​Эгэшэдээ – эгэшэг дуугаа

Энэ зун буряад дуунуудаар найруулагдаһан клипүүдэй абдар хэдэн шэнэ буулгабаринуудаар баяжажа, харагшад сэдьхэлээ ханан баярлаба. «Дуран түрэнхэй» гэжэ дуунда баһа нэгэ клип һаяхана мүндэлөө. Түнхэн һайхан нютагта буулгагдаһан гоё клип олон зоной анхарал татаа. Тэрэ дуу гүйсэдхэгшэд – оперын мэдээжэ дуушан Ольга Жигмитова ба Зинаида Шараева мүн. Хөөрэлдөөнэймнай гол героиня – Зинаида Шараева, Буряадай ойн ажахын колледжын хүмүүжүүлэгшэ, Буряад Уласай соёлой габьяата ажаябуулагша.

- Зинаида Гомбоевна, зарим уншагшаднай танай нэрэ обогоор һонирхоно ёһотой. Таажа танижашье магад, тиимэһээ нэн түрүүн танаа нэрлэн мэдүүлэебди. Та суута дуушан Елена Шараевагай дүү басаган байхаһаа гадна, өөрөө соёл урлалай ажалда 25 жэлэй туршада хүдэлһэн хүгжэмшэн, багша ха юмта. Дуу хүгжэмэй абьяас шуһа дамжан ерэдэг гэжэ мэдээжэ, харин танай гэр бүлэ соо хэнээр дамжан ерээб?

- Би хадаа Галба нютагта Шараев Гомбын найман үхибүүдэй долоодохи басаганиинь боложо түрэһэмби. Балшар бага наһаяа һанахадам, эгэшэнэрни булта дуулаха дуратай, тэдэнээ дахаад, бидэ дүүнэрынь дуунуудай үгэнүүдые хурдаар сээжэлдээд, адли дуулалдажа байгша һэмди. Эжымнай дууладаг байгаа. Урдаа хараһан юумэн тухайгаа, али үйлэ тухай зохёогоод дууладаг бэлэй. Мүнөө хэншье тиигэжэ дуулахаяа болёо, шадахашьегүй. Урайни иимэ заншал алдагдаа. Түнхэндэ ёохороо татахадаа, хатар дундаа зохёогоод дууладаг байhан. Эжымнай айлшанай орожо ерэхэдэ, тааруулаад дуугаа дуулагша бэлэй.

- Энэ хонгоодорнуудай заншал гэжэ мэдэнэб. Теэбеэмни тиимэ маягаар дууладаг һэн. Айлшадые хүндэлэн, тэдэнэй нэрэ солыень түүрээһэн мэтэ дуулагша бэлэй.

- Эжымнай урайни олон дуу мэдэдэг байгаа. Аха дүүнэрэймни ерээд бэшэжэ абахамнай гэхэдэнь, гайхадаг һэн. Юундэ бэшэнэбши - өөһэдөө зохёогоод дуулыт гэхэ. Дуунай үгэ сээжэлдэхые ойлгоногүйб гэдэг бэлэй. Бидэ кассетэ дээрэ аудио-бэшэлгэ хэжэ абаабди. Тэрэмнай үгы болошоhониинь ехэ харамтай. Эжы абанарнай ажалаа хэхэдээ, ходол дуулалдажа ябадаг байгаа. Эжымнай манай Түнхэнэй мэдээжэ дуушан Цырен Хоборковтой дууладаг байһан. Тэрэнь дуунай һургуулида орыш гэжэ оло дахин дуудаһан гэдэг.

- Елена Гомбоевна Шараева – танай эгэшэ болоно гү?

- Тиимэ. Лена минии эгэшэ болоно. Багадамнай манай нютагта Николай Иннокентьевич Усольцев гэжэ ород яһанай багша баяан дээрэ наададаг hэн. Люба эгэшэмнай хэды хэшээл тэрээнhээ абаад, колхозойнгоо клуб соо вальснуудай хүгжэм зэдэлүүлхэдэнь, хүн зон хатарагша һэн. Һүүлдэнь проигрывательнууд бии болоо. Эгэшэнэрэймнай нүхэд басагад манайда олоор ерэхэ. Бидэниие таhа мэхэлээд, клуб соогоо ошоод хатаралдаха.

- Таахадам, һургуулидаа олон харалга-концертнүүдтэ эдэбхитэй хабаададаг байгаат.

- Лена смотр юумэндэ ходо хабаададаг байгаа. 5-дахи класста һуража байхадаа, дуулажа эхилээ. Анна Доржеевна, Бато Доржиевич багшанар эндэ тэндэ ошоёбди гээд, абаад ябашаха. Ленамнай өөрын ехэ зан абаритай, минии дуратай «Разговоры, разговоры» гэжэ дуу дуулуулаагүй һаатнай, ябахагүйб гээд наймаасалдаха. Тэдэнь – дуулахаш, дуулахаш гэлдэхэ. Ахамад классуудтаа Хуурай-Хобогто ошожо һурадаг байгаабди. Инструментальна бүлгэм байгша һэн. Хүгжэмэй зэмсэгүүд дээрэ наададаг хүгжэмшэдынь булта өөһэдөө наадажа һураһан. Ленамнай «Листья жёлтые», «Белый танец» гэжэ дуунуудые дууладаг байха. Зундаа Аршаан дээрэ хатарай талмайн дэргэдэхи ансамблиин гэшүүн болоод, курзал соо дууладаг байгаа. Попов гэжэ обогтой хүгжэмшэн Леныемнай дуратайгаар уригша һэн.

- Һургуулиин удаа хүгжэмэй харгы шэлэхэ хүсэлтэй байгаа гү?

- Yгы. Һургуулияа дүүргээд, Новосибирск хотын худалдаа наймаанайэкономическа һургуулида орохоёо ошоо. Теэд баллнууд дуталдаад, Улаан-Yдын хүгжэмэй училищида нэмэлтэ наборто тудажа, Клавдия Ивановна Гомбоева-Языковагай дуунай ангида ороо. Дүрбэн жэл соо Батор Будаев, Татьяна Доржиева гэгшэдтэй һуража гараа.

- Нүгөө жэлынь та Лена эгэшынгээ хойноһоо хүгжэмэй училищи ерээт.

- Yгы. Лена намаяа хоридог байгаа. Би кооперативна техникумэй оюутан болооб. Лена эгэшэһээ нюусаар Клавдия Ивановна багшадань ябажа, вокалай хэшээлнүүдые абадаг байгааб. Нэгэтэ тиигэжэ байтараа, Лена эгэшэдээ баригдашооб. «Дуушанай ажал хүндэ. Иигээд хоюулаа дуушан болохо юм гүбди», - гээ. Нүгөө жэлынь консерваторидо һурахаяа ошоходонь, дансануудаа абаад, хүгжэмэй һургуулида ерэхэдэмни, дуратайгаар намаяа абаа. Тиихэдэ комиссиин дарга Гуржаб Алзамаевич Эрдынеев байгаа. Вокалда орохоёо һанаагүйб. Тэрээнһээ урид «Байгал» ансамблиин дуушадай ятага дээрэ наадахыень хараад гоёшооһон байгааб. Наадажа байжа дуулахада, һайхан байна бшуу гээд, буряад хүгжэмэй зэмсэгүүдэй таһаг шэлээб.

Түрүүшын жэл угаа хүндэ байгаа һэн. Бидэ, хүдөөгэй үхибүүд, ноото гээшые хаанаһаа мэдэхэбибди? Ядалсадаг байгаабди. Аюша Арса ланович багшатаяа инструментовко хэхэш.

- 25 жэлэй туршада Галбадаа ажалай габьяа гаргажа хүдэлһэн байнат.

- 1988 ондо училищияа түгэсхөөд, Хэрэнэй хүгжэмэй һургуулида багшалхаяа ошооб. Амаралтын үдэрнүүдтэ Галбадаа ошоод заадаг байгааб. 1989 ондо абынгаа наһа барахадань, эжынгээ хажууда байхаяа нютагаа бусааб. Соёлой байшанда хүүгэдэй ятагын ансамбль байгуулааб. Нэгэ жэлэй турша соо басагадаараа ятага дээрэ наадажа һураад, арадай инструментальна хамталигуудай түрүүшын зональна мүрысөөндэ хабаадаабди. Красноярск хотоһоо комисси ерээд хараа һэн гэжэ һананаб. Нэгэдэхи шатын дипломантнууд болообди. Аюша Арсаланович багшамни ехээр хүхеэ, баярлаагша һэн. Иимэ үндэр амжалтада хүрэбэш гээд, тэбэрин таалаа һэн.

- Тэдэ шабинар сооһоо хүгжэмэй харгыгаар ябаһан зон бии гү?

- Чайковскиин нэрэмжэтэ манай колледж дүүргэһэн Жаргалма Багатуева, Люба Попова, Елена Цыбикова-Мохосова, Нина Байдаева гээд басагад байна. Батор Багатуев лимбын шэглэлээр дүүргээ. Зарим басагад мэргэжэлээ һэлгэһэн. Елена Мохосова Буряадай академическэ оперо болон баледэй театрта дуушанаар хүдэлнэ. Түрэл колледждоо багшална.

- Зай, энэ клип тухай одоошье хөөрэлдэе, бии болоһон түүхыень хөөрэжэ үгыт.

- Энэ «Дуран түрэнхэй» гэжэ дуу эгээл түрүүн минии эгэшэ Елена Шараева гүйсэдхэһэн байна. Манай Түнхэнэй ирагуу найрагша Жорж Юбухаевай үгэ доро Баир Батодоржиев хүгжэм зохёожо, иимэ hайхан дуун мүндэлhэн юм. Оперын дуушан Ольга Жигмитова нагаса талаараа манай аха дүү болодог. Тиигээд энэ дуу шагнаад, ехэтэ һайхашаагаа. Клип буулгая гэжэ дурадхахадань, Түнхэндөө ошоод буулгаха хэрэгтэй гэжэ шиидээбди. Галба нютагаймни зон ехээр туһалаа, дэмжээ - би ехэ баяртайб. Лена эгэшымни баһал дурасхаал болоо ха юм даа.

- Ольга Жигмитоватай үшөө ямар дуунуудые дуулаабта?

- Минии зээ басаган Надежда Байдаева маанадаар хамтаралсаад, гурбуулаа «Буянтай минии Буряад орон» гэһэн дуу бэшээбди. Хүгжэмыень намтай суг һураһан нүхэр басаган Сэсэгма Ринчинова бэшэһэн байна. «Буряад-ФМ» радиогоороо ходо зэдэлжэ байдаг энэ дуумнай.

- Зээ басагантнай дуушан мэргэжэлтэй гү?

- Yгы. Теэдшье дуулаха дуратай юм. Надеждамнай Буряадай гүрэнэй дээдэ һургуулиин түүхын факультет дүүргэһэн. Оюутан ябаха сагтаа «Байгалай долгинууд» гэһэн хамталигай эдэбхитэй хатаршан ябаһан. Гастролёор Монгол, Хитад гүрэнүүдээр аяншалһан. Дээдэ һургуулияа түгэсхэжэ, Буряадай лесопромышленна колледждо түүхэ багшалжа эхилээ. БГУ-гайнгаа аспирантура дүүргэжэ, «Түүхын эрдэмэй дид-доктор» гэһэн нэрэ зэргэ амжалтатайгаар хамгаалаа. Хоюулаа май һара соо Агуу Илалтын 75 жэлэй ойн баярта зорюулагдаһан дуунай онлайн-челленджнүүдтэ «Журавли» гэһэн дуутаяа хабаадаа һэмди.

- Саашанхи ажал хэрэгтнай урагшатай байхыень хүсэнэб, Зинаида Гомбоевна! Асуудалнуудтамнай тодо харюу үгэһэндэтнай баяртайбди.

Намжилма ЦЫДЕНОВА хөөрэлдэбэ