​Сансар руу ниидэгшэ

Монголдо Буряад соёл хүгжөөхэ сангай түрүүлэгшэ Соёлсүрэнгийн Билэгсайхан ба Россотрудничествын Монголдохи түлөөлэлгын газарай дарга Амгалан Базархандаев Жугдэрдэмидийн Гуррагчаае амаршална

Дүшэн жэлэй саада тээ,  1981 оной мартын 22-то, монгол хүн сансарта ниидэбэ гэжэ мэдээсэл дуулаад, тон  ехээр баярлаа бэлэйбди. Тэрэ үеэр Хориин “Шэнэ Үдэ” сониндо ажаллажа байгааб. Монгол хүн сансар руу ниидэбэ гэһэн мэдээсэлһээ сэдьхэл баяраар халижа байгаа бэлэй!

101-дэхи космонавт Жугдэрдэмидийн Гуррагчаагай аба эжыдэнь хүдөө нютаг ошожо уулзаһан тухай репортаж сэнхир экранда хараад, бүри ехээр сэдьхэл хүлгөө һэн. Һэеы гэр соо малша айлайхиие харуулаа һэн. Монгол космонавтын абань үеһөө үедэ, абаһаа хүбүүндэ  дамжажа байдаг  хөөрөөгөө хүбүүндээ үгөөб гэжэ хөөрөө бэлэй. Абажа ябаарай гэжэ арбан түхэриг мүнгэ эльгээгээб гэжэ эжынь хэлэхэдэнь, адислаатай арбан түхэриг байһан байха даа гэжэ һанаа бэлэйбди.

Тэрэ сагта Монгол ошохо гээшэ тиимэ бэлэн бэшэ хэрэг байгаа. Тиигэбэшье Мүнхтуя найза монгол басаганай урилга хэхэдэнь, би зориһоор зорёод, Монгол һайхан орон 1981 оной майн 1-дэ ошоо һэмби. Владимир Джанибеков Жугдэрдэмидийн Гуррагчаа хоёрой угтамжын болоходо, монгол арад зонтой гудамжада зогсоо бэлэйб. Сэрэгэй ёһоор арад түмэниие гараараа ёһолон, нээмэл машина соо хажуугаарнай гарахадань, космонавтнуудые амидыгаар хараһандаа баяртай, бишыхан улаан тугаар даллан байгаа бэлэйб. Бидэ, буряад-монголшууд, монгол үндэһэтэнэй нэгэл мүшэрхэн гээшэбди, монгол хүн сансарта ниидэбэ гэжэ баярлажа, бахархажа байнабди гэжэ хашхархаар сэдьхэлээ хүлгөөшье һаа, аалин намдуугаар, түб-түбшэн олон зон соо байгаа бэлэйб.

Буряадай арадай уран зохёолшо, «Хараасгай» сэдхүүлэй ахамад редактор Цыденжаб Арсаланович Жимбиевэй түрэһөөр 70 жэлэй ойн баярта сансарта ниидэгшэ, Советскэ Союзай баатар, Монгол Уласай баатар Жугдэрдэмидийн Гуррагчаа алдарта зохёолшые амаршалаад, бэлэг баряа һэн. “Хараасгай” сэдхүүлэй ажалшадтай уулзахадаа, хөөрэһэн хөөрөөень дамжуулха хүсэлэнтэйб.

“Сансарта ниидэхэдээ, Монголой гурбан нютагһаа - Алтан Булагһаа, Халхын голһоо, Эрдэнэтэһээ газар шорой нангинаар һанажа, абажа ябааб, Монгол гүрэнэй туг, Монголой ударидагша Сухэ-Баатарай зураг, XVI зуун жэлдэ монгол эрдэмтэдэй зураһан одото тэнгэриин карта, абынгаа үгэһэн хөөргэ, эжынгээ барюулһан арбан түхэриг абажа ябааб. Даалгаһан шэнжэлгын ажал хэдэг байгааб. Манай газар дэлхэймнай хажуу тээһээ харахада, үнэхөөр үзэмжэтэй, гоё һайханаар харагдаа һэн. Тэрэ мүртөө ямар жаахан гээшэб гэжэ гайхааб! Хайрлаарай, хамгаалаарай гэжэ захиһан мэтээр хадуугдаа һэн. Долоон хоногто ниидэжэ байхадаа, Монголоо хараха гэжэ оролдодог байгааб.

Намжилын Норовбанзад гуайн  дуулаһан “Уяхан замби түбиин наран” монгол арадай уртын дуу сансарта ниидэжэ байхадаа соносодог байгааб. Мориёо унаһан монгол хүн ямар гайхамшаг дуу зохёоһон байгаа гээшэб гэжэ гайхаа һэмби.  Сансар хараһан байгаа гээшэ гү гэжэ һанахаар жэгтэй гоёор монгол хүн дуулаа даа. Үшөө нэгэ юумэн мартагдашагүй. Владимир Джанибеков бидэ хоёрой газар дээрээ эгээл буугаад байхада, угтажа байһан манайхин “Хадаг алим бэ, аяга, һүмнай байна гү?” - гэжэ асуулсаһаар, хадаг дээрэ һүөөр дүүрэн аяга барихадань, ехээр уяраа һэмби. Хүдөөдэ үдэһэн хүн хадаа, би сүмын мори урилдаанда түрүүлжэ ерэһэн мэтээр өөртэмни һанагдаа һэн”, - гээд, сансар руу ниидэгшэ Ж.Гуррагчаа хөөрөөгөө дүүргээ бэлэй. 

Монголой ниислэл Улаан-Баатарта 2013 оной ноябриин 22-23-да болоһон “Буряад хэлэн ба СМИ” гэһэн удха нэрэтэй буряад хэлэн тухай ехэхэн хуралдаан болоо һэн. Буряад хэлэеэ абаран аршалхын тула “Мүнгэн тобшо” сайт нээһэн тухайгаа, Интернедэй арга боломжо хэрэглэжэ, ямар ажал хэжэ байһанаа слайдуудые харуулжа байгаад, олоной урда элидхэл хэлээ һэмби. Тэрэ хуралдаанай үедэ намда Жугдэрдэмидийн Гуррагчаагай гар табилгатай гэршэлгэтэй Монгол-Ород найрамдал ниигэмэй  “Хүндэт тэмдэг“ медаль “Буриад Судлал” академиин түрүүлэгшэ Мягмарсурэнгийн Одмандах барюулаа һэн. Би энэ медаляа эгээн ехэ шагнални гэжэ омогорходогби. Бүхэдэлхэйн монгол туургатанай   ори ганса түлөөлэгшын сансар руу ниидэгшын шагнал ха юм.