Тоһо үйлэдбэрилдэг түрүүшын завод

 - Мүнөөдэрэй байдалаар, заводой түрүүшын ээлжээнэй барилгада 200 сая түхэригэй хүрэнгэ шэглүүлэгдээ. Завод сүүдхын туршада 100 тонно хүрэтэр түүхэй эд гаргаха шадалтай. Эндэ ажалай 30 шэнэ һуури байгу­улагдаа. Харин 2025 оной дүүрэтэр заводой 2-дохи ээлжээн ашаглалда тушаагдаха юм. Эндэ 24 сагай тур­шада 300 тонно түүхэй эд гаргадаг болохо, 888 сая түхэригэй хүрэнгэ шэглүүлэгдэхээр хараалагдана. Эмхидхэлэй бүхы асуудалнуудай шиидхэгдэһэнэй удаа завод гада­адын гүрэнүүд руу продукцияа худалдажа эхилхэ. Хитадта рапсын ба маалингын тоһо илангаяа ехээр хэрэглэдэг, тиимэһээ ехэнхи хубинь Хитад руу эльгээгдэхэ, - гэжэ Буряад Уласай хүдөө ажахын ба эдеэ хоолой сайд Галсан Дареев хэлэбэ.

Хүдөө ажахын эд бараа үйлэдбэрилдэг нэгэ һаналтай 8 хүниие нэгэдүүлһэн «Альянс+» гэжэ хизаарлагдамал үүргэтэй эмхи тоһоной продукци наймаалха юм. «Альянс+» эмхидэ рапс, маалинга ургуулха дүй дүршэлтэй болоһон зон бии. Мухар-Шэбэрэй, Бэшүүрэй ба Тарбагатайн аймагуудта мүнөө жэлһээ рапс ба маалинга 3,2 мянган гектар талмайда ургуулжа эхилхэ. 270 сая түхэригэй хэрэгтэй техникэ, үрэһэн, үтэгжүүлгэ гэхэ мэтэ абтан­хай. Түсэлдэ А.П.Даниловай үмсын үйлэдбэриин механизаторнууд ба агрономууд, «Куйтунское», «Благо­датное», «Гранд» гэжэ хизаарлагда­мал үүргэтэй бүлгэмүүд, Т.Г. Климен­тьевэй үмсын үйлэдбэри, «Искра» СПК, А.Н. Денисовэй, А.Б. Ринчино­вэй ажахынууд оролсоно. Тэдэ тусхай бэлдэлгэ гараад, мүнөө хабарай ажалнуудай эхилхые хүлеэжэ байна.

 - Тоһоной завод нээхэ гол бодол хорото үбшэнэй дэлгэрһэн үедэ ерээ. Тиихэдэ хилэ хаагдаа бэлэй. Бидэ ургамалай продукци гадаадын гүрэнүүд руу, илангаяа Хитад руу үнинэй худалдадагбди. Үбшэнэй дэлгэрһэн үедэ хизаарлалтанууд оруулагдажа, бидэ бэрхэшээлнүүдтэй ушараабди. Тиимэһээ ажаябуулгын­гаа шэглэл һэлгүүлжэ, бэлэн про­дукци худалдаха шиидхэбэри абаһан байнабди, - гэжэ акционернүүдэй нэгэн Сергей Овчинников («Альянс+» бүлгэм) хөөрэбэ .

Мүнөө завод хүршэ можо хизаарнуудһаа эдэбхитэйгээр түүхэй эд худалдажа абана. Буряадай хүдөө ажахын ургамал ургуулагшадһаа 2024 оной ургаса худалдажа абахаяа бэлэн.

- Тоһото культурануудай һайн ургаса абахын тула хамгаалгын ба хооллуулгын тодорхой гурим хэрэгтэй. Гадна комбайнуудта рапс хуряаха тусхай түхеэрэлгэнүүд хэрэг­тэй. Буряадай фермернүүд нэмэлтэ түхеэрэлгэнүүдые худалдажа абаха­даа, гүрэнһөө мүнгэнэй 50 хубииень бусааха аргатай. Харин үрэһэ худал­дажа абахадаа, гаргашалагдаһан мүнгэнэй 35 хубииень бусааха байна. Тиимэһээ гүрэнэй талаһаа дэмжэлтэ абажа, шэнэ культура ургуулха гээшэ олзотой байха, - гэжэ Галсан Дареев тэмдэглээ.

2023 ондо гадаада руу рапсын тоһо худалдан гаргалгын хэмжээн горитойхоноор дээшэлээ. Россиин Хүдөө ажахын яаманай дэргэдэхи Холбоото уласай түбэй мэдээсэһээр, 2023 оной январьһаа декабрь боло­тор 1,7 сая тонно рапсын тоһон гадаа- да руу худалдагдаһан байна. 2022 онтой сасуулбал, энэ тоо 72 хубяар ехэ. Харин худалдажа олоһон мүнгэн 20 хубяар ехэ болоо.

Хитад гүрэн рапсын тоһо тон ехээр худалдажа абана. 2023 ондо энэ гүрэн руу дүн хамта 1,46 сая тонно тоһон худалдагдаа. Наймаа 2, 2 дахин ехэ болоо гэжэ тодорхой­логдоно. Худалдаанһаа олдоһон мүнгэн 53 хубяар дээшэлээ.

«ООО «Куйтунское» ажахы тоһоной заводой нээгдэһэндэ, ехэл баярлана, урид шэниисэ тарижа байһан аад, мүнөө шэнэ, бүри олзо оршотой ургамалда анхаралаа табиба. Тус ажахын хүтэлбэрилэгшэ Виктор Мясников иигэжэ хэлэнэ: «Урид шэнэ ургамалнуудые тариха һанаан байдаг һэн, харин тэрэнээ хайшань худалдаха, яагаад болбосоруулха гэхэ мэтэ асуудалнууд һанаан бодолыемнай зобоодог һэн. Харин мүнөө завод нээгдэжэ байхадань, ямар гоё гээшэб даа. Бидэ мүнөө хабартаа 3500 гектарта тариха гэжэ шиидхэбэри абаабди. Ажалшаднай, техникэ хуу бэлэн. Мүн рапс, лёной үрэһэ үгэхэбди гэнэ, тиихэдэнь юундэ тарихагүй юм».

Үйлэдбэрилһэн энэ зүйлөө завод Хитад руу эльгээжэ эхилхэ. Тэндэ рапс лён хоёроор хэгдэһэн тоһонууд үргэнөөр хэрэглэгдэдэг. Үлэһэн шахадаһаниинь хаягдахагүй, томо бодо малай хоолдо нэмэри боложо үгтэхэ. Түүхэй эд түрүүшээр Эрхүү можоһоо асарагдаха, харин һаядаа өөрынгөө ургамалнуудые хэрэглэжэ эхилхээр хараалагдана. Юундэб гэхэдэ, рапс лен хоёрые Зэдэдэ, Мухар-Шэбэртэ, Тарбагатайда ба Загарайда ургуулжа эхилхэ. Хэрэгтэй техникэ, үрэһэ, үтэгжүүлгэ гээд, хуу абтаатай. Тиимэһээ тоһолиг сортын ургамалнууд ехээр таригдажа, ула­сай фермернүүдтэ үшөө ажал бии болохонь.

Тус заводой барилгада мүнгэ һомологшо инвестор 200 сая түхэриг мүнгэ гаргашалаа. Мүнөө ургамал шэрүүн бажуулга гара­на, саашаа тон гүнзэгы, нарин үйлэдбэри эхилхэ түсэбүүд бии. 2025 оной һүүл багаар энэ шатань хүл дээрээ гаража, сүүдхын турша­да 300 тонно тон сэбэр тоһон бэл­дэгдэдэг болохо. Гурбадахи шата хадаа бэлэн болоһон эдээ гаргаха, тарааха унаагай терминал баригда­жа нээгдэхэ юм ха. Рапсын тоһоной хилын саана эльгээлгэ ехэ боложол байна. Нёдондоной тоогоор, манай гүрэн 2 сая тонно гаргаа. Буряадта энэ заводой ашаар тэрэ тоонь үшөө ехэ болохо гэжэ хүлеэгдэнэ.