​Олон һалбарита бэлиг

(Үргэлжэлэл).

Сэдхүүлшэнэй ажал

Буряадай радио, «Баян талын аялга» Д.Сультимовай ажалайнь намтарай хуудаһануудые саашань иража харахада, 1993 ондо Буряадай радиогой ахамад редакторай тушаал зэргэдэ уригдажа томилогдоод, амжалтатай ажаллаба. Тэрэнэй ударидалга доро олон тоото радио-зүжэгүүд, уран зохёолой дамжуулганууд найруулагдаад, агаарай долгиндо нэбтэрүүлэгдэжэ, шагнагшадые хужарлуулхаһаа гадна, «Баян талын аялга» гэһэн олоной дура буляаһан радиожурнал Доржо Норбосампиловичай дурадхалаар тайзан дээрэ гаргагдаад, шагнагшадтаа бүри дүтэ боложо, буряад аялга дуунда дуратайшуулые баярлуулһан байдаг.

Тэрэ гэһээр «Баян талын аялга» хорин табан жэлдэ тайзан дээрэһээ захил абажа, буряад арадаймнай уянгата һайхан дуунуудаар шагнагшадые урмашуулһан зандаа. Мүнөө Д.Сультимов Буряадай радиотой холбоогоо таһалаагүй, «Уран үгэ» гэһэн уран зохёолой дамжуулгада ородой болон буряадай, монголой элитэ мэдээжэ зохёолшодой бэшэһэн роман, туужануудые уншадаг юм. Энэ дамжуулга тухай Ород Уласай Сэдхүүлшэдэй холбооной гэшүүн, олониитын ажал ябуулагша Баяр Балданов «Буряад үнэн» сониндо иигэжэ тэмдэглээ һэн: «Түрэлхи буряад хэлэнэймнай асуудалтайхан байдалда орожо, уран зохёол уншахамнай хомор болоод байхада, «Уран үгэ» дамжуулга аргагүй хэрэгтэй, туһатай үүргэ дүүргэнэ.

Шэхэндэ урин дулааханаар, зөөлэхэнөөр, хоолойнгоо баялигые уранаар хэрэглэжэ, бэлигтэй зүжэгшэнэй нэбтэрүүлхыень соносоходоо, уран зохёолшоной хараа бодолнуудые шэнээр анхаржа, ойлгожо, хадуужа абахада, аргагүй һонин, залуу һүрэгтэмнай тон туһатай үйлэ хэрэг болоно».

Хэлэ бэшэгэй эрдэмэй доктор, профессор Е.Е.Балданмаксарова: «Буряадай радиогой «Уран үгэ» гэжэ дамжуулга хужарлан шагнажа, сэдьхэлээ баярлуулбаб. Х.Намсараевай, Ч.Цыдендамбаевай, Ж.Балданжабоной, С.Эрдэнын зохёолнуудые Доржо Сультимовай уншан гүйсэдхэһэниие шагнахада ехэ зохид, хоолойнь аялга, нугалбариин баян байхада, зохёолшын уран үгэ гүнзэгыгөөр хадуугдана. Иимэ уншалга хүнэй зүрхэ сэдьхэлые баяжуулха, уяруулха, тэгшэлхэ эди шэдитэй. Тиимэ дээрэһээ иимэ дамжуулга мүнөө сагта тон хэрэгтэй, залуушуул шагнажа байһай даа гэжэ хүсэнэб!» – гэжэ «Буряад үнэн» сониной хуудаһан дээрэ тэмдэглээ һэн.

Түрэл театраа үргэһэн, һэргээһэн

Доржо Сультимовай зохёохы намтарай удаадахи хуудаһан дээрэ, Буряадай драмын академическэ театрай директорэй тушаалда хүдэлһэн жэлнүүд дээрэнь уншагшадай анхарал тогтоое. Энэ харюусалгатай, буряад арадайнгаа нюур, сэдьхэлынь боложо, эльгэ зүрхөөрөө түшэглэжэ ябаһан үндэһэн соёлойнгоо гуламта арбан хоёр жэл соо амжалтатайгаар хүтэлбэрилөө гэжэ тэмдэглэхэ байнаб. Хүнэй амжалтыень хэһэн ажалынь гэршэлдэг ха юм.

- Буряад драмын театр даажа абахадамни, уран һайханайшье, мүнгэн һангай-ажахын талыншье түлөө нэгэл хүн – директор харюусадаг байһан юм. Тиихэдэ нэгэ хүнэй хүтэлбэрилхэнь зүб байгаа гэжэ һанадагби. Хэдэн тээшээ һаналаараа таража байхагүй, ажал ябуулгынгаа алишье талые хараадаа абан, түсэбүүдээ бэелүүлхэдэ аятай һэн. 1999 ондо театр даажа абахадамни, хүндэ байдалда байһыень, үнэнииень хэлээгүйдэ аргагүй: театрай зүжэгшэд, ажалшад хэдэн һараар салингаа абадаггүй, репертуартаа оройдоол 5-6 зүжэгтэй, гастрольдо ябаха нэгэшье автобус үгы, ябаган болоһон театр, хажуугаарнь журам ехээр мууданхай, театрай байшан ханхагар зайдан, эд барааниинь хуушаранхай байхаһаа гадна хушалтань муудажа, бороогой ороходо, хүнэгөөр адхаһандал шааяһан уһа тодожо абахын тулада тайзан дээрэ хоёр зуун литрэй хэдэн боошхо табяатай - иимэл байгаа. Эдэ бүгэдые ёһотой хэмдэнь оруулжа, арад түмэнэймнай омогорхол болоһон «академическэ» нэрыень һэргээхын тулада, шухала хэмжээнүүдые абаха түсэбүүд табигдаа һэн. Шэнэ хараагай гол шэглэлнүүд: нэгэдэхеэр, театрай уран һайханайнь талые Ород Уласай болон дэлхэйн соёл урлалай хэмжээндэ хүрэтэр хүгжөөхэ; хоёрдохёор, театрай байшанда заһабарилга хэжэ, материально- техническэ талыень һэльбэн шэнэлхэ. Эдэ гол зорилгоһоо һалаатажа, олон багахан түсэбүүд гаража ерэнэ ха юм. Эдэ бүгэдые бэелүүлхын тула нэгэ шэглэл барижа, нэгэ һанал бодолтойгоор хүдэлхэ команда хэрэгтэй байһан юм. Энэ командын театрай коллективэй урда табиһан шиидхэбэридэнь артистнар болон ажалшад этигэжэ, найдажа, нэгэ хүн шэнгеэр, нэгэ шэглэл барижа хүдэлхэ ёһотой. Арбан тээшээ таталдабал, ажал урагшаа ябажа үгэхэгүй, зохёохы ажалай тусхай байдал тогтожо үгэхэгүй. Иимэ тусхай байдал тогтоохын тулада, театрта хабаатай хүн бүхэнэй оролдолго хэрэгтэй байгаа.

Театр хүтэлбэрилхэ командын бүридэлдэ Ород Уласай соёл урлалай габьяата хүдэлмэрилэгшэд Юрий Бальжинимаев, Олег Цыпилов, Буряад Уласай соёл урлалай габьяата хүдэлмэрилэгшэ Павел Имеков болон бусад орожо, театрай дутуу дундыень усадхахын тула үдэрһөө үдэртэ ажалаа эршэмтэйгээр ябуулжа эхилээ бэлэйбди, - гээд, онсолон тэмдэглэбэ.

Ород Уласай болон уласхоорондын хэмжээндэ

- Гэхэдээ урдаа табиһан хоёр ехэ түсэбүүдэйнгээ нэгэниинь болоһон, уран һайханай талаар Россиин болон олон уласай хэмжээндэ гаргаха гэһэн хүсэлөө арбан хоёр жэлэй туршада бэелүүлжэ шадаабди, - гэжэ хөөрөөгөө үргэлжэлүүлбэ. - Шэнэ зүжэгүүд, тэрэ тоодо хүүгэдтэ зорюулһан зүжэгүүд олоор табигдажа, театрай репертуар баяжаа. Элдэб аргын хүсөөр хэдэн шэнэ автобусуудтай боложо, хүдөө нютагуудаараа, хүршэ можонуудай хото городуудаар, буряад округуудаар гастрольнуудые эмхидхэжэ эхилээбди. Жэшээлжэ хэлэхэ болоо һаа, дирекциин шиидхэбэреэр театрай байгуулагдаһаар анха түрүүшынхиеэ Хакас Уласай ниислэл Абакан хотодо арбан үдэр соо гастроль үнгэргөөбди. Удаань Шэтэ, Эрхүү, Якутск, Нерюнгри хотонуудта, Агын Буряадай тойрогто хоёр удаа арба-арбан хоногой, Монголой Дархан хотодо, Хитадай Арадай Республикын Үбэр Монголой Хайлаар, Нантунь хотонууд болон Шэнэхээн буряадай баруун, зүүн сомонуудта гастрольнуудые үнгэргэжэ, нютаг нютагай харагшадай үндэр сэгнэлтэдэ хүртөө бэлэйбди. Хамагай шухала ажалнай гэхэдэ, 2007 ондо Буряад Уласай Соёлой яаманай болон Россиин Соёлой яаманай дэмжэлгээр Москва хотын «Театр Нациин» тайзан дээрэ, гушан нэгэн жэлэй үнгэрһэн хойно, дахин гастроль үнгэргөөбди.

Галина БАЗАРЖАПОВА-ДАШЕЕВА, «Байгал» сэдхүүлэй эрхилэгшэ, Буряадай арадай ирагуу найруулагша

(Үргэлжэлэлынь удаадахи дугаарта).