Буряадай Баргажанай аймагта «Моридой хорёо» гэһэн түсэл бэелүүлэгдэхэ

Баргажан дайда үзэсхэлэн һайхан байгаалитай орон гээшэ. Абари зангаараа һайн хүн зонтой, олон тоото эм домто булаг аршаангуудтай, Бурханай үршөөһэн шүтэн мүргэдэг газарнуудтай. Теэд Совет засагай һалан һандархада, Баргажан дайдада ажабайдал муудажа, хубилжа эхилээ. Хүн зон хара амияа хараад ябадаг - гансал өөрын хүсэ шадалда, арга боломжодоо найдадаг болоо. Мүнөө сагта Баргажанай аймагта байдал тэрэ зэргэ. Залуушуул үсөөн - һайн байдал бэдэржэ, зөөжэ гарана. Засаг баригшадай ажал хэхэмнай гэжэ шармайгаашье һаань, мүнгэн үгы. Баргажанай дунда һургуулиин гар урлалай багша, ниитын ажал ябуулагша Андрей Ракшаевич Дондупов Лугшахаан нютагай эдэбхитэдтэй хамта байдалаа гартаа абажа, нютагаа һэргээхэ, залуушуулаа үлөөхэ, бусааха ажал хэхэ гэжэ шиидээ.

- Андрей Ракшаевич, «Моридой хорёо» гэһэн түсэл зохёожо, тэрэнээ бэелүүлжэ эхилээ гүт?

- Һүүлэй сагта Буряад Уласай Засагай газар аяншалгын һалбари эдэбхитэйгээр хүгжөөхэ гэжэ ябуулга хэнэ ха юм даа. Тэрэ шууяанай боложо байхада, хам оролсожо, гүрэнэй элдэб тэдхэмжэдэ хүртэжэ, энэ түсэлөө бэелүүлбэл, һайн байгаа.

Тон түрүүн бидэ өөһэдөө ажал хэжэ, ямар удхатай хэрэг эрхилжэ эхилээ гээшэбибди гэжэ засагай газарайхидта харуулха ёһотойбди. Ганса саарһан дээрэ зохёогоод, хооһон үгөөр шашаг зугаа хэбэлнай, хэн бидэндэ этигэхэб? Тиихэгүйнь тулада урид манай шадалда байһан ажал бүтээхэ хэрэгтэй. Моридойнгоо байра байдал, эдеэ хоол бэлдэхэ, һүүлээрнь моридоо бэлдэхэ, аяншалагшадые дахуулаад ябаха зоноо һургаха ажал хэгдэжэ эхилээ. Мориной клуб бии болгобол, Баргажан дайда руу аяншалагшад бүри олоор ерэхэ гээд һанагдана. Мүнөө эмнигүүдээ байлгаха хүреэ хашаа бариха гэжэ байнабди. Аймагай захиргаан манай үүсхэл дэмжэнэ - арга шадал соогоо туһалхабди гэжэ найдуулаа. Техникыень барижа, газараа тэгшэлхэ ажал хэгдэнэ.

- Юундэ аяншалгын һалбарида анхаралаа хандуулаабта? Юундэ морид бэ? Мүнөөнэй сагта ямаршье авто-унаа байна ха юм?

- Эндэмнай ганса аяншалгын бэшэ, харин бэе аргалгын, хүдөө ажахын, социальна хамгаалгын, спортын һалбаринуудта хэрэгтэй ажал хэгдэхэ. Зунай, үбэлэй сагта манай аймаг руу ямар олон зон айлшалан ерэнэ гээшэб. Хажуудамнай Янжама бурхан залараа, Согшон дуганай яларжа байдаг хадань һүзэгшэд, аяншалагшад ерэжэл байдаг. Тиихэдэнь аяар холын Баргажанай аймаг ерэһэн хадаа баһал ондоо юумэ хараха, үзэхэ дуратайшуул байхал даа. Хоножо, бэеэ амаруулаад, морин дээрэ һуужа ябаад, дулаан ууралда ороод, тогооной архиин амта үзөөд, сэдьхэл дүүрэн, баяртай гэртээ бусаха ха юм даа.

- Моридой хорёо хэгдэхэдээ, түхэреэн жэл соо ажалаа ябуулха гү, али ганса дулаан сагта гү?

- Баргажанай дайдын байгаали жэлэй дүрбэн сагта онсо һайхан шарай зүүдэг. Март һараһаа эхилээд, орой ноябрь һара болотор моридоор зониие түрэл дайдынгаа байгаалитай танилсуулха аргатай байхабди. Теэд үбэлэйшье сагта морин шаргаар хэн ябаха дурагүй байхаб даа. Аяншалагшадай олонхинь томо хотонуудта түбхинэнхэй - адуу мал хараагүй, мори унаха гээшые мэдэхэгүй зон гээшэ ааб даа. Тиимэһээ экологическа сэбэр хоол барижа, элинсэг хулинсагуудайнгаа байдалда дүтэ болохо хүсэлтэй байха. Энэ түсэлыемнай Буряадай Засагай газарһаа эхилээд, аймагай захиргаан болотор дэмжэхэ зон яһала олон. Энэ түсэлэй бүтэбэл, олон тала хүгжэлтэ абаха зэргэтэй.

- Хаанаһаа, яажа байтараа, иимэ түсэл толгойдотнай түрэһэн байнаб?

- Иимэ түсэл минии толгойдо үнинэй ябагша һэн. Теэд ходол сүлөөгүй ябагдаа. Мүнөө бага зэргэ сүлөөтэй болоходоо, тэрэ бодолоо саарһан дээрэ гаргажа туршааб. Лугшахаан нютаг гээшэмнай уласай зиндаатай гол харгыһаа ойрохоно байрлаһан. Тиихэдэ Совет үеын эсэстэ баригдаһан байра байшангууд хооһон, тэдэниие миин бороондо-наранда үмхиржэ, бутаржа байхыень хараад, ехэ халагладаг байгааб. Лугшахаан нютагай “Зүүн Лугшахаан” ТОС-ой түрүүлэгшэ Софья Базаровна Ухиноватай уулзажа, ухаан бодолоороо хубаалдахадамни, дэмжээ. Тэрэнэй һүүлээр нютагай зонтой хөөрэлдөө эмхидхэжэ, зүбшэл абаһан байгаабди.

- Баргажан дайда һалбаран хүгжэхэл байха. Монгол ороноор аяншалжа, үндэһэтэнэй “Тэрэлжэ” хүреэлэнгэй газар дэбисхэрээр ябахада, үй түмэн аяншалагшад хаа-хаанаһаа ерэжэ, тэндэхи байгаали шэртэжэ гайхан, тэмээн болон морин дээрэ һуужа, хада хабсагайгаар ябажа, сэдьхэлээ амаруулжа ябана бэлэй даа. Тэрэ байдал хараад, Баргажан дайда тэндэхи газарһаа юугээрээ дутуу юм? Заримдаа үлүүшье байжа болохол.

- Баргажан Түхэм гээд түүхэтэ дансануудта бэшээтэй байдаг. Чингис хаанай нагасанар Баргажан Түхэмэй гээд хэлэгдэдэг хойнонь, тэрээн дээрэ үндэһэлэн, гоё гэгшын зугаа зохёожо, аяншалагшадые һонирхуулхаар. Мүн тиихэдэ алдар суута Байгал далаймнай байна ха юм даа. Байгал хүрэһэн зоной Лугшахаан хүрэхэнь холо бэшэ ха юм даа.

- Энэ хэрэгтэ, барилгын ажалнуудта хэн оролсоноб?

- Туһа хүргэһэн зон олон. “Зүүн Лугшахаан” ТОС-ой гэшүүд, нютагай зон, Улан нютагай захиргаанай гулваа, аймагай захиргаан болон бусад. Энэ хэрэгтэ оролсохо дуратай зоной туһаламжаһаа арсахагүйбди. Худалдан абаха юумэмнай олон. Мориной тоног, эмээл, хазаар, ногто гэхэ мэтые абаха байгаабди.

- Баргажанай аймагта адлирхуу түсэл зохёоһон зон бии гү?

- Аймаг соогоо ганса бидэ эхилбэ гээшэбди. Бусад нютагуудаар иимэ удхатай ажал үгы шахуу. Моридые баридаг зон аймаг соомнай яһала бии. Жэшээлхэдэ, Баянгол, Уро, Хилгана нютагуудаар байна. Тэдэ зондоо энэ “Мориной хорёо” түсэл тухай дуулгаа һэмби. Юрэдөө, түсэбүүд олон. Табан хушуу малайнгаа үзүүр баридаг – морин хүлэгүүдээ олон болгожо, аймагайнгаа урилдаа эмхидхэдэг болохобди. Хурамхаанай, Баргажанай нютагууд дундаа моридые гүйлгэхэ. Урилдаанда илажа гарахын тула һайн үүлтэртэ, гүйгөөшэ адуу абаха хэрэгтэй. Нютагай моридой шуһа һэлгэхэ түсэб байна. Урилдаанай харгы бэлдэхэбди. Һаяхана бидэ Буряадай Мориной спортын федерациин түрүүлэгшэтэй танилсаабди. Манай нютаг ерээ, моридыемнай хараа, түсэбүүд тухайгаа хубаалдаабди. Һайн морид байна гэжэ хажуудань ерэлсэһэн мастернуудынь хэлээ. Арга шадал соогоо туһалжа дэмжэхэбди гэнэ һэн.

- Һанаһан хэрэгтнай бүтэжэ, Баргажан дайдамнай хүгжэжэ, һалбаржа, аяншалгын һалбарида арад зон хам орожо, арга шадалтайгаар ажаһууха бэзэ гэжэ найданабди. “Моридой хорёо” гэһэн түсэл олон һалбаринуудые хажуудаа тойруулна - тиимэһээ бүтэхэ бэзэ. Андрей Ракшаевич, танай ажалда амжалта хүсэнэбди.