492
Гол дээрэ тонгойходомни, мундаргануудни сэб сэгээхэн тэнгэритэеэ хүмэрилдэшэнхэй толотожо байна. Арюухан уһа альгаараа удхаад абахадамни, алтан мундаргануудни амисхаал доромни миралжа байна. Ами наһыемни залгаһан аршаан гэжэ досоогоо зальбаран хүртэнэб...
Ардан Ангархаев
(Үргэлжэлэл)
Түүхэдэ - түрүүшынхеэ
Буряадай арадай уран зохёолшо, СССР-эй болон Россиин Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн, СССР-эй Журналистнуудай холбооной гэшүүн, хэлэ бэшэгэй эрдэмэй кандидат, түүхын эрдэмэй доктор, РБ-гэй болон РФ-гэй соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ, Хани Барисаанай орденоор шагнагдаһан, Буряадай гүрэнэй шангай лауреат, Цырен Шагжинай нэрэмжэтэ «Признание» гэһэн ниитын шангай лауреат, Ленинскэ комсомолой нэрэмжэтэ шангай лауреат, Монголой болон Росси-Беларусь холбооной журналистнуудай шангуудай лауреат, “Лучшие люди России” гэһэн ниитын дээдын шагналда хүртэһэн, эрдэмэй болон искусствын талаар Петровско академиин гэшүүн-корреспондент, Түнхэнэй аймагай хүндэтэ эрхэтэн гээд тоолоо һаа, үшөөшье нэрэ зэргэнүүдэйнь һубарил үргэлжэлүүлхээр ааб даа, халима.
Олониитын ажал ябуулгань үргэншье, хүндэтэйшье. Хэблэлэй байшангай генеральна директор-ахамад редактор, Буряадай Уран зохёолшодой холбооной түрүүлэгшэ, Россиин Уран зохёолшодой холбооной секретарь ябаха үедөө Буряадай Президентын дэргэдэхи гурбан соведэй, онсолбол, соёлой, экономикын тогтууритай хүгжэлтын болон үндэһэтэнэй талаар соведүүдэй гэшүүн, соёлой талаар уран һайханай соведэй болон гүрэнэй шангуудые олгохо талаар соведэй гэшүүн ябаа. РБ-гэй Конституционно Суглаанай гэшүүнээр һунгагдаһан юм.
А.Л.Ангархаевай ажал ябуулгада түрүүшынхеэ гэһэн үгэ оло дахин хэрэглэмээр юм. “Буряад үнэнэй” удаа БГУ-да монгол үндэһэтэнэй шэнжэлхы түб эгээл түрүүшынхеэ байгуулаа. Монголой эрдэмтэдтэй харилсаан бэхижээ, хамтын шэнэ үүсхэлнүүд мүндэлөө. Буряад уран зохёолой антологиин гурбан боти – поэзи, прозо, драматурги гээд гаргаха байгаа гээд түшэг болохо уран зохёолшод, редактор нүхэдтэйгөө - Ц.Ц.Дондогойтой, Ю.И.Будаевтай, Л.Д.Тапхаевтай, Н.Н.Ильинатай хөөрэлдэдэг байһан юм. Энэншье бэелээ. “Буряад шүлэгэй далай”, “Буряад уран зохёолой шэлэгдэмэл шэнхинээн”, “Буряад зүжэгэй хэшэг” гэһэн гурбан боти номууд тагуудта жэрысэ табигдаа. “Буряад хэлэнэй этимологическа словарь” – хэмжээлэшэгүй ехэ, хэмнэшэгүй хүдэлмэри хэблэлдэ бэлдээ, толилуулаа. Мүн лэ түүхэдэ түрүүшынхеэ гээд лаблая.
Эргэнэ-хоной элшэ хүсэдэ хүртөөд...
“Тэнгэри газарай тэнсүүри” (“Небо и земля”) гэһэн табан ботиһоо бүридэһэн, роман-мозаика гэһэн шэнэ жанрай бүтээлнүүд тухайнь “Эргэнэ-хоной элшэ хүсэдэ хүртөөд” гэһэн шэнжэлэлһанамжаяа уншагшадай анхаралда 2006 ондо дурадхаа һэм.
75 наһанайнгаа дабаан дээрэ уран зохёолшо, түүхэшэ эрдэмтэн А.Л.Ангархаев уран зохёолой болон түүхын-баримтата 80 гаран ном бэшээ гээ һаа, үлүүдүүлжэ хэлэһэн үгэ бэшэ. Тэрэ тоодо “Мүнхэ ногоон хасуури” гэһэн роман, “Тэнгэри газарай тэнсүүри” гэһэн 5 ботиһоо бүридэһэн роман-мозаика, 8 зүжэгыень (“Аршаан дээрэ болоһон найр” гээшэнь Москвада зүбшэн хэлсэгдээд, Монголдо табигдаһан), поэтическэ олон номуудыень, эрдэм-шэнжэлхы удхатай согсолборинуудыень дурдамаар юм. Буряад Республикын 80 жэлэй ойтой дашарамдуулан, 2003 ондо республикын Правительствын болон Арадай Хуралай шиидхэбэреэр Тува, Хакаси, Алтайн, Красноярскын хизаар, Новосибирск хото Буряадай хизаар нютагаа шэнжэлэгшэдтэй, Новосибирскын зохёолшодтой эрдэмэй-соёлой экспедицеэр 1 һара ябажа, эрдэм-шэнжэлгын хүдэлмэридөө шэнэ материалнуудые олоһон бэлэй. Энэ экспедициин үедэ республикануудай правительствануудта, парламентнуудта, Россиин Эрдэмэй академиин Сибириин отделенидэ, газетэ болон журналнуудай редакцинуудта, хэблэлэй газарнуудта уулзалганууд болоһон юм. Дүнгынь гэхэдэ, удаань Улаан-Үдэдэ эрдэмэй практическа конференци үнгэргэгдөө, бүхэли монографи гаргагдаа. Һайн баримтануудай нэгэн гэхэдэ, тус экспедициин удха шанар тухай «Цивилизация непобеждённых», или как координировать творческие силы региона» гэһэн шэнжэлхы удхатай очерк сэдхүүлшэ Галина Дашеева бэшэжэ, Сибириин журналистнуудай дунда эмхидхэгдэһэн “Сибирь – территория надежд” гэһэн регионууд хоорондын зохёохы конкурсын лауреат болоһониинь дэмбэрэлтэй бэлэй.
- Минии хубидаа бүтээжэрхихэ гэжэ юун байхаб даа. Аха зоной зүбшэл заабаряар, дүүмэр зоной дэмжэлгээр, бултанайнь бэлиг хайраар элсүүлһээр бэелээ юм ааб даа, - гээд, Ардан Лопсонович дабтан-дабтан хэлэхэ дуратай юм.
Тиихэдээ С.Д.Ринчинов, П.Н.Нимаев, Ц.Ц.Дондогой, Б-М.Ж.Жигжитов, М-Ц.Д.Намжилов, Д.Ш.Хубитуев, Т.Н.Нимбуев, Н.Д.Бадмаринчинов, Н.Д.Намсараев, Д.Д.Эрдыниева, Т.В.Самбялова, Б.Д.Орбодоева, С.Б.Байминова, Д.Б.Гуродармаева, Э.Е.Дамбаева, Б.Д.Балданов, Б-М.Ж.Балданов, Е.Ц.Цыбенова, Б.В.Гындынцыренов, Д.Ц.Мархадаева, Б.В.Балданов, В.Ц.Дашанимаев, Л.Л-Н.Гергенов, Т.Б.Гергенова, Ц-Б.Надцалова болон бусад олон үүсхэлэй эхин дээрэ байлсаһан зон мүн. Набор, вёрстко хэдэг, алдуу заһадаг зомнай Д.Д.Зурбанова, И.А.Галтаева, А.Ц.Цыренова, Т.Р.Дугданова, С.В.Дабаева, Е.Д.Бадмаева, Г.А.Доржиева, электронно холбооной А.О.Батомункуев, Ф.В.Хабитуев, дүрэ зураг буулгагша Р-Н.Базаров, кадрнуудай таһагай Г.Г.Цыренова, Ж.И.Рыгзенова, Д.В.Баторова, мүнгэн һан тоологшод Ц.Ц.Баторова, С.В.Цыбикжапова болон бусад олон.
Аха, Түнхэниие аригуун бодисада ухаагаараа арюудхан гэгээрүүлһэн Агван Доржиев тухай нилээн зузаан ном Новосибирск хотодо хэблүүлжэ гаргуулаа бэлэй. “Буряад үнэнэй” 85 жэлэй ойдо “Буряад арадай буян һэшхэл” гэһэн согсолбори хүтэлэн хэблүүлээ һэн.
“Буряад үнэн” Хэблэлэй байшан, бүхы хэблэлнүүдынь – Буряад Республикын арадай буян һэшхэлэй, нэрэ хүндын, буряад литературна хэлэнэй, үндэһэн оюун бэлигэй бодото гуламтань мүн. Буряад арадай бүхы элитэ уран зохёолшод, поэдүүд зохёохы замаа энэл сониной хуудаһануудта эхилһэн байдаг. “Буряад үнэн” хадаа ХХ болон ХХI зуун жэлнүүдтэ боложо байһан бүхы политическэ, социально-экономическа, соёл болбосоролой ёһото толи гэршэнь мүн”, - гээд, оролто үгэ соогоо генеральна директор-ахамад редактор Ардан Ангархаев бэшэһэн байдаг.
...Багынь Мундаргануудай алтан Мундарганууд болоод харагдадаг байһанһаа гү, гэгээн ехэ бурхадай гэрэлтэ дүрэ сэгээн хүхэ тэнгэридэ нэгэтэ үзэһэнһөөнь гү, “Үндэр байна, үргэн байна агууехэ Шэрээ – Үлгэн дэлхэйн хуби заяан дээрэнь табяатай” – гэжэ домоглоһонһоонь гү, нюуса тарни һүзэглэн дабтаһанһаань гү – али олон шэдинүүдһээ бүрилдөө ёһотой, тэмсэлшэ намтарынь.
Мүнөө Ардан Лопсонович ехэ бүлын аха захань, найман ашанарай таабай зохёохы ажал ябуулгаяа зоригтой үргэлжэлүүлһээр. Буряад Уласай 100 жэлэй ойдо “Республика” гэһэн уран зохёолой-баримтата номоо, “Формирование нации и бурятская художественная литература» гэһэн эрдэм шэнжэлгын томо бүтээлээ түгэсэбэ. “Лагбан соохи бэхэм хатаагүй, лаб гуурһаа бариһаар зандааб” – гээд, хүндэтэ ахатанай хүгтэйгөөр хэлэхэдэнь, даган баярламаар, дам омогорхомоор лэ!
Галина БАЗАРЖАПОВА-ДАШЕЕВА, Буряадай арадай ирагуу найруулагша, 15 жэлдэ “Буряад үнэн” – “Дүхэриг” сониной редактораар ажаллаһан
