Соёл уралиг 8 sep 2023 414

​Уран үгэ. Гунга Чимитов

ЗОРИГЖОЛ 
Залуу уран зураашада 
Залинта зоригжол ерээ һэн. 
Ажалайнгаа таһагта 
Аахилан гүйжэ ороо һэн. 

Бии шадалаараа тэрэмнай 
Биирээрээ зуража мэдээ лэ. 
Хабатай, эршэтэй ажалһаа 
Халуудажа хүлэрөө лэ. 

Тэнсэлгүй ехэ зоригжол 
Тэнхээ бараадаг харатай. 
Уран зурагтаа даруулшоод, 
Уухилжа хэбтэхэнь хайратай. 

ТАРХИ 
- Аһайш даа, байнал архи! – 
Абаад, нүхэрнай аягалба. 
Заһархал байха тархим, 
Зантайгаад намай тамалба. 

Зосоонь үни бутаржа, 
Зохид болохыень хэлээ гүш! 
Харин нүхэрнай нэтэржэ, 
Хатуу хараяа нэмээгээ. 

Хойшоо харангүй һуллаба. 
Хоёр лонхо архи. 
Эндэ нюдэниинь һуларба. 
Эрьебэ нүхэрэймнай тархи... 

ҺАЙН ҮГЭ МУУ ҮГЭ ХОЁР 
Һаруул ухаан бодолһоо 
Һайн үгэ гарадаг. 
Юрын зоной шэхэндэ 
Юрөөл мэтээр дуулдадаг. 

Худалша муу амитан 
Хуурмаг үгэ тараадаг. 
Оромыень алдахуулан, 
Олониие маргаадаг. 

Зохид уран һайн үгэ 
Зоной зориг үргэдэг. 
Хүйтэн шэрүүн муу үгэ 
Хүниие уруу дарадаг. 

Һайн үгэ – тоһон, 
Муу үгэ - хорон. 

ШЭНЭДХЭЛЭЙ ШЭДИ 
Хуушанай хорото үлэгдэлые, 
Хуурмаг ябадал, мэхые, 
Зэмэтэ хулгай, эдилгые 
Зэбүүрхэн, үзэн яданабди. 

Шэнэ, арадай засагые, 
Шэнэдхэн хубилгаха замые 
Урма баяртайгаар угтаабди, 
Урижа, хоймортоо залаабди! 

ҮГЭНҮҮД, ҮГЭНҮҮД... 
Эрдэмэй ёһоор ажалаа хүтэлхэ, 
Эрхим шанартай эдеэ хоол гаргаха, 
Үнэн сэхээр хүн зоноо хүмүүжүүлхэ, 
Үглөөдэрөө, ерээдүйгөө дүтэлүүлхэ... 
Үгэнүүд, үгэнүүд, хооһон үгэнүүд... 
Үнэнтэ хэрэгнай алин бэ, нүхэдүүд? 

Арад зонойнгоо байдал һайжаруулха, 
Абадаг салин хүлһынь дээшэлүүлхэ, 
Бүлэ бүхэниие гэртэй болгохо, 
Бүхы үндэһэтэндэ жаргал олгохо... 

Шэхэ дүлиирүүлмэ иимэ үгэнүүд, 
Шэнээ таһаруулма гоё үгэнүүд 
Хэзээ нэгэтэ манай орон соо 
Хэрэг дээрэ бэелүүлэгдэхэ юм гү? 

АЖАЛЛАХА ДУРАГҮЙШҮҮЛ 
Байгыт! Бү һэрюулэгты! Иимэшүүл олон лэ... 
Бамбайтараа эдэнэр унтаг лэ! 
Хаанаб даа хубилалта, шэнэдхэл болоно, 
Харин эдээндэ хамаатай бэшэл. 

Хүдөө нютагаархин ажаллажал байг – 
Хүйхэрнүүдэй хэрэг - голиижо хэбтэхэ... 
Хүдэлмэри хэнгүй яажа эдеэлхые 
Хүн болгондо эдэнэр заажа үгэхэл! 

Залхуу, зайран яндан дагадханууд, 
Заһарха, ухаа орохо амитад гүт? 
Хашартараа унтаад, юушье хэнгүй 
Хайран наһаяа үнгэргэхэ гээ гүт? 

НОЁН 
Хаясаанай болошоол гүрэнэй зөөри 
Хаа-хаанагүй эзэгүй хэбтэдэг. 
Һэшхэлээ үнинэй гээһэн зольбонууд 
Һэнгэргүйгөөр гэртээ зөөжэ мэдэдэг. 

Ама ехэтэй даа манай ноён – 
Абаха, эдихэдээ садаха бэшэл. 
Даншье һула даа хуули, засаг – 
Дайсаншье, нүхэршье үгы гээшэл. 

Базаар, дэлгүүрнүүд олон лэ хотодо, 
Бараан тиишэл урдан ошодог: 
Дабхар сэнгээр архи худалдаха, 
Дараһан, хулууһан мяха наймаалха... 

Гүрэнөө бүхэлеэр залгихаар бэлэн 
Гүзээ ехэтэ ноён, шэшэрэ! 
Харата луйбуур үйлынгөө түлөө 
Харюусаха сагшни ерээ, мэдэ! 

ТАМА 
Уладай тогтооһон СССР-ые 
Унагаан дэбһэһэн нүгэлтэй 
Уршагта муухай дайсад 
Уһан тамада унаһай! 

Гайхамшаг орон СССР-ые 
Газарта гэшхэһэн нүгэлтэй 
Галзуу түйтэ дайсад 
Гал тамада унаһай! 

Хүнэй найдал СССР-ые 
Хүмэрюулжэ баһаһан нүгэлтэй 
Хүйхэр балмад дайсад 
Хүйтэн тамада унаһай! 

АМБААРШАН 
Амбаарай харуулшан ажалтай нэгэн 
Амаргүй миһэд гэн ябадаг һэн. 
Хүтэлхэ, захирха ноёдой эбгээлдэ 
Хүртэжэ, юу-хээхэн абадаг бэлэй лэ.

Даргынгаа захиралта тэрэ дандаа 
Даншье дуратайгаар дүүргэдэг һэн даа: 
Асара гэхэдэнь - гэртэнь асарха, 
Аба гэхэдэнь - гэртээ абаашаха... 

Эдишэ һайтай энэ ажалдань 
Эсэс ерэхэ, сэг табигдаха гү? 
Амынь тоһододог удамаршадай унахада. 
Амбаарай харуулшан ажаллаһаар байхал даа... 

ХУЛГАЙШАНДА 
Бурхан буянгаа мэдэхэгүй 
Бузар булайн амитанши. 
Арадаа, гүрэнөө тоноһон 
Адагай адаг шааралши! 

Дүтынгөө хүниие мэхэлжэ, 
Холынгоо хүниие ходолжо, 
Баяжахын ехээр баяжааш, 
Байһан һэшхэлээ һалгааш! 

Хоёр дабхар зуһаланшни 
Хомхой хобдогыш гэршэлнэ. 
Нюуһан алта мүнгэншни 
Нюур шарайеш элишэлнэ. 

Харата, гүрэтэ хулгайшан, 
Хара наашаа сэб сэхэ! 

ОЛЗО 
Олзо хэндэш хэрэгтэй, 
Олзын багань амтатай. 
Олзо элдэб харгытай, 
Олзо ехэ haa - аюултай. 

ХОМХОЙ 
Аманиинь ходол 
Ангайха ажалтай. 
Шэнээгүй хотонь 
Шэнгээсэ багатай. 

ЁЛО 
Ёлын зосоо 
Яһан хайлаха. 
Нохойн зосоо 
Шулуун хайлаха. 

ЭЛЬБЭШЭД 
Хамаг бүхы үзэлшэд – 
Хара зутар эльбэшэд. 
Таамаг үгэ һүүюулхэ, 
Тархииетнай эрьюулхэ... 
Харатайгаар гохолхо, 
Хармааниитнай хооһолхо! 

Хүн гээшэ гүш? Хүн бэшэш, 
Хүйтэн мүртэй шонош! 
Хүхыһэн ада шүдхэрш, 
Хүндэ шүгнэһэн шолмосши. 

Энэ наһандаа муу нохой, 
Эрьежэ, хүн болохогүйш! 
Хойто наһандаа, хара бэрид, 
Хүн түрэлөө олохогүйш! 

МАГТАНАБ... 
Яаһанш уужам сэдьхэлтэйб даа, 
Яагааш һайн зантайб даа, 
Газар дэлхэймнай - магтажа ханашагүй. 
Ямарш сэсэшүүлые, тэнэгүүдые – 
Янзын, элдэбын хүнүүдые 
Бултынь багтаана – 
Хэнииешье газаашалнагүй.