Алас Дурнын амисхаал

Буряад орондо Алас Дурна зүгэй уран гартанай болон зураашадай бүтээлнүүд түрүүшынхиеэ табигданагүй. Аяар холын 1969 ондо энэ хэмжээ ябуулга Буряадай АССР-эй дэбисхэр дээрэ харуулагдаа бэлэй. Эгээл тэрэ 60-аад онуудта Буряадай Уран зураашадай холбооной гэшүүд ажалаа бүри эршэтэйгээр ябуулжа эхилээ. Тэдэнэй бүтээлнүүдэй үзэсхэлэн ганса Буряадай аймагуудта табигдаа бэшэ, мүн ондоо хото тосхонуудаар дэлгээгдээ һэн. Үшөө 1920-1930-аад онуудай зурагуудтай олониитэ хүсэд танилсаһан байна. Иигэжэ уран зураашаднай одоошье нэрэ солоёо оложо эхилээ.

- «Совет Алас Дурна» гэһэн уран һайханай зональна выставкэ В.И.Ленинэй түрэһөөр 100 жэлэй ойдо зорюулагдана. Выставкын нээгдэһэн түрүүшын үдэрнүүдһээ эхилжэ, гайхамшаг зурагуудые, уран бүтээлнүүдые хараха дуратайшуулай тоо үдэр бүри олошорно. Хүн зоной һанамжа, дурадхалнуудаа бэшэхэ дэбтэртэ хүдэлмэришэд, алба хаагшад, һурагшад өөрынгөө бодолнуудые тэмдэглэнэ, - гэжэ «Буряад үнэн» сонин хуудаһанууд дээрээ дуулгаһан байна.

Тус хэмжээ ябуулга 1969 оной ноябриин һүүл багаар эхиеэ абаһан байна. «Буряад үнэн» сонин энээн тухай 1-дэхи нюурта багахан мэдээсэл дурадхаа. Харин дэлгэрэнгыгээр выставкэ тухай һанамжанууд 3-дахи хуудаһанда үгтэнэ. «Нээлгын баяр ёһололдо соёлой сайд П.Н.Нимаев, КПСС-эй обкомой секретарь А.А.Бадиев, РСФСР-эй Уран зураашадай холбооной секретарь О.К.Комов гэгшэд хабаадалсаа», - гэжэ тэндэһээ мэдэжэ абанабди.

Мүнөөшье жэлдэ үндэр тушаалтад Улаан-Үдэдэ эхилһэн үзэсхэлэниие баяр ёһололой оршондо нээһэн байна. Буряад Уласай Толгойлогшо Алексей Цыденовэй тэмдэглэһээр, иимэ томо соёл

урлалай баяр үнинэй Буряадай ажаһуугшад хараа үзөөгүй байгаа.  Буряад Уласай байгуулагдаһаар 100 жэлэй ойн баярта, Буряадай Уран зураашадай холбооной 90 жэлэй ойдо зорюулагдаба.

- Гурбан талмай дээрэ 1 мянга гаран бүтээл табигданхай. Буряадай ажаһуугшад, айлшад һайхан соёл урлалаар нюдэеэ хужарлуулан баярлаха. Залуу халааниие хүмүүжүүлгэдэ тус үзэсхэлэн горитойгоор нүлөөлхэ бэзэ гээд найдагдана. Оюутад, һургуулиин үхибүүд үзэсхэлэнтэй танилсаһанайнгаа удаа уран зураашан, дархан боложо, ерээдүйгээ соёлтой холбожошье магадгүй, - гэжэ Алексей Цыденов хэлэбэ.

Ород гүрэнэй Уран зураашадай холбооной түрүүлэгшэ Андрей Ковальчук үзэсхэлэнтэй танилсахаяа айлшаар буугаа.

- Уран һайханай иимэ томо үзэсхэлэн эндэ аяар холын совет үедэ болоо гэжэ хэлэгдэнэ. Яаба-хээбэшье тэрэ үедэ иишээ ерэжэ шадахагүй байгааб. Юуб гэхэдэ, 1969 ондо оройдоол 4 наһа гүйсөөд, нюсэгөөр гүйжэ ябааб. Тиимэһээ Буряад нютагта анха түрүүшынхиеэ ерээд байһандаа баяртайб. Арюун Байгал далайн эрьедэ, Буряад орондо ажаһуудаг бэлигтэй уран зураашад, дархашуул холо ойгуур суутай. Тэдэнэй бэлиг талаан онсо, өөрсэ шанартай. Улаан-Үдэдэ энэ хэмжээ эмхидхэжэ байһандаа нэгэшье халагланагүйбди, - гэжэ Андрей Ковальчук нэгэ бага сэдьхэлээ хөөрэн тэмдэглэнэ.

1969 оной үзэсхэлэндэ Алас Дурнада, Сибирьтэ ажаһуудаг, хүдэлдэг 16 яһанай уран зураашадай бүтээлнүүд табигдаа. Сагтаа таараһан «ленинскэ национальна политикын бүримүһэн илаһые гэршэлһэн» ажалнууд олоной анхаралда дурадхагдаа.

Мүн 2023 оной үзэсхэлэндэ Алас Дурна зүгэй бүхы 11 можо хизаарай, уласай, тойрогой уран зураашадай бүтээлнүүд табигданхай. Нютаг нугануудайнгаа аргагүй гоё, нюдэ һаргама байгаалиие ехэнхи хабаадагшад гоёшоожо бэшэһэн байна. Түүхэтэ үйлэ хэрэгүүдтэ, арадай найр наадануудта олон зураашад ажалаа зорюулна. Жэлэй дүрбэн сагые, оршон тойронхи байдалаа харуулһан бүтээлнүүд олоор дэлгэгдэнхэй.

Ород гүрэнэй Уран зурагай академиин 13 гэшүүн өөрынгөө ажалнуудые Улаан-Үдын харагшадта дурадхана. Ород гүрэнэй габьяата уран зураашад, Саха (Яхад) Уласай Юрий Спиридонов, Хабаровскын Владимир Хрустов, Благовещенскын Владимир Демченко, Шэтын Роман Цымбало, Буряадай Бальжинима Доржиев, Юрий Мандаганов, Чингиз Шонхоров болон бусадай зурагууд олоной дура абаһаар лэ буляана. Буряадай арадай уран зураашад Лев Лабок, Цыренжап Сампилов гэгшэдэй бүтээлнүүд үзэсхэлэниие шэмэглэнэ.

Ганса элдэб аргаар бүтээгдэһэн зурагууд энэ үзэсхэлэндэ табигдаа бэшэ, мүн уран гартай дархашуулай ажалнуудтай харагшад танилсаха аргатай. Дэлхэй дээрэ холо ойгуур суутай Даши Намдаков, Буряадай арадай уран зурааша Бато-Мүнхэ Чимитов өөһэдынгөө ажал дурадхана.

«Алас Дурна» гэһэн үзэсхэлэн табан жэлдэ нэгэ дахин үнгэргэгдэдэг хэмжээ ябуулга гээшэ. Тиимэһээ ехэ удха шанартай. Уран зурааша бүхэн иимэ үзэсхэлэндэ хабаадажа, бэеэ харуулхаяа һанадаг. Мүн ондо ондоо можо хизаарнуудай нүхэд мэргэжэлтэдээрээ уулзажа, шэнэ һониноо зугаалан, дүй дүршэлөөрөө хубаалдана. Энэ ушараар олон дунда наһанай, залуу уран зураашад, дархашуул эндэ хабаадаһаниинь һайшаалтай. Шэнэ нэрэнүүдые удангүй дуулахал байхабди.