«Дулаан хандаса дуталдана»

- Сэрэгэй тусхай операцида ню­тагаархиднай хэр олоор татагдааб? Гэнтын зарлиг буужа, хүн зониие ехэтэ мэгдүүлээл.

- Тиигээ. Сентябриин 21-hээ мобилизаци соносхогдожо, hэгээ ороогүй байтар, үүдэ тоншолгон захалжа, үглѳѳдэртѳѳ военкомат ерэгты гүүлэhэн зон олон. Мухар- Шэбэрhээ 270 хүн татагдаа. Урда тээнь ошогшодтоёо 413 хүсэнэ. Яаха хээхэеэ ойлгожо ядаhан гэртэхинии- нь мэгдээд абаал даа. Хүлгѳѳтэй тэрэ байдал мүнѳѳшье замхаагүй гэхэ байнаб. Гэртэхинтэйнь уулзанабди, харилсанабди. Арга шадалаараа туhалха гэжэ оролдонобди. Уй га­шуудалдаа даруулхагүйнь тулада Түгнын түб дасаншье абаашажа үрдеэбди. Дасан гороолоод, хуралда hуугаад, Вандан амбайтай харилсаад, сэдьхэлынь онгойгоо гээшэ аабза. Ошоходоо, орой үгэ дуугүйнууд ябаhан аад, бусахадаа, абяатай боло­нод hэн.

Нигүүлэсхы сэдьхэлэй уряага­ар марафонуудые үнгэргэнэбди. Һүүлшын марафоной үедэ тайзан дэ­эрэ гараад, хэлэхэ үгэеэ оложо ядаа hэм. Байлдаанай газарта ябаhан дүтынгѳѳ зон руу hанаагаараа яба­шана аа гү гэжэ айгааб. Гэртэхинэйнь үбдэхэ барихада, саг зуурааршье ню­тагаа бусааха арга олгуулнабди. Гур­бан хүбүүднай госпитальдо мүнѳѳ хэбтэнэ. Эмнэлгэ гараад, дахинаа дүлэн руу бусахал hанаатайнууд юм.

Эндэ байhан бидэ гэртэхиндэнь түлеэ залhа оруулха, мүнгэ танга hомолхо гэхэ мэтын талаар лэ ажал ябуулналди даа. Эдэ зондо дулаан хандаса дуталдана гэжэ ажагланаб. Мүнѳѳнэй орёо сагта бүхы зондо ан­харал, дулаан үгэ хэрэгтэй болонхой.

- Хүдѳѳ ажахын байгуулганууд, хүн зон сэрэгэй тусхай операцида ябагшадтаа туhаламжа үзүүлнэ бэзэ?

- Yзүүлэнгүй яахаб? Аяар гурбан тонно үхэрэй ба адуунай мяха Бу­рятмяспром асаржа тушаагаа. Ту­шёнко болгоод, тиишэнь ябуулхын тулада тиигээл даа. “Искра” колхоз” (хүтэлбэрилэгшэнь - Сергей Алексе­евич Болонев), ООО «Түгнэ» (Алек­сандр Александрович Козлов), СП «Түгнэ» (Дмитрий Николаевич Кли­мов), Һутайн ажахы (Ким Дашинима­евич Эрдынеев), СП «Уула» (Эрдэни Базаржапович Гомбоев).

Тиихэдэ тусхай операциин эхилhэн сагhаа 9 үдэрэй туршада 750 мянган түхэриг зон суглуулаа hэн. Аймагай бюджедhээ мүнгэн гаргашалагдаагүй. Алибаа хэмжээ ябуулгануудые эмхидхэхэдэмнай, зон hайн дураараа мүнгэ асаржа мэдээ. Тиихэдэнь тэрэ мүнгѳѳрнь 3 hайн квадрокоптер абаад эльгээ- гээбди. Москваhаа захихадамнай, Денис Леонов туhалаа hэн. Мүнѳѳ дээрээ бүхыдѳѳ 1,4 сая түхэриг сугла­раад байнал даа. Нэгэ үдэрэйнгѳѳ салин бюджетнэ эмхиинхид суг- луулаа. Тиигэжэ hүхэ, аргамжа, лом, хубсаhа хунар гэхэ мэтые худалдан абаад, Хяагта, Дивизионно болон Песчанка станцинууд руу ѳѳрѳѳ абаашажа үгѳѳ hэм. Хяагта ошожо, соёлой ажалшаднай концерт-наада харуулаад ерээ hэн.

Yшѳѳ тиихэдэ сэрэгшэдтэ хубсаhа оёхыень захирһан hайн дуратанда 40 мянган түхэригэй оёдолой маши­на hаяхана оруулаад үгѳѳ hэм. Тэдэ­нэр бэлэгhээмнай арсаа – тиигээшье hаань, басагадые дэмжэхэ гэжэ шии- дээбди.

- Мухар-Шэбэрэй аймагнай хү- дѳѳ ажахыгаараа хүсэтэй гэжэ суу- тай. Байгша ондо хэр баян ургаса хуряагаа гээшэб байгуулганууд­най?

- Хүдѳѳ ажахынууднай аймагай экономикые хүтэлнэ. Мүнѳѳ дээрээ 52 фермерскэ ажахы, 380 үмсын ажахы, 6 томо байгуулга тоологдо­но. 2022 он hайн байгаа. Теэдшье май болон июнь hарануудта хура бороогүй байжа, газарнай гандаад абаа. Тиигээшье hаань, түсэблэhэн ургасаяа хуряан абаабди. Нэгэ гектарhаа 19 центнер таряа хуряа­гаабди. Нэгэ ажахымнай комбай­нууд эмдэржэ, ургаса хуряалгаараа хожомдон алдаа. Саhанай оротор дууhахабди гэжэ үгэ үгэнхэй. Улаан- Yдэ ерэхэдээ, хараад гарааб – бага­хан талмай үлѳѳд байна hэн.

Хэлэхэ байнаб – орооhо таряа­гаар, малай тэжээлээр болон ого­родой эдеэгээр аймагнай ѳѳрыгѳѳ дууhан хангана. Тиигэхын хажуугаар Буряадай бусад зониие тэжээнэ. Жэшээлхэдэ, «Абсолют» компаниин «Здоровое питание» манай аймагай дэбисхэр дээрэ хартаабха, морхооб, свёкло hуулгадаг. Хадагалха тусхай түхеэрэлгэтэй, зѳѳхэ hайн унаа- нуудтай. Шэнэ оньhон техникэтэй, дүршэл ехэтэй мэргэжэлтэдтэй юм.

- «Абсолют» сооhоо абадаг ого­родой эдеэмнай Түгнын талада ур­гууланхай гээшэ гү?

- Тиимэ. Энэ эдеэн тухайнь хүн зон hайнаар хэлсэдэг. Мүнѳѳ үшѳѳ редькэ hуулгаад туршажа байна.

- Yтэгжүүлгын элдэб юумэ хэрэг- лэдэг бэшэ аабза?

- Элдэбын албангууд хинан шал­гана ха юм. Худалдан абагшадайнгаа урда харюусалгатай байгуулга ха юм. Yшѳѳ тиихэдэ Сагаан-Нуурта теплицэнүүд тодхоотой. Хабарай сагта эрилтэнь дээшэлдэг үгэрсэ тэндэ ургуулнабди. «Титан» болон «Абсолют» компанинууд абаха гэжэ агнажа байдаг.

- Сагаан-Нуур тухай хѳѳрэлдѳѳн болоо хадань Түгнын шулуун нүүрhэнэй уурхайн байдалда hонирхол түрэбэ. Тус байгуулгам­най шэнэ захиралтай болонхой бэзэ?

- Александр Иванович Кайнов болонхой. Урдахи захиралтай хамта техническэ захиралаар хүдэлhэн юм. Тиимэhээ уурхайн ажал дууhан мэдэхэ.

Түгнын уурхай Сибирьтэ болон Алас Дурнада ѳѳрынгѳѳ тусхай hуури эзэлэнхэй. Жэл бүри 15 сая тонно нүүрhэ малтана. Гадагшаа гараха 12 сая тонно нүүрhые ехэ ульhатай болгодог фабрика хажуу­дань ажалаа ябуулна.

Yнгэрhэн октябрь hарада Түгнын уурхайн түмэр замайхид рекорд харуулжа, олониие баярлуулба. Сүүдхын туршада 460 вагон нүүрhэ ашажа шадаа. Урид иимэ ехэ хэм­жээндэ ажал хэгдээгүй байгаа юм. Урда ба мүнѳѳ жэлнүүдтэ санкци­нууд хүсэндѳѳ байжа, бүхы нүүрhэн Якути ябуулагдажа байгаа. Ажал зогсошоод байгаашьегүй hаа, иимэ ехэ хэмжээнүүдые ябуулхаяа болёод байгаа. Буряадай Толгойлогшо Алек­сей Самбуевич байгуулгын ажал хараадаа абажа, түмэр замшадтай, Ородой Холбоото Уласай Унаа тээ­бэриин яамантай хэлсээд, тогтоhон шахуу байдалые хүдэлгэбэл даа. Тэ­рээндэнь Түгнын шулуун нүүрhэнэй ажалшад ехэ баяртай.

Тус байгуулга ажалшадайнгаа түлѳѳ харюусадаг – бүхы хангалтану­удые үгэдэг. Бэлэн бэшэ хара ажал хэнэ ха юм даа. Тэрэнэйнгээ түлѳѳ hайн салинтайшье. 70-80 мянганhаа эхилээд, 200 мянган түхэриг хүрэтэр абана.

- Аймагай ерэхэ жэлэй бюджет баталган дүхѳѳ. Хэды шэнээн гээ­шэб?

- Бюджедтэй хүдэлхэ хэрэгтэй ха юм даа. 2018 онhоо 170 саяhаа 280 сая болотор нэмээгээд байнабди. Оролдонобди. Аймагай дэбис­хэр дээрэ 4 шэнэ соёлой байшан, хүүгэдэй сэсэрлигүүд болон бусад баригдана. Һэльбэн шэнэлэлгэ тухай хэлэнэгүйб. Нютаг hуурин бүхэндэ алибаа ажал хэгдээ. Жэшээнь, байг­ша ондо Заганай, Сагаан-Нуурай hургуулинууд заhабарилагдаа. Нүүрhэ малтагшадай тосхондо хүүгэдэй сэсэрлиг шэнэлэгдээ. Харгааhатада, Шэнэhэтэдэ, Боомдо соёлой байшангууд hэльбэн шэнэ­лэгдээ. Тоолохо болоо hаа, олон даа.

- Ерэхэ 2023 он – һунгалтын жэл гээд эли. Аймагай засаг даргын тушаалда дахинаа бэеэ дурадхаха гээшэ гүт?

- Һайн асуудал. Би 2013 ондо анха удаа hунгалтада оролсоод, түрүүлээ hэм. Хоёр хугасаада хэhэн ажаябуул- га бүхэнѳѳ сэдьхэлдээ шэнгээн шүүмжэлээб. Нилээн ехэ юумэн хэг­дээ. Сугтаа хүдэлэгшэдни бэрхэнүүд, нютагаймнай эмхи зургаануудай хүтэлбэрилэгшэд бултадаа урагшаа hанаатайнууд. Аймагаа хүгжѳѳхэл гэжэ шуумайн ябаналди даа. Саа­шанхи түсэбѳѳ харааланхайб. Зон намайе дэмжэхэ бэзэл гэжэ найда­наб.

- Засаг даргын тушаалда хүн та­лаараа хубилаа гүт?

- Тэсэбэри ехэтэй болооб. Нэгэ доро хэдэн шиидхэбэри абажа hурааб. Тиихэдээ ехэ сүлѳѳгүйб гэжэ харуулхагүй гэжэ оролдоноб. Ехэ hанаа hанаалхадамни, хажуудахи зомни газарта буулгаадхидаг (энеэ­нэ). Гэбэшье хүдэлхэдэ, хүнгэн болоо – зоноо hайн мэдэнэб.

- Саг оложо ерэhэндэтнай, ба­ярые хүргэнэб. Улад зоной түлѳѳ урагшаал дабшыт даа!