​Эрдэм, номтой зоноо үүдэнhээ хоймортоо hуулгаял даа, буряадууд!

Мүнөөдэр

Холын газарта ябажа байхадаа, нютагаймни арад зоной асуудал дүтэ үзэгдөөд байна.

Гэртээ байхадаа, энэ-тэрэ асуудал гараба, буряад хэлэнэй гү, үндэhэн соёлой гү, шажан мүргэлэй гү гэхэ мэтые тоодоггүйбди. Юундэб гэхэдэ, тэрэ нөөхи шэхэрээ жаа жааханаар нюргандаа ашаад, гэр руугаа зөөжэ сүлөөгүй ябахаштаа. Нютагайнгаа hонинуудые хараха, үзэхэ - ямаршье хүсэл үгы: “Мэдэдэггүйб”. “Яана даа”. “Минии хажуугаар лэ гараг, дайрангүй намайе”. Телевизор худалшаниие үни заяанай харахаа болинхой. Газетэ-hонинуудые үни уншахаяа болинхой. Орой тээшээ гэртээ ерээд, машинаяа гаражда табяад, оройнгоо хоол эдеэд, хүбүүнтэеэ бага сага компьютэр наадаад, телефоноо тэбэреэд гоёхон кино харангаа, “унтаахайн Янжиматай” ханилсашахаш. Тиигээд ходо сүлөөгүй ябаhан хэбэртэйшье hаа, эрьелдээд харахадашни бүтээhэн юумэн хомор, олоhоншье юумэн балай байхагүй. Зайн галаа түлөөд, эдихэ уухаяа абаад, бензинээ хээд дууhашаха...
Тиигэжэ мухарижа байтараа, Солонгос руу ерээб. Элдэб янзын шалтаг байгаа. Минии шалтагуудаар яахамнайб. Хүн бүхэнэй зүрхэндөө сэдьхэдэг энэ тэрэ хүсэл обоо. Өөрынгөө хүсэл тухай багаханаар хэлэхэ болоо hаа: гурбан хони гаргаад, Худанай эрьедэ тэрэнээ гоёхоноор томо гэгшын тогоондо шанаад, гурбан хайрсаг архи уужа байжа, гурбан хоногой туршада унтангүй хөөрөөшье hаа, барагдахагүй. Орхиё.

Буряад хэлэн гэдэг асуудал

Ородой Холбоото Уласта hүүлшын хорёод жэлдэ «мохоонь -хойморто, номтойнь - үүдэндэ» болонхой гэжэ эли болонхойгшо гүбэ. Буряад хэлэ үзэдэг эрдэмтэд баһал хойморто. Хүн бүхэн өөрыгөө зүб гэжэ бодоод, абаха танаггүй алдуутайгаар энэ тэрэ юумэ бэшээд, эндэ тэндэ хэблэнхэй байха. Буряадаймнай ехэ hургуулида буряад хэлэ бэшэгэй таһаггта ошоод, заhуулаад хэблэхэдэ хүндэ бэшэл даа. Харин тиигэхэ хүн хомор лэ даа. Хажуугарнь Арадай Хуралаймнай шиидхэбэреэр буряад хэлэ үзэхөө болиһон hургуулинууд олон болонхой. Эндэhээ уламжалхада, буряад хэлэ бэшэгэй багшанар хэрэггүй. Тиимэhээ булагай уhандал сэбэр тунгалаг буряад хэлэмнэй интернет смартфонуудай үеын саарhан номдо адлихан хаягдаанай болохо тээшээ хэлтыжэл байна.

Битнай өөрынгөө байдал тухай хэлэжэ байнаб. Yхибүүдни буряад хэлэгүй. Сайн байна, баяртай, гара, ошо, ерэ, яба, баабай, төөдэй гээд дүүрээ. Минии буруу. Yхибүүдээ буряад хэлэндэ hургажа шадаагүйб. Хэдышье бэеэ мөөрэхөө hанаашье hаа, шаданагүйлби. Гансал минии буруу. Телевизор ород, интернет ород гэжэ байжа бэеэ мөөрэхэ гэжэ байтараа, Жаргал нүхэрөө hанажархёод, абяа шэмээгүй болоод, үүдэндэ ошоод, томоотой нюур гаргаад, hуушоо һаа дээрэ. Юундэб гэхэдэ, Жаргал нүхэрни Улаан-Yдэдэ өөдөө болоод, ород хэлэтэй hамга абаад, гурбан үхибүүтэй болоод, hамгаяа, үхибүүдээ - бултыень буряад хэлэтэй болгожо шадаа. Тиихэдэнь битнай гансал өөрыгөө бодоод ябаhан болоноб. Yхибүүдни буряад хэлэеэ мэдэхэгүйнь - миниил буруу. Минии. Зай.

Минии буруу саашаа - буряад хэлэнэй асуудал наашаа

Бодоод үзэхэдэ, буряад угсаатан түрэл хэлэеэ үргэхын түлөө нэгэдэхэ ёhотой гэжэ hанахада, үгыл даа. Нютаг хэлэн гэлдээд: «Танай, манай. Ши, би»,  - гэлдэжэ, нэгэдэхын орондо нютаг нугаараа таhараад, хэрэлдэhэнhээ наагуур болошохо.

Яажа энэ асуудал шиидэхэб? Хүндэ гэгшын асуудал. Диалектнүүд ямаршье хэлэндэ байдаг. Харин бултадаа нэгэдээд, байhан буряад бэшэгээ дэмжэн үргэхэ хэрэгтэй. Юундэб гэхэдэ, тогтомол ёhо журамтай, бэшэгэй дүримүүдтэй. Шэнэ велосипед зохёоhоной ямар хэрэг байнаб даа?

Эрдэм, номтой зоноо үүдэнhээ хоймортоо hуулгаял даа, буряадууд!

Буряадаар мүртэй дуугаржа шадахагүй зон буряад хэлэнэй хуби заяа шиидэхэнь юун юм? Ородой Холбоото Уласhаа гадуур хаана иимэ тэнэг ябадал байнаб?

Yнэхөөр лэ, номтойнууднай үүдэндэ. Һургуулиин ябахадамни, түрэ найрнуудта үбгэд-хүгшэд ямархан гоё үреэлнүүдые хэлэдэг байгша hэм, ямархан гоё арадай дуунуудые татадаг байгша hэм? Мүнөө тэдэнэр дууhашоо. Тэдэнэртэй хамта бугын нюдэндэл арюун сэбэр буряад хэлэмни шэргэхын замда гараба гээшэ гү? A?