Хамтаран ажалаа хэбэл, нютагнай хүгжэхэ

-Хотодо аятай зохидоор ажаллажа байгаад, гэнтэ түрэл нютагаа ошоһон байнат. Юундэ бусаха гэжэ шиидээбта?

 

- Зэдын аймагһаа 14 наһатайдаа, үшөө һургуулиин байгаад,  Улаан-Үдэ руу ябаа һэм. Хэн мэдэбэ гээшэб даа, 39 жэл болоод, нютагаа ударидахаяа ерэхэб гэжэ. Ажабайдалнай ехэ нюусатай, урдашни юун хүлеэжэ байһыень огто мэдэхэгүйш. Хотодо түбхинөөд, гэр бүлэтэй болоод, хотын депутадаар хоёр дахин һунгагдаад, ажалаа хэжэ байтарни, Буряадай Толгойлогшо Алексей Самбуевич нютагаа ошожо, ажал хэхэ болоолши даа гэжэ хэлэхэдэнь, арсаха аргамни үгы байгаа. Уласай түрүү хүнэй найдал түрүүлээд байхадань, ехэ харюусалгатай ха юм даа.

 

-Мүнөө сагта ажалтнай хэр ябажа байнаб, аймагай ямар һалбарида тон ехэ анхаралаа  табинабта?

 

- Анхарха  асуудалнууд олон. Нэн түрүүн  газарай талаар бэрхэшээлнүүдые  шиидхэхэ гэжэ хүдэлмэри эхилээбди. Эзэгүй газарнуудай хажуугаар пай гэжэ хубаагдаһан газарнуудай эзэдтэй  уулзажа, хөөрэлдөө эмхидхэнэбди. Ушар юуб гэхэдэ, эдэ зомнай үгтэһэн талмайнуудаа элдүүрилнэгүй. Үшөө тиихэдэ үхэр мал харадаг зон урда жэлнүүдтэ 2-3 гектар газараа дансатай болгоод, үбһэ сабшадаг газараа үмсын болгоогүй. Харин саарһа дансадаа бэрхэ зон тэрэ сабшалангыень өөр дээрээ дансаланхай байна. Энэ талаар арсалдаата асуудалнууд гарана. Хүдөө нютагууд газар дээрээ ажал хээгүй һаа, яагаад хүгжэхэб? Газараа элдүүрилжэ, талха таряагаа, үбһэ ногоогоо сабшажа, адуу мал үдхэхэдэ, хэн һаалта хэнэб? Хэншье бэшэ. Тиимэһээ газарай талаар инвентаризаци, реестр юумэ хэжэ байнабди. Ажалынь ехэ.

 

-Зэдын аймаг анханһаа адуу малаараа суутай. Үшөө Совет үедэ ганса Боргойн хониной мяхан СССР гүрэн соо сууда гараһан байна ха юм даа. Мүнөө сагта хүдөө ажахын томо эмхинүүд хэр олон байнаб?

 

- Зэдын аймаг үхэр малаараа бусад аймагуудта орходоо, яһала түрүүшүүлэй тоодо байнабди. Мүнөө сагта эбэртэ бодо мал - 50 000, хони ямаан - 60 000, адуун 10 000 толгой тоологдоно. Энэ данса соо бэшэгдэһэниинь. Малайнгаа тоо зарим зон бэшүүлдэггүй байна. Иимэ ушарнууд захаһаа тохёолдоно. Үбэлдөө малай үбшэнэй һүжэржэ эхилхэдэ, айлнуудаар ябажа, мал  тоолоһомнай, тоониинь тудалдаагүй.  Юундэб даа зон нюуна. Хэншье ерэжэ, тэрэ малыень буляахагүйл даа.

 Мал барихада, манай аймаг ехэ тааруу гэжэ хэлэхэ байнаб. Үргэн тала, бэлшээри ехэ, үбэлдөө саһан бага, тиимэ хүйтэн болодоггүй. Малаал үдхэжэ, баян тарган һууха ёһотойбди. Малайнгаа мяха, арһа, нооһо үйлэдбэрилжэ эхилбэл, ядахагүйбди. Хамба лама Дамба Аюшеевэй хэлэдэгээр, Зэдын аймагта урдань дүрбэн ехэ дасан байһан. Нэгэ дасандань 300-400 ламанар байха, нютагай зон ламанарые бултыень даажа, хүндэлжэ байхадаа, ямар шадалтай байгааб даа.

 

- Үшөө нэгэ һонин һалбари гэхэдэ – аяншалга. Монгол оронтой дүтэ байхадаа, аяншалагшадые юугээр һонирхуулха аргатайбта?

 

- Аяшалгын яамантай нягта ажаллажа эхилээбди. Манай аймаг аяншалагшадые гайхуулха газар уһатай, хада  уулатай. Захааминай аймаг ошохо харгыгаар Ключи гээд газар бии. Тэндээ сэбэрлэлгэ хээд, болбосон түхэлтэй болгохо ажал хэжэ эхилээбди. Мүргэлтэй газарнууд олон. 4 дасантайбди, тэдэмнай ехэ түүхэтэй гээшэ. Һүзэгшэд, мүргэлшэдэй ябаха гоё газар. Дабһатай нуурнууд бии,  ухаангүй һайхан газар. Тэндэ аянай шубууд дулаан ороноо ниидэн ошоходоо, буужа амардаг, хүсэ шадал ородог. Нютагыемнай  харахаяа аяншалагшад ерэбэл, наһандаа хараагүй олон янзын шубуудые адаглаха аргатай байха. Талха таряан  ехээр таригдана ха юм, тиимэһээ шубууд эдихэ эдеэтэй байһандаа, 5-7 үдэр соо амаржа байдаг.

 

-Һүүлэй жэлдэ Зэдын аймагта шоно элбэг болоо гэжэ хэлсэнэ. Энэ асуудал яагаад шиидхэжэ байнабта?

 

- Шоно ехэ олон болоо. Урдань хүнэй нюдэндэ харагдадаггүй байһан һаа, мүнөө айхаяа болёо. Буугүй байна гэжэ  мэдээд байха. Буутай байбалшни, харагдахагүй. Шононууд адуу малда ехэ хохидол үзүүлнэ. Эгээн олоор мал һалгаһан  нютагуудаар аймагай ангуушадые эльгээнэбди. Теэд  шоно агнахада, дээдын мэргэжэл хэрэгтэй. Тэрэшни ехэ мэхэтэй, ухаатай амитан. Олон малшадтай зугаалхадамни, шоно абаха юумэеэ абаа гэдэг, юуб гэхэдэ, буряадууд, монголшууд шоные үлүү ехээр алажа,  хюдажа болохогүй гэжэ хэлсэдэг ха юм даа. Малда ороһон шононуудые ехээр хюдабал, саашадаа тэрэ мал үдэхэгүй гэһэн һанамжа бии.

 

-Хүдөө ажахын талаар туһаламжа абахын тула конкурснуудта  зэдынхид хэр эдэбхитэй хабааданаб? Асуудалнууд бии гү? Жэшээлхэдэ,  фермер болохоёо һанаһан зон гүрэнэй туһаламжада хүртэхэ конкурсдо хабаадахадаа, үлүү ехэ даабаринууд, шалгалтанууд табигдана гэжэ гомдол барина. Тэрээнһээ боложо,  олон зон шадалтай байгаашье һаа, грант абаха хэрэгтэ оролсоногүй.

 

- Хүдөө ажахын яамантай ажал хэнэбди. Энэ жэл грант абалгын конкурсдо хабаадаха зониие бэдэрээбди. 150 гаран хабаадагшад, тэдэнэй 18-иинь 5 сая түхэриг абаха аргатай  байгаа. Зон хабаадахаяа шармайнагүй. Хүдөөгэй зон саарһа гуурһанай ажалһаа хашараад, хабааданагүй. Тиигэбэшье  хэды зониие бэлдэжэ оруулха гэжэ оролдообди, би өөрөө тэдэ зоноо дахуулаад ябааб. Хүдөөгэй зон үлүү табые шашажа байдаггүй, гараараал хүдэлмэриеэ хээд лэ байдаг ха юм даа. Видео-презентаци харуулжа байгаад хөөрэхэ хэрэг үлүүл даа. Мүнгэн федеральна һанһаа ерэһэн хадаа  баһал дээшэнь тоосоо бариха хэрэгтэй гэжэ ойлгонобди. Тиигэбэшье  дан ехэ үлүү гараха хэрэггүй.

 

-Зэдын аймаг спортын талаар амжалтануудые туйладаг гэжэ мэдэнэбди. Петропавловка нютагтаа барилдаанай ехэ танхим барижа байнабди гэжэ  дуулгаһан байнат. Барилга ямар шатадаа ябанаб?

 

- Барилдаанай танхим  баригдажа байна. Эндэмнай бюджедэй мүнгэн гаргашалагданагүй, зон өөһэдөө мүнгэ алта суглуулна. Бидэ үбэлдөө модо абажа үгөөбди. Бригада тэрэнээ отолжо, пилорамада хюрөөдөө. Мүнөө торхонь Улаан-Үдэдэ бодхоогдоод байна. Зондоо туһалагты гэжэ хэлэхын урда өөһэдөө ажал эхилжэ, иимэ юумэ хэжэ байнабди гэжэ харуулха хэрэгтэй. Томохон  байшан бодохо. Барилдаанай хибэс дэлгээгдээд, хажуугаарнь зоной һуужа хараха талмай, һандалинууд  табигдаха. Гадна  хоол бариха, бэеэ угааха байранууд баригдаха. Хэлэдэг ха юм даа, хамтаран ажалаа хэхэдэ, түргэн бүтэхэ.

 

-Залуу, дүй дүршэлтэй нютагай хүбүүнэй ерэхэдэ, ажаһуугшад  хэр баяртай байгааб?

 

- Би сэхэ һунгалтада ороогүйб, аймагай депутадууд намайе гаргаһан байна ха юм.  Найдалыень бэелүүлхэ хэрэгтэй. Теэд гансаараа би ажал бүтээхэгүйб. Энэмнай хамтын ажал гээшэ. Хэрүүлтэй газарта ажал урагшаа ябахагүй гэжэ мэдээжэ. Ажалай урагшатай байхын түлөө захиргаан соогоо мэргэжэлтэдые һэлгэхэ ажал гараа. Тэрээнгүй болохогүй байгаа. Бидэ Улаан-Үдэ хотодо проект зохёолгын офис нээгээбди. Тэндэ дүй дүршэлтэй, яамануудта ажаллаһан мэргэжэлтэд аймагайнгаа түлөө оролдожо байна.

 

-Яагаад бэрхэ мэргэжэлтэдые олообта, яамануудһаа хайшан гэжэ татажа абаабта?

 

- Тиимэ хүнүүд ажалладаг гэжэ мэдэхэ байгаабди. Уулзажа хөөрэлдэхэдэмнай, аймагайнгаа түлөө оролдохоёо бэлэмди гэжэ хэлээ.

 

-Ямар проектнүүдтэ хабаадаха мэдүүлгэеэ оруулаат байнабта?

 

- Проектнүүд олон. Тон түрүүн нютагуудтаа бэе тамирай, амаралтын газарнуудые зохёохобди. Һургуулинуудые, соёлой, тамирай байшангуудые, эмнэлгын газарнуудые шэнээр бариха проектнүүдтэ оролсохо гэжэ ажал ябуулжа байнабди. Үшөө Совет үедэ баригдаһан байшангууд хуушараа, үмхирөө. Проектнүүдые бэшэжэ, хамгаалжа, аймаг соогоо ехэ барилга хэхэ хэрэгтэй гэжэ булта ойлгожо байнабди. Мүнөө жэл һуури табижа байнабди гэжэ  хэлэхэ байнаб. Нэгэ доро юумэн бүтэшэхэ бэшэ. Хамтаржа,  нютагаа өөһэдөө үргэхэ ёһотойбди. Хажуу талаһаа ондоо хүн ерээд, бидэнэй байдал һайн болгохогүй. Бэлэн юумэ хүлеэгээд байха саг ошоо, нютагаймнай хуби заяан манай гарта гээшые ойлгуулхань шухала.

 

-Ехэ найдабаритай хөөрэлдөөн болобо. Танай хэлэһэн түсэбүүдтнай бэелүүлэгдэжэ, бэрхэшээлнүүд шиидхэгдэжэ, Зэдын аймагай арад зон амгалан һайханаар ажаһуухань  болтогой гэжэ хэлэхэ байнаб. Ажалдатнай амжалта хүсэнэбди. Баяртай.