Буряад наадан - «Бэлэн хэлэн»

Инстаграм, вайбер сүлжээнүүд соо айл бүлэнүүд үхибүүдтэеэ буряадаараа ярилдан, «Бэлэн хэлэн» гэһэн наада эдэбхитэйгээр хэрэглэжэ байхыень олон зон хараһан байна. Тиигээд бидэ энэ нааданай автор Батор Раднаевтай танилсуулха гэжэ шиидэһэн байнабди.

Буряад хэлэн дээрэ элдэб янзын ном, нааданхай яһала гаргадаг болоһоншье һаань, «Бэлэн хэлэн» гэһэн наада олоной анхарал татаһаар байна. Тиимэһээ буряад хэлэгүй, али үсөөн үгэ мэдэдэг үхибүүдтэ, илангаяа томо зондошье туһатай наадан гэжэ тэмдэглэхээр.

- Батор, «Бэлэн хэлэн» гэһэн наада хэндэ зорюулжа, ямар зорилготойгоор зохёоһон байнабта?

- Би гурбан үхибүүдтэйб, ажалай һүүлээр гэртээ бусахадамни, үхибүүдни наада наадая гэһээр угтадаг. Тиигэжэ бидэ элдэб янзын наада һанажа наададаг байгаабди. Басагадуудни 10, 7, 3 наһанай юм. Урилдажа наадаха дуратайнууд юм. Мүнөө сагта элдэб технологиин, илангаяа интернедэй дэлгэрэнгыгээр хүгжэжэ байһанһаа басагадни ородоор тоглолто харана, һургуулидаа сэсэрлигтээ сасуутанаараа ородоор хөөрэлдэнэ ха юм. Тэрэ ушарһаа бидэ гэртээ Цыцыгма нүхэртэеэ ганса буряадаараа хөөрэлдэжэ, элинсэгүүдэй һургаал сахижа, аба эжын заабари мартангүй хүүгэдтээ зааха гэжэ оролдодогбди. Буряад хэлэеэ мэдэжэ ябаа һаань, хэншье булимтаржа абахагүй гэжэ һананаб. Буряад хэлэеэ мэдүүлхын тула булта бүлөөрөө суглараад, нэгэ түргэн харюугай үйлэтэй наада наадаха дуратайбди: алибаа зураг харамсаараа, бултанһаа урид юунэй зураатай байһые нэрлэхэ. Нэгэтэ иимэ наада наадажа байтараа, дунда басагамни буряадаар үгэ нэрлэжэрхёо. Тиигээд иимэрхүү наадан ухаа хүдэлгэхэ, бодолоо хурсадхаха, тон шухалань - буряад хэлэ хүгжөөхын талаар ехэл туһатай байха гэжэ бодоод, өөрөө иимэ наада зохёохо гэжэ шиидээб. Наада зохёохо ажал ябуулхын урда буряад хэлэеэ үргэхэ гэһэн зорилготой «Түхэриг» дамжуулгын хүтэлэгшэ Ким Харганаевтай уулзажа, һанал бодолтоёо хубаалдаһан байнаб. Кимэй туһалхаб гэһэн харюу абаад, хэлсээ баталжа, ажалаа эхилээ һэм.

- Юундэ нааданда «Бэлэн хэлэн» гэжэ нэрэ үгтөөб? Энэ наадые ямар наһанай, хэды хүн ямар дүримөөр наадаха ёһотойб?

- Нааданай зурагуудые зуража эхилхэдээ, нэрыень һанаха хэрэг гараа. Яһала удаан бодолгото болоод, һүүлэй һүүлдэ хүүгэдэй буряад үгэнүүдые бэлээр хадуужа абахаар, наадахадашье бэлэн дүримүүдтэй наадан хадань «Бэлэн хэлэн» гээд нэрлэхэ гэжэ шиидээбди.

Наадагшадай наһан илгаагүй, хүүгэд, залуушуул, наһатай зон гү – хамаагүй юм. Жэшээлбэл, жаа үхибүүд багаһаа буряад үгэнүүдые сээжэлдэжэ хадуугаа һаа, бүхэли наһандаа мартахагүй гэжэ һанахаар. «Бэлэн хэлэн» наада 2 хүнһөө эхилээд, 5-6 хүн болотор наадахада болохо. Бидэ гэртээ табуулаа наададагбди.

Нааданда 55 түхэреэн карточка дурадхагдана. Тэрээн бүхэндэнь 8 зураг зураатай. 8 зурагай нэгэниинь лэ нүгөөдэхи карточкын нэгэл зурагтай адли байха. Карточкануудые бүгэдынь һагшаад, хүн бүхэндэ нэгэ нэгээр тарааха, үлэһэн хулуудаяа столойнгоо дунда зурагаарнь дээшэнь харуулаад табиха. Хүн бүхэн столой дунда байһан тон дээрэхи карточкын зурагтай адли зураг гартаа бариһан карточка соогоо олохо ёһотой. Адли зурагуудые оложо, тон түрүүн шангаар буряадаар зурагай нэрэ нэрлэжэ үрдигшэ хүн хулуудын дээрэхи карточка өөртөө абаха эрхэтэй. Эндэ тон дэлгэрэнгы буряад үгэнүүдые нэрлэхээр зурагууд хэрэглэгдээ. Наадагшад дахин өөрынгөө карточка дээрэ хулуудын шэнээр нээгдэһэн карточкатай адли зураг бэдэрнэ. Тиигэ тиигэһээр хулуудын дууһатар наадаха ёһотой. Хэндэ тон олон карточка сугларнаб, тэрэ илаһанда тоологдохо. Нааданай дүрим соо үшөөшье ондоохоноор наадаха нэгэ арга бэшээтэй байха.

- Хэн танда энэ наада зохёоходотнай туһалааб? Зохёоходо хэр хүндэ байгааб?

- Наһанайм нүхэр Цыцыгма, уран зурааша, дизайнер Табиту Мердыгеев, Ким Харганаев «Түхэриг» бүлгэмтэеэ намда туһа хүргэһэндэнь ехэ баяртайб.

Оролдожо, сэдьхэлээ зорюулжа юумэ хэхэдэ, бэлээр бүтэдэг гэжэ һанадагби.

- «Бэлэн хэлэн» гэһэн наада хаанаһаа худалдажа абахаар бэ?

- Улаан-Yдэһөө 8902-162-50-75 гэжэ утаһаар захихада, хото соогуур асаржа үгтэхэ. Гадна Гэлэкси, Сибирь, Полином, этномаркет “ЗАМ” наймаанууд сооһоо абахаар байха, @belen.helen.igra гээд инстаграм соо бэдэрээд харахыетнай уряалнаб. Эрхүү, Шэтэ хотонуудаар, Ага, Могойто тосхонуудта баһал худалдажа абахаар байха.

Угаа уһанда хаянгүй, эхэ эсэгынгээ захяа мартангүй, буряад хэлэеэ үргэжэ ябаял даа!

- Батор, өөр тухайгаа богонихоноор хөөрэжэ үгыт даа.

- Би хадаа 34 наһатайб. Агын Будалан нютагһаа гарбалтайб. 5 үринэрэй ехэньби. Мүнөө Улаан-Yдэ хотодо гэр бүлөөрөө ажаһуудагби.

- Амжалта хүсэнэб!