646
Һаяын үдэрнүүдтэ Улаан-Үдэ хотодомнай соёл уралигай һалбарида түүхэтэ үйлэ хэрэг боложо үнгэрхэнь. Ушарынь гэхэдэ, буряад арадай үльгэрэй удха дээрэ «Бальжан хатан» гэһэн этно-рок оперо бэлдэгдэжэ, олоной үзэмжэдэ дурадхагдахань. Этно-рок оперо элдэб театрнуудай зүжэгшэдэй хабаадаһан түрүүшын бүтээл болоно. Ямар нэгэн һайндэрнүүдтэ болон ондоошье концерт - наадануудта сугтаа тэдэ хабаададаг ааб даа, харин булта нэгэ зүжэг бүтээгээ гэжэ байгаагүй бшуу.
Ойн баярта
2023 ондо Буряад Уласай анхан байгуулагдаһаар 100 жэлэй тэбхэр ойн баяр тэмдэглэгдэхэ юм. Энэ ехэ дэмбэрэлтэ үйлэтэй дашарамдуулан, Соёлой яаманай захилаар тус зүжэг бэлдэгдэнэ гэжэ хэлэлтэй. Гүрэн түрымнай түүхэдэ хабаатай ой баяр һэн хойнонь, түрэл арадайнгаа түүхэдэ өөрынгөө амаргүй ехэ мүр сараа үлөөжэ шадаһан хори угсаатанай Бальжан хатанда зорюулагдаһан үльгэр шэлэгдэһэниинь гайхалгүй. Рок-оперын найруулагшань мэдээжэ Олег Юмов, хоёрдохи найруулагшань Х.Намсараевай нэрэмжэтэ Буряад драмым академическэ театрай зүжэгшэн Дарима Лубсанова. Энэл театрай зүжэгшэн Надежда Мунконовагай бэшэһэн найруулга дээрэ Сарантуя Жалцанова уянгата хүгжэм зохёобо. Уран зураашад Чимита Зундуева болон Сэсэг Дондокова хоёр яһала ехэ ажал ябуулаа. Буряадаймнай мэдээжэ эстрадын, дууриин болон рок дуушад, хүүхэлдэйн, драмын театрай зүжэгшэд нэгэ тогоон соо “бусалжа”, түүхэтэ энэ бүтээл бэлдэнэ.
-Буряадайнгаа Бальжан хатан гэһэн үльгэр зүжэгэй аргаар түрэл арадтаа дахин хөөрэхэ хүсэлтэй байнабди. Хэдэн һарын туршада амаргүй ехэ ажал ябуулагдаа. Зүжэгэй уншалга үнгэрөөд, тайзан дээрэ найруулжа, һүүлшын бэлэдхэлгэ ябуулжа байнабди. Эстрадын дуушадһаа Зоригто Тогочиев, Мэдэгма Доржиева, Сэсэг Аюшеева гэгшэд, хүүхэлдэйн театрһаа Дэмбрыл Улзытуевые хабаадуулха гэжэ хэлэлтэй. Манай театрай зүжэгшэд Баир Бадмаев, Надежда Мунконова, Арюна Цыденова, Баста Цыденов, тиихэдэ дууриин дуушан Эдуард Жагбаев наадаха болоно. Юрэдөө, дууладаг зон наадаха, наададаг зон дуулаха (энеэнэ), - гэжэ Буряадай түрүүшын рок-оперын найруулагшадай нэгэн, Буряадай арадай зүжэгшэн Дарима Лубсанова хэлэнэ.
Түүхэ уудалан
Буряад арадай дунда Бальжан хатан тухай ондо ондоогоор домоглодог гэжэ мэдэнэбди. Тиимэһээ тэдэниие нэгэдүүлжэ, найруулга бэшэхэ гээшэ бэлэн бэшэ даа.
- Мүнөө болоходо, Бальжан хатан үнэн дээрэ ажаһуугаа гү, али юрэ арад зонойл зохёоһон үльгэр домог гээшэ гү гэжэ хэншье хэлэхэ аргагүй. Эрдэм шэнжэлэгшэдшье нэгэ баримтатай байгаагүй. Тиимэһээ Сергей Бахлаевай бэшэжэ абаһан «Бальжан хатан» гэһэн үльгэрэй удха дээрэ үндэһэлжэ, энэ найруулгаяа бэшээб. Тус бүтээл дээрэ ажаллахадаа, яһала олон ном уншааб, түүхын удха онгилжо, шэнжэлгыншье ажал ябуулааб гэжэ хэлэхэ байнаб. Бүүбэй Бэйлэ хаанай бэри байһан Бальжан хатан хори буряад угсаатанаа абаад тэрьелжэ гарахадань, хажуудань хэн ябааб? Зарим домогууд соо Бабжа Барас Баатар ябаа гэжэ хэлэгдэнэ. Тиигэбэшье эрдэмтэдэй үгэһэн мэдээгээр, эдэ хоёр яажашье зэргэлжэ ябаха аргагүй. Юундэб гэхэдэ, ондо ондоо сагта ажаһуугаа гэжэ баримтална. Эгээл энээнһээ боложо, Бальжан хатанай захада ябалсаһан эрэ хүндэ өөрөө нэрэ һанажа, зохёолдоо оруулааб, - гэжэ рок-оперын сценари бэшэһэн Буряад Уласай арадай зүжэгшэн Надежда Мунконова хэлэнэ.
Буряад харагшадай үзэмжэдэ энээнһээ урид рок-оперо табигдажа байгаагүй гэжэ хэлсээ һэмди. Тиин энэ түүхэтэ найруулгада арад зомнай ехэ һонирхол хандуулха байха.
Домогто бүтээл
Мэдээжэ Марк Захаровай толгойлжо ябаһан «Ленком» театрта аяар 40 жэлэй саада тээ табигдаһан «„Юно́на“ и „Аво́сь“» гэһэн суута найруулга тэрэ үедэ мүн лэ шууяа татаһан юм. Тэрэ гэһээр домогто болоһон энэ найруулга таһалгаряагүй харуулагдажал байдаг. Николай Караченцов (граф Резанов) Елена Шанина (Кончита) хоёр гол геройнуудай гүйсэдхэһэн «Хэзээдэшье шамаяа мартахагүйб» («Я тебя никогда не забуду») гэһэн үхэшэгүй дуун буряад арадаймнай һүлдэ болохо «Бальжан хатан» рокоперодо мүндэлхэ аалам?
Хүндэтэ харагшад! Ноябриин 17, 18 болон 19-эй үдэрнүүдтэ КТЦ «ФЕНИКС» Соёлой байшанда «Бальжан хатан» гэжэ шэнэ бүтээл хаража, сэдьхэлээ ханаагыт!
Автор: Булат БАДМАЕВ
