Уран үгэ. Эгшэтэрээ энеэлдэе!

Эхэнэрнүүд, басагад, hэнэгтэй бүhэтэйшүүлдэ хадамда гарахын тула­да сагаан моритой тайжые хүлеэгээд, миин лэ гэртээ hуужа болохогүй гэжэ ойлгоно бэзэт? Ёhото агнуури хэжэ, тэдэниие ургалаад, заhажа hургаха хэрэгтэй. Бидэ, эхэнэрнүүд, эрэшүүлhээ hураггүй ухаатайбди гэжэ мэдээжэ. Жэшээнь, ямар эхэнэр бүhэтэй хүнэй ута хүлнүүдhээ, пулха­гархан габануудhаа тархияа төөрижэ байгаа hэм бэ?

Толгойнуудаа ба юбкануудаа дээгүүр үргөөд, нюдөөрөө харбаад, уураг тархияа халта хүдэлгөөд, ямаршье хүрдыhэн эрые ургал­жа, үдьхэлhэн табгайнуудыень шүдэрлэжэ, эмнижэ hургаха арга­тайбди.

Нэн түрүүн тэдэнэй хабартаа миисгэйнүүдтэл хөөрөөд байхада, агнуурида гарахань шухала. Һайн жэлдэ 3-4 hэнэгтэй наhанай нүхэр болохоор кандидадууд олдохо арга­тай. Тэрэ кандидадаа халуун дээрэнь үрдижэ, саб шуурама зуура өөрын болгохо хэрэгтэй. Эшэн гайхангүй, түргэхэн лэ ургалжа, хүзүүндэнь бүхөөр аhалдаха арга бэдэрэгты.

Тиигээд ресторан уряа hаань, ехээр маргаhан хэбэр үзүүлжэ: «Намда тиимэ газарнуудаар ябаха таарама зохид плати үгы», - гээд, нюдэнэйнгөө хараса буулгажа, хүндөөр hанаа алдагты. Удаань нэмэгты: «Шэхэнэй гоё клипсэнүүдтэйб, теэд тэрээн­тэеэ үмдэхэ платишье, туфлишье, сүүмхэшье үгы!» Тоосоогүй, абажа үгэхэ. Дурлаhан бүhэтэйшүүл элбэг гартай байдаг шуу. Тиимэhээ тэрээхэн үедэ мүнгэтэйхэн кошелёгыень hайса hэгсэржэ үрдихэнь шухала. Һүүлдэ, түрын үнгэрhэн хойно, тиимэ байдал hалаха гэжэ мэдэгты. Зосоогоо эшэн гайхангүй, тиибэшье, ехэ болгоомжо­тойгоор hэнжэгыдэхэнь шухала.

Саашадаа арга аашаяа hэлгэжэ, сошоон айлгагты. «Хээлитэй болооб!» - гэhэн мэдээ бүhэтэйшүүлые ёhото нокаудта оруулха аргатай. Сошо­ожо тэбдээгээд, нарай үхибүүнэй хүхэлтэ, hууринуудые, тэдэниие хүмүүжүүлгын номуудые хажуудань худалдажа абагты. Энэ үедөө хоёр үдэрэй нэгэ дахин шашхан уйлажа мэгдэхээдэг байха хэрэгтэй. Хаа- яахан альгадаадшье абахада болохо. Гансал ехээр үлүү гаража болохогүй. Эндэ эгээл шухалань гэхэдэ, тэрэниие танай урда гэмтэйб гэhэн мэдэ­рэлтэйгээр, таниие шарайшалжа, урдатнай сүсэгэнэhэн байдалда баряад байха ёhотойт. Дахин дабта­наб: үлүү гаража болохогүй! Тиибэл гэнтэ тэрьедээд, үгы болошожо болохо бшуу. Эндэ ехэхэнээр ухаагаа гүйлгэжэ, hэргылэмжэтэй ба болго­омжотой байгты.

Хажуугаарнь үшөө арбан залуу гоё хүбүүдэй танда дурлаад, үглөөшье гэрлэхээр бэлэн тушаа үе-үе hануулжа, жүтөөрхүүлжэ байбал, ехэ hайн. Жэшээнь, зүүн гараараа тэдэнэй зүгhөө өөрөө өөртөө дур­лалай бэшэг бэшээд, ойлгомторгүй мартаhан янзатайгаар, харахаар газартань орхигты.

Эсэгэ болохо тухай бодолдо дадаhанайнь удаа: «Ай, бишни эндүүрhэн байгааб, хүлисыш даа», - гээд, харасаяа буулгаад, хүндөөр hанаа алдан соносхогты. Тухайлам­жаар, тэрэ хүлеэгдээгүй мэдээнhээ баярлаhан ушараар өөрөөшье ойлгонгүй, хадамда гарахыетнай дурадхажа магадгүй.

Дурадхаагүй hаань, мэргэжэлтэ­дэй үшөө ондоо иимэ арга хэрэглэжэ туршагты. Хоюулан ой талаар сэнгэхэ үедөө түрүүшээр ехэ баяртайгаар энеэжэ ябаhан аад, гэнтэ уруу дуруу болоод, шадаа hаа, нёлбоhоо гоо­жуулан, гэнтэ түргөөр хайшаашьеб гүйшэгты. Тэрэ ардаhаатнай намна­жа, үндэр модоной оройдошье hаа, хүсэжэ баряад, шангаар тэбэрихэ. Эндэ нохой миисгэй хоёрой дундахи журам сахигдана. Миисгэйн миин hуухада, нохой hулаар үлбыгөөд мүн лэ hуудаг. Харин миисгэйн харайн гүйхэдэ, нохой ардаhаань hүрэжэ бодоод намнадаг. Байгаалиин ёhо журамаар досоонь ёhото ангуу­шан hэрижэ, нооhониинь өөдөө ёдойлдоод, нюдэниинь ялалзадаг! Бүhэтэйшүүл тон адли гэжэ мэргэ­жэлтэд онсо тэмдэглэнэ.

Тэндэhээ хоюулан инаглан тэбэ­рилдээд, загс руу сэхэ ошохо аргатайт. Тиигээд одоошье түсэбөө бэелүүлжэ, түрэ найраа үнгэргөөд байхадаа, нүхэрэйнгөө толгойень эльбэжэ, hайнаар хооллуулжа байхаяа бү мартагты. Уринаар эльбээд, налгай­гаар миhэрээд, углуу руу шахаад, улаан хоолойдонь аhалдаад, шан­гаар баригты! Yе-үе хиигээ хөөрэхэ, ухаатайханаар ба болгоомжотой­гоор галзуурха, хайшаашьеб гэнтэ гүйжэ үгы болохо г.м. hанагдаагүй сюрпризүүдые харуулжа байгты! Yгы гэбэл, түргэн hониёо бууража уйдаад, ондоо «миисгэйнүүдые» намнажа эхилхэдээ магадгүй.

Yбгэжөөлнүүдэй шэнэ эксперимент

«Эндэ минии худалдажа абагша эхэнэрэй гигиенын пакедүүд үшөө бии гү?» - гээд, 70-аад наhанай үбгэжөөл хүдөөгэй амбулаториин таhаг руу шагаагаад асууна. «Бии, бии», - гэhэн харюу дуулахадаа, үбгэн ехэ урмашаhан янзатай кабинедэй богоhо түргэхэн алхаад оробо.

Амбулаториин фельдшер Цырендулма Нимаевна бэшэжэ байhан саарhаяа орхижо, хажуудань зогсоhон картонно хайрсаг сооhоо тэбхэрхэн пакет гаргаад, hарбайха зуураа хэлэнэ:

- Та, Дарма Тыкеевич, мэнэ hая пенсиеэ абаад, мүнгэтэй байhан дээрээ запастайгаар олон пакет үрдижэ абагты. Юундэб гэхэдэ, дууhажа байна. Абадаг баазадамни мүн лэ дууhаа гэжэ хонходоо hэн. Нэгэ хэды hүүлшын пакедүүдые би танда гэжэ хадагалаад байгааб. Залуу эхэнэрнүүдэй hурахада, үгы гэжэ хэлээд, таанадые хайрлажа, баряад байна ха юмбиб. Тугаар hая Жанчип Боролдоевич Базар Тогонович хоёр олоор абаад ошоо.

- Зай, hайнши даа, Цырендулма. Шимнайл бидэндээ hанаагаа зобо­жо абардагши, - гэхэ зуураа үбгэн мүнгэеэ түлэнэ.

Энэ үедэ кабинет руу залуу­хан медсестра Сэсэгма ороод, нюдэнүүдээ бэлтылгэн, ехэ гайхангя­ар hураба: «Энэ та, Дарма Тыкеевич, залуу эхэнэрнүүдэй хэрэглэдэг пакет хэндэ иимэ олоор абана гээшэбта?»

- Өөрөө хэрэглэхэеэ абаналби даа. Маанадта, үбгэдтэ, сэнгүй hайн хэрэгсэл байна. Ямаршье аптекын эм домhоо, шаралгаhаа hайнаар хүлэй үбдэгүүдэй, гарай үе мүсынүбшэнгүүдые буураана. Хоёр үбдэгүүдтээ няагаад ябахада, аятайгаар халуу бусалгаад, үбшыень номгоруулна. Энээниие хэрэглэжэ эхилhээр, ехэл амарааб даа. Таанадай, залуушуулай, хэhэн арга туhалдаггүй ха юм. Энэ Цырендулма Нимаевнагай hайгаар бидэ, нютагай үбгэд, залуу мэтэ хүнгэнөөр алхалалдажа, харайл­дажа байдаг болонхойбди.

Яагаад эхэнэрэй гигиенын хэрэг­сэл үе мүсын үбшэнгүүдые эдэгээнэ гээшэб гэжэ Сэсэгма яашье ойлгожо ядана. Тиигээд тэрэ: «Та, Цырендулма Нимаевна, наймаагаа гүйлгэхын тула­да элдэб янзын аргануудые өөрөө hанажа, зониие мэхэлхэеэ болигты!» - гэбэ.

- Юу? Ямар мэхэеэ хэлээбши! Харана гүш, «противовоспалитель­на» гэжэ бэшээтэй, эмтэй домтой ургамалнуудhаа бүридэhэн ха юм. Тиимэhээ үе мүсын халуун хабдарые эрхимээр буурааха шадалтайень нютагаймнай үбгэд үнэн бэе дээрээ шалгаад, гэршэлжэ байна. Һаянай энээгүүр үбгэдэй оошор байгаа!

Цырендулма Нимаевна наhа- найнгаа амаралтада үнихэн гараhаншье hаа, хүсэ шадал дүүрэн, фельдшерэйнгээ ажал үргэлжэлүүлхэhээ гадна, хажууга­арнь элдэб янзын эм дом асаржа худалдадаг. Мүнөө дүй дүршэлтэй эмшэн нютагайнгаа үбгэдтэй хамта шэнэ «эксперимент» амжалтатай­гаар үнгэргэжэ байна ха юм. Ямар­шье эрдэмтэдэй ухаанда ороогүй сэнтэй эксперимент нютагтамнай үргэлжэлhөөр! Тиимэhээ эхэнэ­рэй гигиенын пакедэй үшөө ямар үбшэнгүүдhээ аргалха аргатайе hаяын сагта мэдэхэбди гэжэ найда­набди. Тиимэ пакет бэедээ няаhан үбгэжөөлтэй үйлсэдэ уулзабал, ехээр бү гайхаарайгты.

«Эмнэлгын» колготко тухай

Нютагай нэгэ профилакто­ридо түрүүн эхэнэрнүүд, удаань бүhэтэйшүүл ээлжээгээр эмнэлгын ваннада ородог гуримтай байгаа. Нэгэтэ эхэнэрнүүд заншалта ёһоороо түрүүн ванна абаhанай удаа яаралгүй хубсалаад, амаралгынгаа таhалганууд руу тараба ха.

Гэнтэ харгыдаа нэгэ залуу басаган хубсаhаа hэлгэдэг таhаг соогоо кол­готкоёо мартаhанаа ойлгоод, hөөргөө бусаад бэдэрхэдэнь, олдобогүй. Ван­нын таhагай харуулшан ехэ гайхажа: «Танай удаа бүhэтэйшүүл мэнэ hая ваннануудые эзэлээд байна. Бэшэ хэншье ороо гараагүй», - гэбэ ха.

Харуулшан басаган хоёр шангаар гайхалдан дуугаралдажа байгаад, углуу тохойнуудаар колготко бэдэрнэ. Теэд тэрэнь хаанашье харагданагүй. Гэнтэ ваннын нэгэ таhаг сооhоо бүhэтэй хүнэй абяан дуулдаба:

- Эхэнэрнүүд, юу бэдэрнэт? Би энэ колготкын hандали дээрэ хэб­тэхэдэ, тусхай эмнэлгын, үмдөөд ваннада ородог гэжэ hанаад, бэедээ үмдэжэрхёоб.

Харуулшанай ороод харахада, нэгэ наhатай үбгэжөөл нюсэгэн бэе дээрээ эхэнэрэй хара колготко угла­ад, аршаан соо hуужа байhан юм.

Буруу ойлгоhон үбгэнэй мэгдэжэ колготкоёо тайлаад, хүлисэл гуйжа байгаад эзэндэнь hарбайхадань, тэрэнь урдаhаань: «Намда иимэ эмнэл­гэ үнгэргэhэн колготко хэрэггүй!» - гээд, эрьелдээд ябашаhан гэдэг.

Крокодил, хун шубуун, инаг ганса тушаа

Эх, ямар түргэн зун үнгэржэ, на­мар болобо гээшэб! Yглөөгүүр боло­тор танцы-манцынуудтай зунай ама­ралтын хаhа сэсэгүүдэй хангалаар hэбигэнээд, шубуудай дуугаар жэн­гирээд, үглөөнэй шүүдэртэл дэгдэшэ­бэл даа. Yнөөхи лекцинүүд, экзаме- нууд эхилжэ, намарай үдэрнүүд хатаhан шара набшаар гуниг түрүүлнэ.

Yглөөгүүр будильнигай хонхоhоо автомадаар буудуулhан мэтэ амигүй унаад хэбтэхэ дуран хүрэнэ. Иимэ бодолтойгоор Сэсэгма басаган үглөөгүүр hэрижэ бодоод, институт руугаа уруу дуруу харгылна.

Yетэн нүхэдэйнь хурим түрэнүүд ээлжэлэн үнгэрнэ. Харин Сэсэгма…

Басаган үнгэрэгшэ зуниинь үнинэй инаглан ханилдаг Мүнхэтэеэ хахасаа юм. Халбагаа хахарhан шал­тагааниинь гэхэдэ, ехэ энеэдэтэйшье, гунигтайшье. Нэгэтэ зунай халуун үдэр дурлаhан хоёр бүлэг нүхэдтэеэ хамта Онон голой голой эрьедэ сэн­гэн амархаяа ошоhон юм. Сэсэгма моодно хубсаhатай, гоё макияжтай, уяхан нугархай бэеэрээ дангинадал нахилзажа, зүрхэ сэдьхэлээрээ хун шубуундал огторгойдо элижэ ябаа hэн. Yшөө басаган мүрэнэй гүнзэгы руу загаhандал шунгажа, эрхимээр тамаржа, нүхэдөө гайхуулна. Тиигэ­эд нэгэ хэды шунгаад гараhанайнь удаа пивэhээ ама халаhан Сэрэн гэжэ «толгойдоо таракантай» гэлсүүлдэг хүбүүн Сэсэгма руу сошонгёор хара­ад, хуугайлба ха:

- Харыт-ээ! Энэ ямар крокодил уhанhаа бултайба гээшэбэ-ээ?!

Ушарынь гэхэдэ, Сэсэгмагай моод- но макияжынь Онон голой уhанда угаагдажа hалаад, басаганай гоозо­гор ута үрүүтэй, онигоршог нюдэтэй бодото нюурынь харагдашоо ха юм. Хүбүүд энээнhээ урагша басагые зу­заан маска макияжгүйгөөр оройдоо- шье хараагүй байгаа бшуу. «Кроко­дил» гэhэн «комплиментhээ» Сэсэг­ма туйлай ехээр гомдожо, хороо буса- лаад:

- Эй, ши, Сэрэн, малгайтаяа метр үндэртэй пигмей, заапагар урал­тай жаба, улаан хондолойтой мака­ка, хэлээ хата! – гэжэ байгаад, оли­моо табиhан байгаа. Саашадаа хэ­лээ бүлюудэлсэhэн залуушуулай арсалдаанhаа агаар халажа, Сэсэгма хүбүүндэ «альган тараг» эдюулбэ. Ту­гаар hаяхан хун шубуундал түхэлтэй арюухан басаган гэнтэ эгсэ хубилжа, хамуур hундалhан шолмосой түхэлтэй болоод, хүбүүн руу: «Урдахи заахан hүүлыешни ходо таhалжа хаяхаб!» г.м. аашалан, «пигмей-жаба-макакые» нилээд hүрдөөбэ. Сэрэнэй мангар толгойhоонь үни гарашанхай, hүүлэй hүүлдэ: «Һүй, болииш даа! Хүлисыш даа!» - гээд, гуйжа эхилhэн ушартай.

Энэ үедэ инаг Мүнхэниинь ханил гансаяа аршалхын орондо: «Ши, Сэ­сэгма, могойдол хорон хэлэтэй, аягүй аашатай байнаш даа!» - гээд, басагые ёhото нокаудта оруулаа hэн. Сэсэг­ма аадарта сохюулhан дальбараадал хайратай түхэлтэй. Далияа хуряаhан гэртээ бусаа hэн. Тиигэжэ инаг дура­найнь намтар дүүрэhэн юм.