​Уянгата шүлэгүүд

БАҺАЛ СЭДЬХЭЛДЭМ – БАГА НАҺАМНИ

Эжымни магнай дээрэмни

Таалажархёо һэн.

Энеэбхилжэ байгаа бэлэй

Нюдөө нээхэдэмни,

- Сасаршоо бэлэй наранай туяан,

Сарюун арюун үглөө һэн.

Эсэгэмни эмээл дээрэ һуулгаа һэн.

Энеэбхилжэ байгаа айжа хашхархадамни.

Хүрьһэтэ дэлхэй үргэнөөр харагдаа бэлэй,

Хүхэ тэнгэри үргэгдөөд абаа бэлэй.

Бага наһанайм олохон юумэн

Баһал сэдьхэлдэм эбхэрэн ерэһээр.

Баабай эбиием ходол һануулан,

Баларшагүй мүнхэ гуниг эдьхэһээр,

Эгээл һүүлшын илалта туйлаад,

Эжынгээ урал магнайдаа мэдэрхэб.

Энэ дэлхэйдэ табилангаа дууһаад,

Эсэгынгээ эмээлһээ халин бүдэрхэб.

МУНДАРГАНУУД

Мундарга... Мундарганууд!..

Тэнгэриин залинай

Түжэгэнэһэн абяан дуулдаа,

Тэсэшэгүй хүдэлжэ

Туерөөд газар һабаа,

Тэһэржэ, дэлбэржэ

Түүдэг-вулканууд бууяа,

Тэнсэлгүй хүсөөр

Түүрээн нэрынь дуудаа:

Мундарга! Мун-дар-га-нууд!

Эртэ caгhaa

Элэшэһэн дэлхэйн нюруу,

Эндэл мүнөө

Эдир шарайнь залуу:

Эльгэн соогоо

Эдьхээд бүхы халуу

Энэ үндэртэ

Эршэлэн бодхоо шулуу!

Мундарга... Мундарганууд...

Хүхэ замбиин

Хүхэн доро түрөөл,

Хүнэй нангин

Хүсэл тэрээндэ һүгэдөөл,

Хүлгүү сэдьхэл

Хүмэг дээрэнь һүрдөөл,

Хүдэр сээжэдэнь

Хүлеэгдэһэн сагай юрөөл.

Мундарга... Мундарганууд!

Жалгануудайнь сууряанда

Жабарлаад гуниг шэнгээ,

Жагсаһан орьёлнуудта

Жабхаланта баяр гэрэлтээ,

Жамын ёһоор

Жаргал зоболон шэлгэнээ -

Жадын эридэл

Жаран нюргандань шэшэрээ.

Мундарга... Мун-дар-га-нууд...

Дуун мэтээр

Дунгяарһан агуу

Мундарганууд,

Дундаршагүй һайхан

Дурасхаал мэтэ Мундарганууд,

Дуулим замбида

Дугы болоһон Мундарганууд,

Дууһашагүй ажамидаралай

Дуранай һудал –

Мундарганууд. Мундарга! Мун-дар-га-нууд!..

ГУБИ

Хизаар захагүй сүл губи

Хазааргүй морёор гаталхаар юм гү...

Гансаараа ябаха хүнэй хуби –

Аяараа иигээд лэ тэсэхээр юм гү...

Тахын хушуунда бурьялһан шорой

Талын уужамда тунаха юм гү...

Мүнхэдөө хахасаһан инагай шарай

Мүхэһөөр, унтарһаар мартагдаха юм гү.

Үнгэрһэн юумэн үнгэрһөөр үнгэрөө –

Үүлэн мэтээр дэгдэн ошоно.

Тэнгэри газарай сэнхир хүбөө

Тэмтэрэн төөрихөөр манаран оршоно.

Хонгёохон энеэдэн – хооһон сууряан,

Урихан хараса – холын сахилгаан,

Уянхан сэдьхэл – үглөөнэй шүүдэр,

Угтаһан найдал үдэшын һүүдэр.

Заха хизааргүй сүл губи

Зогдорто тэмээгээр гаталхаар юм гү...

Зоболонто дэлхэйн жама ёһо –

Зориглоод ябаа haa, дабахаар юм гү...

Алтан дэлхэйдэ ябаһанай гэршэ –

Амиды зүрхэнһөө шуһан дуһана.

Унтаржа байһан түүдэгэй элшэ –

Үүрэй толонтой тэбэрилдэн унана.

ДУРАСХААЛ

Эгээл һайхан үгэнүүднай

Хэлэгдээгүй үлэшөөл даа.

Эгээл үнэтэй жаргалнай

Эдлэгдээгүй ябашоол даа...

Арюун сэбэр шарайшни

Аша гушадашни үлэхэл даа.

Урин баян сэдьхэлшни

Ууган гуламтадаа шэнгэхэл даа.

Сэнтэй һайхан үгэнүүдээ

Сээжэн соогоо гамнагша һэм.

Угаа һайхан жаргалнай

Урдамнайл гэжэ һанагша һэм.

Бүхэжэ байһан зулада

Тоһо нэмэжэл байгаа һэм.

Бүрэнхы харанхы сэдьхэлтэй

Бүхэли жэлнүүдтэ ябаал һэм...

Алдуу хаана хэһыемни

Арюун сэдьхэлдээ хүлисөө гүш?

Эндүү үгэ хэлэһыемни

Тэндээл мартаад үлөө гүш?

Шамаяа абаржа шадаагүйб даа –

Шуһаар зүрхэм лугшана.

Гэгээн дурасхаал мүнхэл даа –

Гэмшэл, уйдхартаа яншана.

ӨГӨДЭЙ ХААНАЙ ҮРГӨӨН I

Үргэн ехэ дэлхэйн

Зүрхэн болоод байһан

Үндэр ехэ Үргөөн,

Уг ехэ шүтөөн –

Өгөдэй хаанай ордон,

Монгол ехэ солын

Манлайда бадарһан одон!

Хүхэ мүнхэ тэнгэриин

Хүшэн доро бүтөөл даа.

Эзэн богдо Чингисын

«Эндэ» гэһэн газарта

 Ехэ Монгол уласын

Жолоо барин бодоол даа,

Олон ондоо арадын

Золоо олохынь тодороол даа!

Ниитэ ехэ түбиин

Ниислэл гэгдэн үлөөл даа.

Мандаха һандарха хубиин

Жама ёһодо мүнхэрөөл даа...

II

......................................................................

III

Өгөдэй хаанай үргөөнэй

Үлөөд байһан һуурида

Үндэр ехэ шүтөөнэй һүлдэ болоһон обоодо

Үбдэгөө нугалан һэхэржэ,

Үбсүү сэлин зальбаржа,

Үбгэ эсэгын ёһоор

Үргэл хэжэ һүгэдөөлби,

Үнэн сэхэ сэдьхэлһээнь

Мүргэл хэхэ болоолби.

Монсогор ехэ дэлхэйн

Монголой гэгдэн байхада,

Эндэ байһан газарһаа,

Эзэн хаанай ордонһоо

Дүрбэн ондоо зүг,

Найман хизаар руу

Хуули зарлиг тараажа,

Хуу баран зониие

Журам ёһодо оруулан,

Дурдам торгон талаар

Хуа тооһо татуулан,

Хурдан морид ошодог һэн...

Тэрэ үеын абяан,

Тэнсэлгүй ехэ шууяан

Сээжэ соомни зэдэлээл даа.

Дээжэ үргэн байхадамни

Дээрэһээмни нэерээл даа!

Хүхэ мүнхэ тэнгэри

Хүүен лужаганан дуугараал даа,

Аршаан болоһон дуһалые,

Аргаахан шэдэрһэн хурые

Ангаад байһан талада

Сасаад, сүршөөд абаал даа!

Дэлхэй эзэлэн дабхиһан

Дэлһэтэ хүлэг домогтой...

Шэбшээд хэлэһэн дурдалгам

Дээдэ түби хүрэтэр

Дэгдэн ошоол ёһотой,

Тэнгэриин хүбүүд - хаашуулай

Тэндэнь хүрэтэр морилоол даа,

Үшүүхэн минии мүргэл

Үндэр дээрэ тогтоол даа!

Үри үхибүүдээ баранииень

Үбэр түриидээ багтаажа,

Алишье сагай ерэхэдэ

Абажа ябаһанаа гэршэлээ,

Арад түмэнөө дүмэхэ

Агуу хүсые эршэлээ!

«Энэл мундарганууд тухайгаа хэлэжэл, үгын хүсөөр үнгэ зүһыень, хүрэг зурагынь бүтээжэл шадаа һаа, бүхы наһанаймни хэрэг гээшэ гэжэ тоолохо ёһотойт! – гэжэ үүлэн сагаан үһэтэй үндэр наһатай уран зохёолшо хэлээ һэн. – Мундаргануудай шарай мянга түмөөр хубилха юм байна, нюдэнэй гал буляама хурсашье, сэдьхэл хайлуулма зөөлэншье юм байна... Һайхан шарайень, һайн хүсыень үнэн дээдэ үгэ хүүр болгожо шадаа һаа, энээхэниие дааха саарһан, барлаха бэхэ байха гээшэ гү гэжэ һанахаар...»