575
1961 оной июниин 10-да Буряадай АССР-эй Министрнүүдэй Соведэй тогтоолоор «Улаан-Үдын телевидениин студи» байгуулагдаа. Иимэ баяртай үйлэ хэрэгэй урда бэлэдхэлгын ехэ ажал хэгдээ ааб даа. Үшөө 1960 оной һүүл багаар Улаан-Үдэ хотодо 162 метр үндэртэй телевидениин вышкэ баригдажа, ашаглалгада тушаагдаа һэн. Байра байшан соонь хэрэгтэй техническэ хэрэгсэлнүүд тодхогдожо эхилээ.
Түрүүшын захиралаар Анатолий Васильевич Александров томилогдоһон байгаа. Нэгэ хэдэн үдэр болоод, июниин 16-да Жигжит Батуевай хүгжэм доро түрүүшын теледамжуулга агаарай долгиндо харуулагдаа. Эгээн түрүүшын дамжуулгын найруулагшад гэхэдэ, Пётр Николаев ба Иван Миронов, абяа найруулагша Галина Загбаева, телеоператорнууд Алексей Дмитриенко ба Николай Втюрин. Буряадай телевидениин түрүүшын дикторнүүд Алла Болдогоева, Валентина Жалсараева, Софья Гончикова гэгшэд харагшадайнгаа анхарал шангаар татаа һэн бэлэй. Эрэшүүл дикторнүүд гэхэдэ, хонгёо һайхан хоолойтой Владимир Коренев, Лев Перминов, Валерий Хацанов гэгшэд. Эдэ зоной сэнхир экранда гарахада, хүн зон үнэн зүрхэнһөө хаража баясадаг байгаа. Телевидени гээшэ мэдэгдээ үзэгдөөгүй гайхамшагта зүйл эгээ түрүүн байгаа һаа, мүнөө сагта айл бүхэнэй гэртэ харагдажа, һонирхол татахаяа болинхой юм ааб даа. Дэлхэйн телевидени саг ошохо тума хүгжэжэл байна. Тэдэнтэй адли Буряадай гүрэнэй телевидени хүгжэнэ гээшэ.
Буряад хэлэн дээрэ олон тоото дамжуулганууд гарадаг байгаа. Тэдэнэй нэгэн - “Буряад орон” дамжуулга. Гуша гаран жэлэй туршада агаарай долгиндо нэгэшье дахин таһалгаряагүй, үнэхөөрөө, арадай дамжуулга болонхой. Буряад Уласай ажабайдал, ажалша малша арад зон, соёл, түүхэ, буряад хэлэн тухай сэдэбүүдээр харагшадтаа дэлгэрэнгыгээр хөөрэжэ байдагынь һайшаалтай. Буряад ороной ажабайдал, хуби заяан тухай нилээд зузаахан теле-ном болоно.
«Буряад орон» 1989 онhоо хойшо 1 мянга хахад дамжуулга бэлдэгдээ. Тэндэ хэдэн мянган хүн дамжуулгын гол үйлэдэгшэ нюурнууд болоо. Олон жэлэй хугасаада телеоператор Амаржаргал Жанчивын, найруулагшад Людмила Жаргалова, Зэгзэма Самбуева, Туяна Ламажапова гэгшэд дамжуулга дээрэ хүдэлдэг байһан юм. Мүнөө сагта Чингис Гыргенов дамжуулгын найруулагшаар ажаллана. Телевидениин болон журналистикын дүй дүршэлтэй мэргэжэлтэд Дарима Жамсоева Баир Дамбаринчинов хоёр хори гаран жэлэй туршада энэ дамжуулга хүтэлжэ ябаа. Һүүлэй хэдэн жэлдэ дүй дүршэлтэй Булад Цыбиков дамжуулгын жолоо тодон абажа, Дарима Жамсоеватай суг бэлдэнэ.
- Харагшаднай долоон хоногтоо нэгэ дахин “Буряад орон” дамжуулгаяа хүлеэжэ байдаг. Социальна хуудаһануудай аргаар манай редакцида хонходожо, баяраа мэдүүлдэг. Һонин сэдэбүүдээр геройнуудые дурадхадаг байһандань, ехэ баяртай байдагбди. Зоной хэлэһээр, арадай дамжуулга болонол даа, - гэжэ Дарима Жамсоева тэмдэглэнэ.
21-дэхи зуун жэлдэ, оньһон түхеэрэлгэнүүдэй үедэ, интернедэй аргаар «Буряад орон» дамжуулгые бүмбэрсэг дэлхэй дээрэ ажаһууһан монгол- буряад туургата арадууд хараха аргатай болоод байхадань, авторнууд дамжуулга бүхэниие һонирхолтойгоор бэлдэхэ гэжэ оролдодогынь гайхалгүй.
Буряадай гүрэнэй телевидени ород, буряад, эвенк хэлэнүүд дээрэ дамжуулгануудаа таһалгаряагүй харагшадтаа дурадхадаг һайхан заншалтай. “Улгур” гэһэн эвенк яһатанай дамжуулга 1991 ондо эгээн түрүүшынхиеэ агаарай долгиндо гаража эхилээ бэлэй. “Үсөөн тоото үндэһэтэ арадуудай эблэлэй” түрүүлэгшэ Фёдор Степанов телевиденидэ эвенкнүүдэй соёл, ёһо заншал, хэлэ хүгжөөхэ зорилготойгоор тусхай дамжуулга бии болгохо тухай үүсхэл гаргаһан юм. Олон жэлэй туршада тус дамжуулгые хүтэлһэн Марина Рабжаева, Надежда Шеметова, мүнөө сагта Мария Берельтуева бэлдэжэ гаргана.
- 2006 ондо дамжуулгын хүтэлэгшэ болоходоо, зохёохы бүлэгтэйгөө эвенк арадуудай һуудаг аймагуудаар, можо хизаарнуудаар нэгэтэ бэшэ ябагдаа. Энэ дамжуулга юугээрээ һонин бэ гэхэдэ, үндэр наһатай зон байра байдал тухайгаа хөөрэжэ, мүнөөнэй залуушуулда дамжуулна. Жэшээлхэдэ, Красноярскын, Саха (Яхадай) эвенкнүүдэй байра байдал, яагаад ажамидарһан тухай манай уласай аймагуудаар танилсажа, бэедээ хэрэгтэй мэдээсэл татажа абана. Эвенкнүүд олонхи ушарта нютагууд соогоо амяараа бэшэ, буряадууд, ородуудтайгаа хамтаржа һуудаг. Тэрээнһээ боложо, хэлэеэ мартаха саг ерээ. Хэлэеэ гэртээ үзэхэ хэрэгтэй гэжэ һананаб. Энэ бэрхэшээлтэй асуудалда олохон дамжуулгаяа зорюулаабди. Ганса Буряадай эвенкнүүд хэлэеэ мартана бэшэ, мүн ондоо можо хизаарнуудаар байдал адли. Ганса хэлэнэй шухала асуудалнуудай бэрхэшээл шиидхэхэ гэжэ оролдоногүйбди, мүн бүхы ажабайдалай хүнгэн бэшэ орёо байдал харуулнабди, - гэжэ “Улгур” дамжуулгын хүтэлэгшөөр олон жэлдэ ажаллаһан Надежда Шеметова хөөрэнэ.
Мүнөө «Бурятия» ГТРК-гай техническэ арга боломжо аргагүй ехэ хүсэ шадалтай болонхой ааб даа. Мүнөө үеын шэнэ оньһон түхеэрэлгэ юушье болбосоруулжа, агаарай долгиндо гаргажа шадаха аргатай. Энэнь спутнигай дохёогоор уласай бүхы дэбисхэр дээрэ харуулхаһаа гадна, ондоо регионуудта дамжуулна. Һүүлэй жэлнүүдтэ цифровой онол арганууд телевидени болон радиодо урагшатайгаар нэбтэрүүлэгдэнэ. Бүхэроссиин гүрэнэй телерадиокомпаниин дэмжэлгээр HD (аш-ди) формат дээрэ хүдэлхэ оньһон түхеэрэлгэ 2019 ондо хабсаргагдаһан байна. Сурбалжалагшадай хүдэлхэ ажалай һууринууд, телеоператорнуудай техникэ, найруулагшадай дамжуулга бүтээхэ бүхы арга боломжо олгогдоо. Тиин 2019 оной июнь һарада аналогова дохёо болюулагдажа, цифровой аргаар дамжуулганууд агаарай долгиндо гаража эхилээ.
Буряадай телевидениин онсо илгаань гэхэдэ, гурбан хэлэн дээрэ соносходог улас дотороо гансахан телерадиокомпани гээшэ. Эндэһээл тоогүй олон журналистнууд тусхай һургуули, дүй дүршэл абажа гараһан гээд мэдээжэ. Он жэлнүүдэй ябаха бүри шэнэ халаан ерэнэ, мүнөөшье Буряадай телевиденидэ бэлигтэй бэрхэ журналистнууд, оператор, найруулагшад хүдэлдэг. Олонхинь уласайнгаа омогорхол болонхой.
Автор: Эрдэни РАДНАЕВ
