566
Онгодоо ородог Дондогнай
Халзанбаев гэһэн литературна псевдонимтай, аажам түбшэн зантай Ага нютагай Дондог Цыренжапович Бальжинимаевһаа үгэ татажа гаргахань бэрхэтэй байһан юм. Үглөөгүүр «Мэндээ» гээд лэ, үдэшэлэн «Гэртээ хатаргахам даа» гэхэһээ үлүү дуугардаггүй байба.
Гэбэшье халуутайхан һаа, Халзанбаев нэрэеэ мэдүүлжэл һалаха. Тииһээ тиитэрээ бөө табисууртай тула онгодоо орошодог байгаа. Хэдэн зуун жэлэй бэшэ, бүри саашанхиһаа дамжан ерэһэн абяан зэдэлшэдэг һэн. Заримдаа шонын уляаншье шэнгеэр һанагдаха. Монголшууднай мүнөө хүрэтэрөө шонхор шубуунһаа гадна хүхэ шоные эртымнай гарбалай һүлдэ гэдэгынь үндэһэтэйл ха гээд һанадаг бэлэйб, Дондогой уйлаһан дуулаһан хоёрой хоорондохи абяае шагнаад...
Хажуудань һууһан Бэлигма Доржиевна Орбодоевада бүхы ордоһоёо гаргаха. Нэгэтэ хоюулан амгалан һуужал байгаа бэлэй, мүрнүүдээ шурьюулжа... Гадаада түхэлөөрөө уунхай, үгынь оройдоошье ойлгохын аргагүй Дондог гэнтэ Бэлигма тээшэ хургаараа заагаад, «Алёшка» гээдхибэ. Сошордоһон Бэлигмаагай «Ямар Алёшкоёо хэлэбэш, һэнэгтэй һуул даа» гэхэтэйнь сасуу үндэр, һүрөөтэй бэетэй Дондог сортоотойгоор гүйжэ бодошоходоо яахабши. «Алёшка» гэжэ хашхараад, Бэлигмаагаа эрьюулшэбэл даа. Тэрэнь сошоһондоо хүршэ кабинет руу гүйжэ ороод, Степан Доржиевичаар халхабша хэбэ. Теэд Степан Доржиевич набтархан бэетэй, ямар хамгаалагша бэлэй. Илангаяа Дондогой онгодоо орошоод, үһээдэ хүрэтэр шахуу һүрэжэ байхадань...
- Энэш Алёшка бэшэл даа, хүршэшни ха юм, - гэжэ Степан ахатан хашхаран һагад хэдэхэдэ хэлэхын һайгаар арай гэжэ номгоруулба.
Үглөөдэрынь түни түбшэн болошонхой Дондог ажалдаа ерээд, хүлисэл гуйба: «Хүбүүгүй хадаа басагаяа эрхэлүүлжэ, Алёшка гэдэгэлдеэ...».
Ирагуу найрагша Дондогнай хэдэн «коронно» шогтой шүлэгүүдтэй һэн. Бэлигма тэдэнииень сээжэлдэжэрхинхэй, гараа зангаад бодошоо һаань, тэрэ зуураа абаашатайгаар уншаад үгэдэг байба. Нэгэтэ Дондог гараа хармаандаа хээд, хажуудань энеэжэ зогсобо. Бэлигмаашье уншаад лэ үгөө аабза:
Хармаан соомни һалаабша,
Һалаабшал хадаа һалаабша,
Юу намайе хараабши,
Үгэхэб шамдаа халааша.
Дондог хүхиргэн, һууридаа ошожо һуубашье, дахинаа гараа арбайлган бодобо. Бэлигма удаадахи дүрбэн мүртэ шүлэгыень ордоһотойхоноор уншаадхиба:
Арбанхан хургандаш яларһан
Алтанхан бэһэлиг хэрэгтэй бэшэл!
Агаханаа бусаха намхандаш
Алтан дэлхэйн любовь хэрэгтэй!
Одоошье сэдьхэлээ номгорбо ёһотой гэһэниинь Дондог сээжынгээ зүрхэн талые заажа байжа зангаха юм. «Аа, мэдэхэлдеэ», - гээд, Бэлигма баһал ханхинуулха баатай болобо:
Инаг дуран – хулгай бэшэ,
Бү эшэ,
Энэ дэлхэйе холбохо
Источник гээшэ!
Дондогой түхэреэн нюурта – түнихэн жаргалай мэдэрэл. Теэд программа арайл дүүрээгүй байгаа. Шарайгаа гэнтэ шадал соогоо барайлгаад, хойто зүг руу – засаг захиргаанай байшан тээшэ зангахадань, Бэлигмаань Дондогойнгоо хадхуухан мүрнүүдые ханхинуулба:
Ноёд, баяд – нохойнууд бэшэ,
Ногто хазааргүй эмнигүүд бэшэ,
Но зачем же тэдээнһээ айха – новость какая?!
Ноёдһоо дээшээ бурхад гэжэ байха!
Одоол Дондог Цыренжапович сэдьхэлээ ханажа, Бэлигмаагай мүрые эльбэхэ зуураа «Алёшка» гэжэ ханамжатайгаар һайниие хүргэдэг байба.
Булад ахайн үгүүлэлнүүд
Н.Д.Бадмаринчинов, А.Ж.Жамбалдоржиев, Б.Н.Жанчипов гурбан ажалһаа гараад урагшалбад. Булад Намдаковичой танилнууд олон, Ленинэй аптекэһээ эхилээд, мэндэ мэдээнь таһалдаха юм бэшэ.
- Энэш мухарилдаад, урагшаа ябаха хүн бэшэ, - гээд, Александр Жалсановичынь гараараа зангаад, гансаараа саашалшаба.
Хэдэн хүнтэй саана, наана гэлдэхыень Николай Дабаевичынь тэсэмгэйгээр хүлеэһэнэй ашаар Кировэй үйлсээр зүүлжээ годирходо оршодог анханай БурНИИСХын байшанда хүрэбэд. Нэгэ үедэ эрдэмэй хүреэлэншье эндэ түбхинэдэг байгаа. Урданай хүпеэсэй гэр байһан ха. Томо гэгшын үүдэнэйнь барюул Булад ахайн анхаралые эжэлүүдгүй татаба. Зэдээр хушаатай, үнгэ бүриин һиилбэритэй, угалзатай энэ барюулые зогсон татаад, шэншэжэ үзэбэ.
Энэ үедэ хажуугаарнь, хэбэрынь Эрхүү гарбалтай салигар сагаан шарайтай, үнэтэ үнгэтэ хубсаһатай үбгэн хүгшэн хоёр гаража ябаба.
-Үбгэжөөл, ерэ даа наашаа, - гэбэ Булад ахай гараараа зангаад. – Харана гүш, энэ бата бэхи үүдэ? Шинии далайн саана шодоогоо гаргаад, салдагаар гүйжэ ябахада, энэ үүдэн байгаабшыбыдаа.
Эрхүү үбгэн гайхан татаһан нюдөөр хараад, түргэхэн шабгансынгаа хамсыда шагтагалдаба. Абарал олохоёо һэдэһэндэл...
Нэгэ үедэ Мозамбикаһаа хэдэн негр индустриальнопедагогическа техникумдэ һурадаг байгаа. Түжүүрхэ үмдэһэн нэгэниинь манай хоёрто дайралдаба. Булад ахай һахы һалаг буряадаараа дуугаржа байгаад мааягашаба, мэндэшэлбэ, гар хүлынь бариба. Гарынь адхаха хоорондоо «ай ёохойш даа» гэжэ байгаад, уралаа шомшоруулан байжа гарынь удаан хараха юм. Иимэрхүү ябадалынь олон лэ һэн бэзэ.
Галина БАЗАРЖАПОВА-ДАШЕЕВА дурсан бэшэбэ.
