Ерээдүй тухай бодомжолон...

 Талын уудамда жэлэй дүрбэн сагта нүүжэ ажамидардаг буряад-монгол араднай эд бараагаа, хубсаһа хунараа модон ханза соо хадагалжа ябадаг һэн. Мүнөө урданайхидал зөөдэлөөр ябахаяа болижо, нэгэ газартаа һуурижаһаншье һаа, буряадууд гэртээ ханзатай байдаг. Басаганайнгаа хадамда ошоходо, энжэ, заһалыень абдартань суглуулжа үгэхэ заншалаа сахиһаар. Эгээл иимэ абдарнуудые гэхэ гү, али ханзануудые бүтээдэг уран гартан Эрдэм Гомбоевтой уулзажа, дарханай нюусануудаар һонирхохын хажуугаар, буряад арадайнгаа ерээдүйн хүгжэлтэ, эхэ хэлэнэй орёо оршондо ороод байһан тухай хөөрэлдэбэбди.

- Сайн байна, Эрдэм! Энэ иимэ гоё эд бараа бүтээхэ шадабаритнай хаанаһаа эхитэй гээшэб?

- Мэндэ-э! Энэ шадабари угаар дамжан ерэһэн лэ даа, минии нагасанар нютагтаа мэдээжэ дархашуул юм. Би бүри һургуулиин байхаһаа эхилжэ, модоор юумэ хэхэ дуратай байгша һэм. Хүдэлмэриин багша гэһэн мэргэжэлээр БГУ-да һуража байгаад болёо һэм. Бүхы юумэн бага багаар, алхам алхамаар ерэдэг гээшэ аабза. Бишье гансата иимэ юумэ хэжэ эхилээ бэшэб, харин хэдэн жэлэй туршада гараа мүлирүүлһэнэймни үрэ дүн гээшэл даа. Гансал хоёр гараараа хутага, хюрөө хэрэглэжэ дархална бэшэб, хахадһаа ехэ юумыемни энэ тусхай хэрэгсэлнүүд бүтээжэрхинэ. Иимэ хэрэгсэлнүүдые нүхэдтэеэ сугтаа зохёогообди. Мүнөө һанахадамнай, бэлэн шэнги, харин зохёожо байхада, тиимэшье бэлэн юумэн үгы даа.

- Гансал абдарнуудые дархална гээшэ гүт, али үшөө ондоо юумэ бүтээнэ гүт? Хэды саг соо нэгэ ханза дархалнат?

- Даб дээрээ гансал эдэ абдарнуудаа бүтээгээд лэ байнаб. Тоног зэмсэгэйнгээ һайнаар ябаад үгөө һаань, 5-6 үдэрэй туршада нэгэ абдар бэлэн болгоноб. Юундэ гансал ханза, абдарнуудые хэнэбши гэхэдэ - хүн зон ехээр захина. Ханзын хажуугаар бурханай гунгарбаа ехэ олон зон һурагшалдаг.

- Ханза дээрээ гоё буряад угалзануудые һиилэнэт. Тиихэ мүртөө тэнгэриин бэшэгээр юумэ бэшэжэрхинэт. Яагаад энэ хэрэгсэлээ монгол хэлэндэ «һургаабта»?

- Буряадай эрдэмэй түбэй барлан гаргаһан ном сооһоо угалзануудай удхынь тайлбари уншаад, һүүлдэнь табинаб. Харин тэнгэриин бэшэг өөрөө бага зэргэ шудалжа байнаб. Энэ түхеэрэлгэнүүдтээ программыень өөрөө компьютертаа һуужа зохёодогби. Хүнүүд ханза захил хэхэдээ, ехэнхидээ өөһэдөө дуратай юумэеэ бэшүүлдэг, тиихэдэнь тэрэнииень тааруулжа зохёохо минии ажал ха юм даа.

- Минии харахада, та бэлэн хабтагай хэбээрнь тайража, ханза зохёонот. Иимэ бэлэн хабтагай хаанаһаа абанабта?

- Тиимэ бэлэн хабтагайнуудые асаруулнаб. Түрүүн хүршэ Эрхүү хотоһоо асаруулдаг һаа, мүнөө Новосибирск хотоһоо захил хэнэб. Манай эндэ иимэ һайнаар модо хатаажа, бэлэн хабтагай болгохо үйлэдбэри үгы дээрэһээ холоһоо захюулжа асаруулха баатай болоноб.

- Зай, тамнай тон буряад сэдьхэлтэй, арад түмэнэйнгөө хуби заяа хажуу тээһээ хараад һууха аргагүй хүн байнат. Һанамжануудаа Фейсбугта тон олоор бэшэнэт. Буряад хэлэнэйнгээ мүнөөдэрэй байдал тухай юун гэжэ һананат?

- Буряадууднай ехэ түргөөр хэлэеэ алдажа, ородто орожо байна. Һургуулида буряад хэлэ, уран зохёол үзэхэ саг тон багаар үгтэнэ. Ехэнхи буряадууднай хүүгэдтээ түрэл хэлэеэ хари хэлэ үзүүлһэндэл шудалуулна. Ажабайдалдаа тон багаар буряадаараа өөһэд хоорондоо харилсанабди. Гэрһээ газаа гарахадаа, автобус байна гү, али дэлгүүртэ хуу булта ород хэлээр яринабди. Гэртээ хүүгэдээ һургахаш, һургахаш, тэдэшни һургуулидаа ошоод, газаа гаража наадаад ерэхэдээ, үнөөхил мангадаараа дуугарһан юумэд орожо ерэхэ.

- Энэ байдалаа һайжаруулхын тула та ямар хараа бодолтой байнабта?

- Гансал буряадаар хөөрэлдэдэг хүүгэдэй сэсэрлиг байгуулха, тиигээд һургуулида ороходонь, тон тиимэ тусхай анги байгуулха хэрэгтэй. Тиимэ оршон байдал байгуулаагүй һаа, соорхой хүнэгөөр уһа зөөһэндэл болоно. Хүүгэдэй һонирхохо мультфильм, ехэшүүлэй хужарлан байжа хараха зураглалнууд тон багаар бүтээгдэнэ. Түхэреэн хоног соо буряадаар гаража байха теле-субаг хэрэгтэй байгаа. Буряад хэлэнэй, соёлой талаар суглаан хуралдаанай болоходо, нэгэшье телевидени, радиогой сурбалжалагшад ерэхэгүй. Харин тэрэ гадаада ороной зүжэгшэнэй ерэхэдэ, алда хадагаа баряад, урда хойгуурнь гүйлдэхэ, манай буряадууд. Тиигэжэ байһан сагтаа бидэ удангүй хэлэеэ алдаад, арад гэһэн нэрэеэ алдахабди. Тиигэхэгүйн тула буряад арадай хүн бүхэн би буряадби гэжэ ойлгоод, түрэл хэлэндээ хандасаяа ондоо болгоогүй һаа өөдэлхэгүйбди.

- Танай үри хүүгэд буряадаараа хөөрэлдэдэг гү?

- Минии хүүгэд һанаһанһаа дээрэ, буряадаараа зугаалдаг. Теэд саашадаа иигээд лэ ябабалнай, минии аша, зээнэр элинсэгүүдэйнгээ хэлэн дээрэ ярихань хэлсээтэй. Хүүгэдээ һургаха гэжэ хани нүхэртэеэ түрэл хэлээрээ өөһэд хоорондоо ходол харилсанабди. Буряад үгэ яряа шагнажа үндыһэн хүүгэдэй уураг тархиинь нэгэ холборхойдо эхэ хэлэнэйнь аялга торолдодог гэжэ һанагшаб.

Зай, һайн бэлэйт! Танай саашанхи зохёохы ажалдатнай амжалта хүсөөд, эхилһэн юумэнтнай захатай байхыень хүсэе!

Булат БАДМАЕВ