1131
Нюдэнэй харасын хараhaн сагта
Нютаг голоо шэртэн баясанаб.
Хоёр гараа хүдэлгэн байхадаа,
Хадаг барин,альгаа дэлгээн,
Дээжэ сэржэмээ үргэн сүршэнэб,
Дээжэ табагаа үргэн баясанаб.
Хоёр хүлөөрөө гэшхэн ябахадаа,
Хүндэлэн нютагаа эрьен ерэхэб.
Эжы абаяа, аха дүүгээ дурсан-дурсан
«Эндэл»,- гэжэ шэбшэн хэлэхэб.
Алтан тоонтоёо шэхэнэй шэмэг болгон,
Аманай үреэлээр,үреэжэл ябанаб.
Алтан шоройтой аба эжын тоонто газар
Амиды мэндэ ябаhaн сагтаа
Арбайжа тэбэрин, таалан наманшалан,
Һүгэдэн-hүгэдэн мүргэнэб!!!
Бурхан багшын үршөөhэн буянта haйхан Буряад Орон.
Байгал Далай, эди шэдитэ байгаали.
Буурал баабайн буряад хэлэн,
Буурал эжын буряад сэдьхэл -
Бурхан шажан мүргэлтэй,
Yргэмжэтэй үлгы тоонтом
Юунтэй жэшэмээр юм?!
Аалан Сагаанай Оройдо Сабдагай Дүүмэ. Аалан Сагаанай Оройhoo шэртэбэл: Хурхааг, Алтан Бадаата, АтарХаан, Сүнгээл, Ангуутан, Улаан хада, Аюр мүндэгэр, Мүнгэн Үхэри баабай, Түрхэ Абга голнууд, Энгэрэй Хүхэ Шулуутын аршаанууд, Ойбонтын талын гурбан нуур: нютагай эхиндэ, нютагай хойно Хойто нуур, Ойн нуур.
Энгэрэй аршаанда 1800-аад онhoo эхилээд лама санаартан даяанда hyyдаг hэн ха. Сасын гүбээ, таримал сэсэрлиг Энгэрhээ Хүрбэ гол хүрэтэр. Гэр соо шодон байгаа, Борбооной ламаhaa эхилээд, Хүбүүхэнэй лама, Жанжаагай лама... Цэрэнэй Дамбаагарма лама 1934 ондо тагаалал болоо hэн. Гэрэй сонхоор баабгай шагаажа, саг хубилхань гэжэ тайлбарилhaн байгаа.
Ойбонтын зон зүүн хуасай уг гарбалтан болодог юм.
Хүрбэ хатан эжы Бабжа баатарhaa эхитэй. Холоhoo эсэн, арай шамай ундаа хүрэшэhэн сэбэр тунгалаг уhaнhaa амасан: "Хүрэбэб", - гэжэ ама гаража, хүрэжэ ерэбэб гэhэн үгэhөөнь Хүрбэ гол нэрэшэhэн түүхэтэй.
Агууехэ Юрөөлтын Хамбын
Асагад Шулуутайн Дасан.
Абарагша Жамсаран сахюусантай
Алдартай аргын газар hэн.
Алдаагүйл урданайнгаа түхэл шарай
Алтан нарандал алтаранхай мүнхэрөөл
Дахинаа энэ сагай Ордон.
Ан гүрөөhэнэй шэхэн, эди шэди алдартай.
Агуу Хамбанарай hургаал суртаал номноhoн
Анаа, Асагад дасанай эрхим шаби гүүлэhэн
Бүхэдэлхэйн гайхал болоhoн
ЭТИГЭЛЭЙ ХАМБЫН МҮНХЭ БЭЕ...
Этигэлэй Хамбаяа аршалан ямбалан,
Эрдэм бэлигтэнь этигэн найдан,
Үндэр хабсагайн оройдо хадагалан хүндэлэн,
Орьёл үндэр уула майла
Оршолон юртэмсын алтан hудал,
Омогтой дорюун хүбүүд басагадаа
Орон нютагнай угтан байнал!!!
Элбэг эдеэ хоолто Хурхааг хатан эжы 2333 метр үндэртэй юм. Шалсаана буурал баабайн магтаал соо иимэ мүрнүүд байдаг даа: "Элбэг эдеэ хоолтой Хурхааг хатан баяртай".
Хадын оройдо 2019 ондо 11 Эсэгын 97 эрэгтэйшүүл, хамта эрхэнэй 108 тоо болон, Хурхааг хатан эжыгээ хүндэлэн, Түгэдhөө залаhaн Субарга тогтоожо, эхэ эсэгын аша харюулагдаhaн удхатайтүүхэдэ ороол ха.
Хурхааг хатан эжын оройдо 4 зүг 8 хизаар тээшэ хараад,наманшалаад hyyhaн үбгэнэй дүрэ шулуугаар ябталhaн бүтээл холо заяанда бүтэнхэй юм. Ондоохон бүтээл даа! Мүнхын аршаан, Агы нүхэн,Тунгалаг сайхан сэгээн нуур. Холын харгын аянай шубууд эндэ буужа амардаг, сэнгэдэг юм.
Этигэлэй Хамбашье эндэ Ойбонтын зоноор хадагалагдан амидараа ха юм. 23 жэлэй туршада яла түлэжэ, Хамба ламаяа hургаhaн угсаата зондоо доро дохин, холын бодолтой, хараатай байhaaрнь омогорхоё!!! Үндэр ламын үргэн харгы дабажа гаталhaн габьяа - уг гарбалайм,хори буряад зоной буян хүсэн. Хурхаагай оройhoo шэртэбэл: АнгисХаан, Улаан хада, Баян Хонгор, Хаан Жаргаланта, Дэлгэр Хаан харагдан тобойхол. Нютагаа гоёшоон аяглан шүлэглэн дууладагби:
Холын холо Үлгы тоонтом
Хуша модото хүбшэ тайга.
Хүрбэ хатан эжын аршаан
Түхэреэн сагаан Хүрбын тала.
Хаанаш яба үлгы тоонтом
Хадата дайдам даллан байнаш.
Хурхааг хатан эжын хайра
Хүнэй үриин жаргаха нютаг,
Ой модото сэсэрлиг соо
Омогтой домогтой Ойбонтомнай
Эди шэдитэ үзэсхэлэн haйхан
Этигэлэй Хамбын үреэлтэй нютаг.
Аалан Сагаан, Мүнгэн Үхэри баабай.
Атар Хаан Ангуутан Энгэрэйм аршаан
Амтан жэмэстэ алтан тоонтом.
Олдоогүй haaнь,
Ойбонто ошоорой гэhэн үгэ бии.
Юуеншье олохош!
Аюрма БАЛЬЖИНИМАЕВА
Фото: Авторай гэрэл зураг
