«Дүрбэн бэрхын» дүхэриг һайхан

1990-ээд онуудта эхилһэн «Дүрбэн бэрхэ» наада һэргээхэ, хүгжөөхэ, мүн эхэ хэлээ үзэхэ оршон дэлгэрүүлхэ, үргэдхэхэ ба хүндэтэй хандаса хүмүүжүүлхэ, арадай уламжалалта ажалай заншалта зүйлнүүдые бай­далдаа нэбтэрүүлхэ, арадайнгаа ёһо заншал, аялга дуу, үндэһэн наада, түрэл нютагайнгаа түүхэ мэдэхэ, оршон тойронхи гоё һайханиие зүб сэгнэхэ, абьяас бэлигээ хурсадхаха тааруу арга олгохо зорилготойгоор энэ наадан эмхидхэгдэнэ.

Хэрбэеэ үнгэрһэн жэлдэ «Дүрбэн бэрхэ» нааданда ганса эрэшүүл хаба­адаа һаа, байгша ондо бүһэгүйшүүл оролсоно. Аймаг һууринуудай хоо­рондын урилдаанай бүлэгтэ 16-һаа дээшэ наһанай 3 эхэнэр ороно (сасу­утан нүхэд, эгэшэ дүүнэр, суг ажалтан гэхэ мэтын зон өөрын дураар бүлэг бүридхэнэ).

НААДАНАЙ урилдаанай янзанууд

1. «Танил олондоо, тала үргэндөө...». Танилсалга. Сүлөө түхэлөөр (юрэ хөөрөөн, зүжэглэл, диалог, шүлэг дуунай найруулгаар....) бүлэгүүд нэрэ түрөө, уг гарбалаа, нютаг ороноо нэрлэн танилсана. (2-2 мин).
2. «Мэдэсээ шалгая, ухаагаа гүйлгэе». Асуудал-харюу (домогто ороһон эхэнэрнүүд, эхэнэр зоной нэрэнүүдэй удха, түрэ хуримай заншалһаа, эхэнэрэй наһан, эхэнэр бурхад тухай, эхэнэрэй 7 шанар, 9 эрдэм, хоол унданай, хубсаһа оёлгын эрдэм, хүмүүжэлэлэй үүргэ, ёһололнууд... г.м.)
3. «Ажалай дүршэл – ажабайдалай түшэг». Һонин хөөрөөн (Ажалай Баатар - буряад эхэнэрнүүд, нютагай, гэр бүлын түрүүшүүл, буряад элитэ эхэнэрнүүд, зүжэгшэд, ирагуу най­рагшад тухай жэшээ болгон хөөрэхэ. Гэрэй даабари).
4. «Эхэнэр хүн эдеэгээрээ....». Уран тогоошон (ямар нэгэ табагта орохо эдеэнэй 3 зүйл (жэшээнь, уһан, дабһан, содо..гэе) дурадхагдаха, саа­шань өөһэдөө үшөө 3 зүйл һанаанһаа нэмэлсээд, тэрээгээрээ онсо ондоо хоол эдеэнэй жор (рецепт) бэлдээд, тодоор, амтатайгаар хөөрэжэ үгэхэ).
5. «Уран үгын абьяас». Шүлэг зохёолго (үгтэһэн рифмэнүүдые удха, түхэлөөрнь тааруулан, шүлэг болгохо).
6. «Эрын һайн гэрэйнгээ газаа, эхэнэрэй һайн гэрэйнгээ досоо». Зүбшэл хүсэл, найдал (гэрэй эзэн зан абаряараа ямар байха ёһотойб..., гэрэй эзэн эхэнэр? Гэр бүлын хоо­рондохи харилсаан. Эхэнэрэй үүргэ, нүлөөн жаргал гэжэ юун бэ?... Бэе бэедээ асуудал табин зүбшэхэ).
7. «Эжын дайда-дулаан». Үлгын дуунай аялга (үлгын дуу зохёон гүйсэдхэхэ, удха, үүргэ тухайнь хөөрэхэ).
8. «Найр дээрэ үреэл, наадан дээ­рэ зугаа». Түгэсхэлэй үгэ (танилсан харилсаһанай ушараар бэе бэеэ амаршалан, өөрын бэлдэһэн гарай бэлэг барилсаха, һайхан үгэеэ хэлсэ­хэ).

Нааданай түүхэһээ

1990-ээд онуудаар мэдээжэ эрдэм­тэн Бата Баяртуевай байгуулһан «Дүрбэн бэрхэ» гэһэн мүрысөөнэй түүхэ, уг унгииень удхалбал, аяар холын 1992, 1993 онуудһаа эхитэй. 1992 ондо Ярууна нютагаархин Хориин аймагтай «Хубсаһан, шэмэг зүүдхэл» гэһэн темээр мүрысөө. Илажа гараад, финалда 1993 ондо Хэжэнгын, Түнхэнэй, Загарайн айма­гуудаар «Гэр, байра, байдал» гэһэн темээр мүрысөө. Рэгзэн Эрдэниин үльгэршэн, Сэрэн-Дулма Ешидоржи­ева дуушан болон Нарһатын нэгэ­дэхи дунда һургуулиин багшанар илажа гараһан болоно. Энэ мүрысөө сагһаа урид наһанһаа халин ошоһон олон зондо мэдээжэ Зэгбэ Гомбожа­бай эмхидхэһэн юм. Хэлэ бэшэгэй эрдэмэй доктор, буряад зоноймнай дэнзэ хүбүүдэй нэгэн ябаһан Бата Баяртуев хүтэлбэрилһэн.