Түрүү соёлшодто-түрын хайра хүндэ

Үндэһэтэнэй номой санда баяр ёһололой оршон байдалда Буряадай түрүү соёлшодто шангууд барюулагдаа. Эндэ ганса Буряадай ниислэлэй  театрнуудай, ансамбльнуудай эрхимүүд урмашуулагдаа бэшэ, мүн холын хүдөө нютагуудай соёлой ажалшадай хайра шагналда хүртэһэниинь һайшаалтай.

- Соёлой һалбариин бүхы хүдэлмэрилэгшэдтэ доро дохиноб. Танай хэжэ байһан ажал хэрэг сэгнэшэгүй - Буряадайнгаа бүхы ажаһуугшадые баярлуулна гээшэт. Тиимэһээ хүн бүхэн таанадые амаршалжа байна, - гэжэ Буряад Уласай соёлой сайд Соёлма Дагаева хэлээ.

“Соёлой түрүү-2022” гэһэн гол шанда 7 хүн хүртэһэн байна. Бусадай дундаһаа нэн түрүүн Мухар-Шэбэрэй аймагай соёлой болон аяншалгын таһагай хатарай багша Ирина Толматовае нэрлэмээр. Г. Цыдынжаповай нэрэмжэтэ Оперо болон баледэй театрай уран һайханай хүтэлбэрилэгшэ Владимир Рылов ба ахамад уран зурааша Алексей Амбаев, Н. Бестужевай нэрэмжэтэ Ород театрай зүжэгшэн Надежда Разуваева баһал түрүүшүүлэй тоодо ороо. Буряадай гүрэнэй архивай захирал Бутит Жалсанова, 11-дэхи десантна сэрэгэй оркестрэй дуушан Дарима Цырендондопова, хотын болон уласай хэмжээ ябуулгануудые хүтэлэгшэ Оксана Лушникова гэгшэд мүн лэ “Соёлой түрүү” гээд нэрлэгдээ.

- Соёлшод намайе дахинаа гайхуулба. Иимэ үндэр нэрэ зэргэдэ хүртэхэб гэжэ оройдоошье һанаагүйб. Буряад, ород арадай үри һадаһамби гэжэ урмашажа байнаб. Харагшадаа баясуулхын түлөө сүүдхын туршада 25 час хүдэлһэнэймнай үрэ дүн боложо үгэнэ, - гэжэ Владимир Рылов баяраа мэдүүлээ.

Үнгэрһэн долоон хоногой эсэстэ гүрэн дотор соёлой һалбариин хүдэлмэрилэгшэд һайндэрөө тэмдэглэбэ. Буряад Уласай соёлой сайд Соёлма Дагаева дүн согсололгын тоосоо бариһан байна.

 

Урмашамаар дүнгүүд

Федеральна болон уласай һанһаа соёлой һалбарида мүнгэн ехээр һомологдожо эхилээ. Тиигэһэнэйнь ашаар 2017 онһоо 2022 он хүрэтэр Буряадай дэбисхэр дээрэ соёлой 16 байшан баригдаа. 106 соёлой байшан, хүүгэдэй урлалай 9 һургуули, аймагуудай 2 музей заһабарилагдаа.

Буряад Уласай 100 жэлэй ойтой дашарамдуулан, Улаан-Үдын бүхы театрнууд заһабарилагдажа, хүн зоноо угтан абана. Харин 2022 ондо “Үльгэр” театрай байшан шэнэлэгдэжэ эхилэнхэй.

Аймагуудта болон Улаан-Үдэ хотодо модельнэ 12 номой сан үүдэеэ сэлижэ, шэнэ оньһон техникээр, саарһан болон электрон  номуудаар хангагдаа. Хүүгэдэй урлалай ба соёлой һуралсалай гуламтануудта, 200 гаран соёлой байшанда хубсаһа хунар, хүгжэмэй зэмсэгүүдые абахын түлөө мүнгэн һомологдоо.

- Холын хүдөө нютаг нугануудта соёл хүгжөөхэ талаар анхарал ехээр хандуулнабди. Һүүлэй жэлнүүдтэ 5 автоклуб бэлэглээбди. 15 кинотеатр, виртуальна концертнэ залнууд нээгдээ. Иимэ һэльбэн шэнэлэлгые, һайн тээшээ һэлгэлтые хараһан арад зон соёлой гуламтануудта эдэбхитэйгээр ябажа эхилээ. Хүдөөдэмнай соёлой байшангууд одоошье нютагай шэмэг, хүн зоной сугларха газар боложо байһандань баярламаар, - гэжэ Соёлма Дагаева тэмдэглэн хэлэнэ.

Соёлой бүхы гуламтанууд жэлэй хугасаада 13 гаран сая хүниие хангаха түсэбтэй байһан аад, энэ тоонь үнэн дээрээ 18 сая хүрөө. Мүн тиихэдэ “Пушкинска картаар” эдиршүүл хангагдана. Энэ талаараа Буряад Улас бусад можо хизаарнуудһаа үлүү урид ябана гээшэ.

Һүүлэй жэлдэ Ород гүрэнэй артистнууд, зүжэгшэд Буряадта олоор тоглолто харуулдаг болоһониинь эли. “Алтан баг” гэһэн эгээл мэдээжэ театральна урилдаанда хабаадаһан түрүү табан театр зүжэгүүдээ Улаан-Үдэдэ харуулаа, 6 мянга 500 гаран хүн бүхэдэлхэйн зүжэгэй баялигуудтай танилсаа.

 

Хэгдэхэ ажал үшөө ехэ

Гараад байгаа 2023 ондо соёлой һалбарида һэлгэлтэнүүд үргэлжэлхэ. Бабушкин хотодо соёлой талаар хүгжэлтын түбэй, Бичура һууринда хүүгэдэй урлалай һургуулиин байшанай барилга дүүрэхэ.

“Соёл” гэһэн үндэһэн түсэлдэ оролсоһон хүдөөгэй соёлой үшөө 7 байшан, аймагуудай 2 музей, хүүгэдэй урлалай 2 һургуули заһабарилагдахаар түсэблэгдэнэ. Модельнэ номой сангууд, виртуальна концертнэ зал байгуулагдаха. Музей, театрнуудаа шэнэ оньһон техникээр хангалга заал һаа үргэлжэлхэ. Энэ хэрэгтэ мүнгэн һомолоотой. “Хүдөө нютагай хүгжэлтэ” гэһэн гүрэнэй программын ёһоор соёлой 7 байшан заһабарилагдаха, соёлой нэгэ байшан баригдажа эхилхэ. Иигэжэ гүрэнэй түсэлнүүдтэ оролсожо, ажалаа ябуулнабди, - гээд, Соёлма Дагаева соёлой һалбариин түсэбөөр хубаалдана.

 

Хүдөөгэй эрхим соёлшод

“Буряад Уласай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ” гэһэн хүндэтэ нэрэ зэргэдэ Евгения Рампилова хүртөө. Тэрэ Хяагтын хүүгэдэй урлалай һургуулиин Алтайн таһагай хүтэлбэрилэгшэ юм. Евгения Дашанимаевна Ехэ Нуга һууринда 9-дэхи класс дүүргээд, Улаан-Үдэ хотын П. Чайковскиин нэрэмжэтэ хүгжэмэй колледждо ороо һэн.

- Ятага дээрэ наададаг бүлэгтэ һурааб. 1998 ондо Алтайда хүдэлхэеэ ошоод, Зүүн Сибириин соёлой дээдэ һургуулида хажуугаарнь һурахаяа орооб. Алтайн дунда һургуулида үхибүүд үсөөн, ехэнхинь бэлигтэй шадамар, хүгжэмдэ дуратайнууд. Эгээл иимэ хүүгэдые суглуулжа, буряад арадай зэмсэгүүд дээрэ наадуулжа һургажа эхилээб. Нэгэ багахан ансамбль байгуулжа, тоглолто хэһэн байнаб. Энэмни дээдэ һургуулида гол шалгалтын хэмжээн боложо үгөө. 2006 ондо манай ансамбль «жэшээтэ» гэһэн нэрэтэй болоо. 2022 ондо 20 жэлэйнгээ ойн баярые тэмдэглэһэн байнабди, - гэжэ Евгения Рампилова хөөрэнэ.

Алтайда мүнөө Евгения Рампилова Жаргалма Баинова хоёр 17 үхибүүдтэй хүдэлнэ, буряад арадай ятага, иочин гэһэн зэмсэгүүд дээрэ үхибүүдые наадажа һургана.

Хүдөө һууринуудта хүдэлдэг соёлой хүдэлмэрилэгшэд мүн лэ шагналнуудта хүртөө. Номой сангуудай эрхим хүдэлмэрилэгшэдэй тоодо Наталья Сультимова оролсоо. Хориин аймагай Д. Жалсараевай нэрэмжэтэ түбэй номой сангай ахамад библиограф нютагтаа шэнэ модельнэ номой сантай болоһондоо баяраа мэдүүлнэ.

- Модельнэ библиотекэдэмнай шэнэ оньһон техникэ, гоё һайхан номууд олоор абтаһан байна. Багахан кинотеатр нээгдээ. Тиигэжэ манай гуламтада үхибүүд олоор ерэдэг болонхой. Залуушуул һонирхожо кино харадаг, компьютер дээрэ наададаг. Иимэ оршон байдалда бүри һайнаар хүдэлхэ дуран хүрэнэ, - гэжэ Наталья Сультимова хөөрэнэ.

Багша мэргэжэлтэй Наталья Бадмаевна 13 жэлэй саада тээ номой санда хүдэлхэеэ ерээ бэлэй. Түрүүшын үдэрһөө һайн талаһаа өөрыгөө  харуулжа, удангүй номой сангай түрүү ажалшадай тоодо ороһониинь гайхалгүй.

- Манай Хориин аймагай “Удинская новь” сониной хуушан хуудаһануудые оцифровко хэһэн байнаб. Тиигэжэ урданай  дугаарнуудые хүн зон гэрһээ компьютер дээрэ уншаха аргатай болоо. Номой сангуудай хэрэглэдэг “Ирбис” программада өөһэдынгөө һонирхолтой бүтээлнүүдые оруулдагби. Хажуугаарнь олон тоото хэмжээ ябуулга үнгэргэлгэдэ хабаадалсанаб, өөрөөшье эмхидхэхэ дуратайб, - гэжэ Наталья Бадмаевна хөөрэнэ һэн.

Энэ баясхаланта үдэр бүхы аймагуудай соёлой түлөөлэгшэд ямар бэ даа шанда хүртэжэ, үшөөшье ехэ үрэ дүнтэйгөөр саашаа хүдэлхэ эрмэлзэлтэйнүүд гэртээ бусаа.

“Буряад Уласай габьяата артист”,  “Буряад Уласай габьяата уран зурааша” гэһэн нэрэ зэргэнүүд соёлой хүдэлмэрилэгшэдтэ олгогдоо.