​Һайхан наһан - сэдьхэлдээ

Оршолон дэлхэйдэ түрэлгэ удхатай гэдэг. Бүхы манай байдал онсо өөрын ба хамтын үйлын үриhөө дулдыдана. Хүн боложо түрэхэ hайн шалтагаан байгаа - мүнөө наhандаа доройтонгүйгөөр ябахые оролдохо - манай уялга болоно. Өөдэнь шэдэhэн шулуунай өөрын тархи дээрэ унаха, үгынь юунhээ болоноб гэhэн бодолдо харюу бэдэрхэ шухала гэжэ ойлгодог болонхойб.

Минии бэе hүүдэр, уhанай урасхал дээрэхи хөөhэн, хатаhан модоной шэлбэhэн, үбшэнэй уурхай, үтэлхэ үхэхын үндэhэн гэhэн шанга ойлгосодо ерэбэл, туhатай гээд, Бурхан багшын hургаалда хэлэгдэнэ. Энэ hургаал ойлгожо, арад зондоо дамжуулдаг, бүтээхэ арга боломжонуудые хэрэглэдэг зон байна. Манай нютагай үндэр наhа эдлэhэн үльгэршэн, түүхэшэн, уг гарбалай бэшэг хадагалжа ябаhан Рэгзэн Эрдынеевич Эрдынеевэй үүсхэлээр гурбан голой бэлшэртэхи Түхэриг дободо, Эгэтын голой эрье дээрэ 1998 ондо ута наhанай Намжил субарга бүтээгдэhэн.

Буянта үйлын эхи табиhан эмшэн мэргэлжэлтэй Жаргал Жамьянович Цыденов энэ ажалда хам ороһон. 2018 ондо Рэгзэн Эрдынеевичэй Бадма хүбүүнтэй аха дүүнэрээ, түрэл гаралаа дахуулжа, ута наhанай Аюуша, Сагаан Дара Эхэ бурхадай дүрэ бүтээжэ, гэбшэ лама Раднажаб Содномовые залажа, Эгэтынгээ дасанай ламанартай арамнай үнгэргэhэн. Зун бүхэндэ Жаргал Жамьянович нютагаа ерэжэ, субаргаа сагаадажа, оршон тойронхииень арюудхажа ошодог гуримтай юм.

2020 оной зун нютагаархидаараа, хүршэнэртэеэ сэдьхэлдэнь түрэhэн түсэбөөрөө хубаалдаа hэн. Энэ сэмүүн сагай бэрхэшээлнүүдые дабаха амгалан байдалай үндэhэн hуури болгожо, Намжил субаргаа тойруулаад, Бурхан багшын намтар тэмдэглэhэн үшөө 7 субарга бүтээхэ арга бии гээд тэмдэглээ hэн. Энэ хэрэгынь анхаран дэмжэhэн хүршэнь Юрий Гончикович Цыдендамбаев болоно. Агууехэ дай дабажа, хамтынгаа ажал алдангүй хүтэлжэ ябаhан Базарай Дашадондогой үри хүүгэд – үндэр наhатан Цыпилма ба Жибзема Дашадондоковнанууд энэ үйлэ хэрэгтэ даган баясана. Суута Рэгзэн Эрдынеевичэй хүбүүн Бадма, Ханда, Дулма, Долгорма басагад үри хүүгэдээрээ, аша зээнэртэеэ хабаадахаа мэдүүлээ. Урдаа хаража, үгыень дуулажа ябаhан ахынгаа сэдьхэлэй байдал хүндэлэн абаhанаа, Тумэн Жамьянович Цыденов мэдүүлээ. Хүрьгэн хүбүүн Батамүнхэнь Эхэ-Герой Хандажаб Шагдаровна Гэпэл Баабай хоёрой одхон үринь болоно гээд hануулая. Эсэгын дайнай ветеран Доржын Мүнхэ, Эхэ-Герой Цырендулма Цыреновнагай үринэр дүү Хэшэгтэ Мункоевичой ударидалга доро долоон субаргын нэгые бүтээхэ гэжэ шиидэнхэй. Цэжэбэй Мүнхэ - Мүнхын Еши - Ешын Жаргал хүбүүн нютагтаа түбхинэжэ, багшын ажалай ветеран Виктория Булатовна нүхэртэеэ Маарагтада, Буурал Хатан эжын хаяада, Сэбэгжап нагаса эжынгээ бууса тоонтодо бусажа ерэнхэй, булжамуур шубуухайн баясан жэргэхые шэхээрээ шагнаха, бэеэрээ мэдэрхэ хуби заяатай байна.

Долоон субарга бүтээхэбди гэжэ найдал түрүүлhэн хүбүүдээ хургаа даран нэрлэе: Цыденов Жаргал Жамьянович – ударидагша, Цыденов Тумэн Жамьянович, Дашадондоков Дамби Жамбалович, Цыдендамбаев Юрий Гончикович, Доржиев Хэшэгто Мункоевич, Эрдынеев Бадма Рыгзенович, Мункоев Жаргал Ешеевич. Угаа уhанда хаяагүй, галаа газарта булаагүй гэдэг нангин заншал сахижа ябаhан угтанай үринэрөөр омогорхон дурсанаб:

Һайхан наhан – сэдьхэлһээ,

Һайнаар эдлэбэл, буян юм.

Үлзы наhан уула шэнги,

Үргэжэ эдлэбэл, эрдэни шэнги

- гэжэ манай нютагай зохёолшон Сергей Бахлаев бэшэhэн.

Энэ эрдэни зэндэмэни субарганууд өөр өөрын удхатай:

1. Бадма-Лёнхобо субарга Будда бурханай амидыда бүтээгдэжэ, бурхан боложо түрэхын тэмдэг болоhон.
2. Чойнхор - «Дүрбэн үнэн» гэhэн Бурхан багшын hургаалай тэмдэг.
3. Жанчуб - Бурхан багшын гэгээрhэнэй тэмдэг.
4. Чойнпрол - Бурхан багшын агуу шэди тэмдэглэнэ.
5. Лхавав - Тушитын орондо эжыдээ бурханай номой hургаал дуулгаhанай тэмдэг.
6. Ендум - тэмсэл номгоруулха, нэгэдэhэнэй тэмдэг.
7. Няндай - дээдэ түрэл олоhоной тэмдэг.
8. Намжил - илалтын тэмдэг.

Субарга бүтээхэ гэхэдээ, хүн улаан гараараа шулуу, элhэ, цемент, уhа худхажа, газар малтажа, модоор дархалжа, зоожо, шудхажа ябахадаа, бэе, хэлэ, ухаагаа сэбэрлэхэ арга олоно. Бүтөөд байхадань, олон зон гороо, мүргэлэй хүсөөр үбшэ зоболонhоо, гэнтын оһол аюулhаа гарсалдаха, ээлэхэ шадалтай болохонь дамжаггүй.

Намжил субаргын гэрэл туяа шэнгээhэн Эгэтымнай-Адагай зон ажана амгалан, эбтэй эмхитэй, түбшэн даруу, мал адуугаа арьбижуулжа hуудаг. Тосхомнай сэбэр сэхэ гудамжануудаараа, шэрдэнхэй үндэр гэр, хашаагаараа сууда гаранхай.

Гурбан голой уhан арюун тунгалаг. Элhэтэй газарай хүрьhэн үрэжэлтэй. Мойhон, долоогоно, тэрэнгиин үнэрөөр анхилһан агаартай. Улаагай харгыhаа холо бэшэ. Түб хото хүргэхэ үмсын унаа үдэр бүри ородог. Хоёр дабхар шэнэ hургуулитай, эмшэлгын ба соёлой байшантай, хүүгэдэй сэсэрлигтэй - Орон дэлхэйн үргэмжэ, Отошо бурхадай оролдолго хэмжүүргүй.

Байгша оной апрель-май hарануудта ажал эхилхэ гээд, холо ойро ябаhан нютагаймнай хүбүүд, басагад дуулаг гэhэн мэдэрэлhээ бэшэбэб. Одо мүшэд орой дээрэмнай, Хүсэ шадал хүл доромнай, Аза жаргал альган соомнай, Хүрьhэтэ дэлхэйн үлгы сообди - гэhэн ойлгосоороо “Буряад үнэнэйнгөө” уншагшадтай хубаалдабаб.

Б. ДОРЖИЕВА, багшын ажалай ветеран

Эгэтын-Адаг