Улаан-Үдын «Алтан бүргэд» гэжэ буряад хатарай шэнэ һургуулиин ажабайдалһаа  

«Алтан бүргэд» гэжэ буряад хатарай шэнэ һургуули Улаан-Үдэ хотодо нээгдэбэ. Үндэһэн хатар бүжэгнай буряад-монгол угсаатанай соёл урлалай хамагай шухала зүйлнүүдэй нэгэн болодог юм. Эртын сагһаа уг залган дамжажа ерэһэн хатар бүжэгүүд мүнөөшье олоной дура буляадаг. Ёохор, нэрьеэн, наадан гэжэ нютаг бүхэндэ элдэбынээр нэрлэгдэбэшье, буряад үндэһэн бүжэгэй удха шанарынь нэгэн юм. Хуушанай буряад хатарай уян хүдэлөөн соо түрэл арадаймнай заншалта ажабайдал, үндэһэн ёһо заншалнууднай эли тодоор тобойн харагдадаг.

Буряадай үндэһэн соёл урлалай хүгжэлтэдэ горитойхон хубитаяа оруулһан хатарай багша, Ородой Холбоото Уласай болон Буряад Уласай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ, Ородой Холбоото Уласай Засагай газарай шангай лауреат Людмила Лудуповна Шабагановатай хөөрэлдэбэбди.

- Людмила Лудуповна, буряад хатарай шэнэ һургуули нээгээд, амжалтатайгаар хүдэлжэ байнат. «Алтан бүргэд» гэжэ хатарай студи хэзээ нээгдэһэн байнаб?

- Шэнэ түсэлэймни эшэ үндэһэн хорёод жэлэй саанаһаа эхитэй юм даа. Минии наһан, ажалайм зохёохы намтар түрэл арадайнгаа соёл урлалай хүгжэлтэдэ зорюулагдаһан. Олохон жэлэй туршада буряад хатарай багшаар ажаллааб, хэдэн мянган һурагшадые хүмүүжүүлэн гаргаһан байнаб. Мүнөө шэнээр нээгдэһэн һургуулидамнай минии шабинарай үри хүүгэдынь ерэжэ, үндэһэн бүжэг хатартаа һуража байнхай. Шэнээр байгуулагдаһан хатарай студиин хүдэлжэ эхилһээр тэбхэр нэгэ жэл үнгэрбэ.

- Танай зохёохы ажалдатнай, хатарай багшын зам шэлэхэдэтнай, ямар хүнүүд эгээл ехэ нүлөө үзүүлээб?

- Минии ажалай намтар түрэл Буряад Уласайнгаа хүдөө аймагуудай хүүгэдэй уран һайханай һургуулинуудһаа захалһан. Улаан-Үдэ хотын хатарай училищи дүүргээд, удаань 1985 ондо Зүүн Сибириин гүрэнэй соёлой дээдэ һургуули түгэсхэһэн хүмби. Тэрэл сагһаа минии наһан үндэһэн буряад хатартаяа нангин утаһаар холбогдоо. Залуухан, гүлмэрхэн оюутан ябахадамнай, абьяас бэлигтэй, бэрхэ багшанар зааһан юм. Бултанда мэдээжэ Буряадай АССР-эй арадай артист Татьяна Ефремовна Гергесова, Ородой Холбоото Уласай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ Виктория Владимировна Абгалдаева гэжэ элитэ багшанарта заалгаха талаантай хүн байгаалби. Мүнөөшье эдэ багшанарай бэшэһэн буряад бүжэг тухай номуудынь үзэжэ, шэнэ хатар зохёолгодоо олон залуу багшанар хэрэглэдэг юм. Иимэ заяа хубитай түрэһэн хойноо мэдэсэ шадабарияа, багшынгаа зааһан дүй дүршэл залуу үетэндэ һайнаар дамжуулхаяа оролдооб. Хорин жэлэй туршада Буряадай гүрэнэй хүдөө ажахын ехэ һургуулиин дэргэдэхи «Алтан булаг» гэжэ оюутадай дуу хатарай ансамбль ударидажа ябааб. Тэрэ үе сагаа дурсан байхадаа, сэдьхэл зүрхэндэмни ольһотой дулаахан болодог юм. Холын 1999 ондо «Алтан булаг» бүлгэмэй уран һайханай хүтэлбэрилэгшэ, хатарай багша Людмила Ивановна Шахова намайе дуудажа, энэ ансамбль намдаа даалгаа һэн. Тэрэ сагһаа энэ бүлгэмтэеэ хамта дэлхэйн олон гүрэнүүдээр ябагдаа. Тэрэ тоодо Румыни, Польшо, Монгол, Болгари, Бельги, Голланди, Франци, Швейцари, Итали, Солонгос болон Испанида үнгэрһэн уласхоорондын харалгануудта олон дахин хабаадаһан байнабди. Жэшээлхэдэ, 6 дахин Франци ошообди, Италида 4 дахин, Швейцарида 3 дахин, Солонгосто 3 дахин тоглолтонуудаа харуулаабди. Хари гүрэнөөр ябажа, шэнэ юумэ үзэжэ, ондоо яһатанай ёһо заншалтай танилсахадаа, оюутаднай тад ондоо болодог. Буряадай хүдөө ажахын ехэ һургуулиин захирал оюутадайнгаа хүмүүжэлгэдэ ехэ анхаралаа хандуулдаг. «Алтан булаг» бүлгэмөө альган дээрээ үргэжэ ябадаг заншалтай. Зохёохы ажалдамнай хэрэгтэй хубсаһа хунарыемнай оюулжа үгэхэ, хари гүрэн гараха болоходомнай, харгы замаймнай мүнгэ олоод лэ үгэгшэ һэн. Мүнөө энэ бүлгэмөө залуу, бэрхэ багшада дамжуулаад, наһанайнгаа амаралтада гараад байхадам, минии шабинар ябаһан залуушуул хүүхэд хүбүүдыемнай хатарта һургыт гэжэ хонходожо эхилээ. Тиигээд лэ «Алтан бүргэд» гэжэ шэнэ һургуули нээхэ гэжэ шиидээ һэмби.

- Шэнэ һургуулидатнай 4-һөө эхилжэ, 60 наһатай хүнүүд ябана. Хамта дээрээ хэды һурагшадтай болоод байнабта?

- 4-14 наһанай хүүгэд эгээл олон юм, хамтадаа 60 гаран эдиршүүл манай һургуулида буряад хатарта һурана. Һаяын сагта наһатай зон буряад хатараар һонирхожо хонхододог болобо. Теэд эдэ зоной буряад бүжэгтөө һурахамнай гэжэ байхадань арсахагүй ха юмбиб. Тиигээд лэ «Алтан бүргэд» гэжэ студиин дэргэдэ «Хатан» гэжэ нэрлэгдэһэн шэнэ бүлгэм байгуулаабди. Мүнөө эндэмнай 20 хүн һуража байна. Эдэ зоной ехэнхи хубинь өөрын ажалтай, гэр бүлэтэй хүнүүд юм. Тиигэбэшье, долоон хоногойнгоо туршада хоёр дахин манайнгаа һургуули ерэжэ, буряад хүгжэм дуугаа дуулажа, хатар бүжэгтэ һурана. Хатаржа байхадаа, хүнэй ухаан бодол сэлмэдэг, хүшэһэн үе мүсэнь һайнаар хүдэлжэ эхилдэг. Минии һанахада, ямаршье хүнэй бэеын тамирта һайн байдаг юм. Манай һургуулида гэр бүлөөрөө ерэжэ, сүлөө сагаа үнгэргэдэг зон баһал байха.

- Мүнөөнэй эжынэр яһалахан сүлөөгүй ха юм, хүүгэдөө һургуули сэсэрлигтэнь абаашаха, асарха, гэрэйнь даабари хэлсэхэ. Ямар сагтаа бүхыгөө үрдидэг зон гээшэб?

- Гэр бүлын жаргал хадаа эхэ хүнһөө дулдыдадаг. Эдеэ хоол шанаха, гэр байраяа арилгахынгаа хажуугаар, үри хүүгэдтээ, ханилһан гансадаа сэдьхэлэйнгээ баялигые үгэхэ хэрэгтэй. Байдалдаа дарагдахагүйн тулада эжы хүн өөрынгөө бэедэ сүлөө саг гаргажа шадаха ёһотой. Манай һургуулида ерэхэдээ, гансал хатарта һурана бэшэ ха юм. Иимэ хүгжэм дуутай, хүхюун энеэдэ зугаатай оршондо ороходоо, эдэ зомнай нэн түрүүн сэдьхэлээрээ амарна. Минии һанахада, ямаршье хүн эжынгээ хатарта ябахамни гээ һаань дэмжэхэл даа. Эжымни ондоо болохонь, эжымни залуу болохонь гэжэ боро ухаандаа шэбшэхэ гэжэ һананаб. Шэнэ жэлэй урдахана «Хатан» гэжэ бүлгэмдэмнай үшөө арбаад хүн бэшэгдээд байна. Эдэ зоноо бэлдээд, шэнэ хатарта һургаад, заатагүй томо тайзан дээрэ гаргаха түсэбтэйбди. Тайзан дээрэ гараха гээшэ амяараа, онсо жаргал ха юм. Буряад хатар ямаршье хүнэй һүлдэ заяа дээшэнь үргэхэ шэдитэй юм. Намда ерэһэн һурагшадта ойлгууламжын ажал хэдэгби. Бүжэгшэн болохын тула ехэ ажал хэхэ хэрэгтэй. Хүн гараха түрэхэһөө өөрын талаан бэлигтэй байдаг. Тиимэһээ ехэхэн хүлһэн адхагдажа, шэнэ юумэндэ һурагдадаг. Ямаршье хүн манай һургуули ерэжэ, үндэһэн буряад хатарта һураха аргатай.

- «Алтан бүргэдэй» хатаршад тайзан дээрэ гаража эхилээд байна гү?

- Жэл бүри Улаан-Үдэ хотын захиргаан үнгэрһэн жэлэйнгээ дүнгүүдые согсолжо, хотынгоо уран һайханай бүлгэмүүдые суглуулжа, ехэ тоглолто хэдэг юм. Хотын захиргаанай мэр Игорь Шутенков маанадые эндэ хабаадалсахыемнай уриһан байна. Ниислэл хотымнай «Рассвет» гэжэ Соёлой байшан соо үнгэрһэн тоглолтодо манай хатаршад түрүүшынхиеэ хабаадалсаа. Эндэ «Дурсалга» гэжэ шэнэ хатараа харуулаабди. Энэ хатар ехэ гүнзэгы удхатай. Дайнда унаһан сэрэгшэд, тэдэнэй гэртээ хүлеэжэ байһан инаг хайратай ханинар тухай бүжэгэй аргаар хөөрэнэбди.

- Людмила Лудуповна, үшөө ямар түсэбүүдтэй байнабта?

- Энэ жэл манай «Алтан бүргэд» студимнай Европын хэдэн гүрэнүүдээр ябажа, буряад хатар бүжэгөө харуулха түсэбтэй байһан. Уласхоорондын харалгануудта хабаадаха хэдэн урилганууд ерэһэн юм. Теэд энэ хамшаг ханяадан таража, эдэ түсэбүүднай бэелүүлэгдээгүй. Энэ үбшэнэй номгоржо, гадаадын гүрэнүүдэй хилэнүүдэйнь нээгдэхэдэ, заатагүй хари гүрэнүүдээр аяншалжа, буряад соёлоо, буряад хатараа суурхуулхабди. Бүжэг гээшэ хүнэй сэдьхэл бадараадаг, шэнэ хүсэ шадал үгэдэг уран һайхан шэдитэй гэжэ үшөө дахин дабтанаб. Анханай буряадууд ёохороо наадажа, гар гараа барилсан, эльгэ зүрхэнэйнгөө дулаае альгаараа дамжуулан байгаа ха юм. Уужам, баян сэдьхэлтэй байхын тула үндэһэн соёл урлалаа бэедээ шэнгээжэ, түрэл хэлэ, үндэһэн заншалаа сахяад ябаха хэрэгтэй. Буряад хатар дээрэ тоологдоһон бүхы зүйлнүүдые нэгэдүүлэн байдаг юм. Һаяын сагта буряад хатан басагадайнгаа уран хатар наадаяа тайзан дээрэ харуулхабди. - Һайн даа, манай асуудалнуудта харюусаһандатнай баяр хүргэнэбди. Саашанхи ажалдатнай үндэр амжалтануудые хүсэнэбди.