. Сэлэнгын аймагай засаг дарга Станислав Дашиевич Гармаев, Буряад Уласай Засагай газарай Түрүүлэгшын орлогшоор хүдэлһэн Вячеслав Балданович Цыбикжапов гэгшэд аргагүй ехэ туһаламжа үзүүлээ. Мүнөө манай үхибүүд хоёр танхим соо һорилго хэнэ, тэндэ 8 щит тодхогдонхой, - гэжэ Виликтон Юрьевич баярлана.

Нэгэ доро Ташар һууринай 40 гаран эдир хүбүүд, басагад һур харбалгаар һорилго хэнэ. Үндэр нэрэ зэргэдэ хүртэһэн тамиршад Виликтон Юрьевич, Дулма Аюшеевна һоригшодтоёо уулзажа, һонин һорьмойгоо хубаалдажал байдаг.