​Буряад Уласай хүдөө ажахын сайд Галсан Дареев – Сэлэнгын аймагта

Буряад Уласнай хүдөө ажахын һалбарида үндэһэлһэн орон гээд мэдээжэ. Мүнөө хабарай хаһа эхилжэ, хүдөөгөөрхид газараа хахалжа, талха таряагаа тарилгадаа бэлдэжэ эхилэнхэй. Теэд эгээн ехэ бэрхэшээл гэхэдэ, ажалшад, тоһо түлишэ, техникэ абалган болоно. Хүдөө ажахын болон эдеэ хоолой сайд Галсан Дареев хүдөө ажахын үйлэдбэринүүдтэй танилсаhаар. Энэ удаа сайд Сэлэнгын аймагай хүдөө ажахытай танилсаа, ажалша малша арад зонтойнь уулзаа.

Хүдөө ажахын сайд нэн түрүүн Анатолий Цыбденовэй ажахы орожо хараба. КФХ-гай эзэн 450 тонно хартаабха жэл бүри таридаг юм. Байгша ондо 33 гектар газар дээрэ огородой эдеэ ургуулха түсэбтэй. Газарайнгаа хүрьhэ hайнаар үтэгжүүлхэ хэрэгтэй гэнэ.

Ажахынууд грантаар мүнгэ абажа, яhала хүгжэжэ эхилээ. Ургуулдаг ногоон эдеэгээ хүдөөгэй hургуулинуудта болон хүүгэдэй сэсэрлигүүдтэ абаашажа тушаадаг байна. Эндэhээ мүнгэтэй болоно. Овощ, жэмэс ургуулхын хажуугаар сэлэнгынхид һүнэй шэглэл шэлэжэ, арад зоноо амтатайхан тоһо, зөөхэйгөөр хангана. Жэшээлхэдэ, Екатерина Черных Тохойдо өөрын хубиин ажахы байгуулаа. Үдэрэй туршада 400 литр hү үйлэдбэрилнэ. Нютагаархид hү иишэнь асаржа тушаадаг юм. Тоhо, зөөхэй, бислаг (ээзгэй) хэнэ. «2019 ондо 3 сая түхэриг абажа, хүдөөдэ иимэ үйлэдбэри захалhан байнабди. Ажалай hууринуудые байгуулаабди, ажалшадтаа мүнгэ салин түлэнэбди», - гэжэ хэлэнэ. Үйлэдбэриингээ эдеэндэ маркировко хэхэ хүсэлэнтэй.

Уластаа мэдээжэ үүлтэртэ хони мал үдхэдэг «Иро» гэжэ ажахы хонидые барижа, нооhыень тушаадаг болоо. Хакаси руу нооhоо эльгээжэ, мүнгэ абана. Хэлэлтэйнь гэхэдэ, Буряадта нарин нооһотой Забайкалиин үүлтэрэй хонидые үдхэдэг ори гансахан ажахы гээшэ. «Иро» ажахын нэгэ һүрэг соо 500 толгой хонин тоологдоно. Бүхыдөө 12 һүрэг юм. Хониной хажуугаар хальмаг, казах мяхалиг үүлтэрэй мал 2008 онһоо үдхэжэ эхилээ. Мүнөө 30 гүүртэдэ мал харюулна. “Эбэртэ бодо малай ажалда тиимэшье ехэ бэрхэшээлнүүд үгы, харин хони харюулха улад дуталдана. Гэр бүлэнүүд ажаллана. Ажал хэхэдэнь, бүхы хангалтанууд бии. Хүдөөдэ ажаллаха зон ехэ үсөөн болонхой. Нютагтаа ажахы түхеэрээд, адуу малаа олон болгохо гэбэл, тон түрүүн ажалшадые бэдэржэ олохо хэрэгтэй.

“Мүнөө хабарай сагта түл абалгын ажал түлэг дундаа ябажа байна”, - гэжэ «Иро» ажахын түрүүлэгшэ Түмэн Аюшеев хүдөө ажахын сайдта хөөрэжэ үгөө. Таряа, мүн тэжээлэй үрэhэ ургуулха талаар ехэ ажал хэгдэнэ. Техникэ абалганда ехэ мүнгэн хэрэгтэй тула даб дээрээ хэдэн сая түхэриг гаргаха шадал үгы. Яагаад шэнэ комбайн абахаар бэ гэжэ хүдөө ажахын сайд Галсан Дареев хөөрэжэ үгөө.

Сэлэнгын аймагта Тохойн жэмэс үгэдэг модонууд хүн зоной дунда ехэ мэдээжэ. Шасаргана, малина, үхэр нюдэ ургуулhан сэсэрлиг байгша ондо байгуулагдаха түсэбтэй. Сэсэгтэ дуратай Гарик Амянай теплицэ соо бүхэли жэлдээ овощ ургадаг юм. Нэгэ үдэр соо 9 газар орожо хараад, хүдөө ажахын талаар ямар ажал хэгдэнэб гэжэ сайд танилсаhан байна. Нёдондонһоо хойшо сэсэг ургуулжа эхилээ. Гүрэнэй талаһаа байраяа дулаасуулха хэрэгсэлнүүдтэ туһаламжада хүртөө.

Сэлэнгын аймагаар ябахадаа, Темник нютагта оршоһон Цагаан-Голой тала дайда уһалгын системын ажалтай мүн лэ танилсаа. “Россиин мелиорациин хүгжэлтэ” гэһэн федеральна программын аргаар улас дотор энэ уһалалгын системэ хоёрдохи амияа абахань хаш. Программада оролсожо хабаадахын тулада бүхы арга байна. 20-дохи зуун жэлэй 60-аад онуудаар баригдаһан тала дайда уһалдаг хэрэгсэлнүүд хуушараа, уһа дамжуулдаг соргонууд эндэ тэндээ соорхой, олон удаа заһабарилагдаашье. Шэнэлхэ гэхэдэ, эзэдтэнь мүнгэн үгы. Гүрэнэй Цагаан-Голой тала дайда уһалалгын системэ 3514 гектар талмай уһалха ёһотой байгаа. Галтайн уһа нөөсэлдэг байшан һалан һандаранхай. “Хуушан юумэ заһажа байнхаар, шэнээр абаһаниинь дээрэ байдаг. Заһабарилгада баһал тэды шэнээн мүнгэ гаргашалха. Тэрэнь хэды саг соо ажаллахаб? Нэгэ газартань шэнэлхэдэ, нүгөө газартань соорохо. Мүнөө үеын технологи, техникэ хэрэглэн ажал эхилхэдэ, үрэ дүн түргөөр харагдаха”, - гээд, Буряадай Засагай газарай түрүүлэгшын орлогшо Галсан Дареев һанамжаараа хубаалдана бэлэй. Уһалалгын хэрэгсэл һэргээхэ асуудал 12 жэлэй туршада хэлэгдэжэл байдаг. Мүнөө одоошье газар дайдаяа уһалалгын хэрэгсэл заһабарилагдаха гү гэжэ сэлэнгынхид найдана.

Хүдөө ажахын газарнуудые хэрэглэлгэ уудалан харабал, 80 хубинь сабшаланай болон малай бэлшээриин газарнууд юм. 2,5 хуби малай тэжээлээр тарина, 2-3 хуби орооһото ургамал, овощ, хартаабха таригдана. Тала дайда уһалалгын хэрэгсэлнүүдые дахинаа һэргээхэ, бүри эршэдүүлхэ ажал эхилбэ хаш гээд найдахаар байна. Улас дотор 700 уһалалгын системэ тоологдоно, тэдэнэй 118-иинь гүрэнэй мэдэлдэ. Россиин Хүдөө ажахын яаман энэ асуудал онсо хараа дороо абанхай.

Сэлэнгын аймагай ажалша малша зон сайдтай уулзахадаа, бэрхэшээлтэ болоһон асуудалнуудаар һонирхоо. Гол түлэб тоһо түлишын сэн ургажал байна, түмэр түдэгэ абахада, баһал үнэтэй гээ. Юрэдөө, хүдөө нютагта ажал хэхэ байдал хүндэ боложол байна. Харин Засагай газарта хандажа, хүдөө нютагаа һэргээхэ хэрэгтэй гэжэ үндэр тайзанһаа хэлэжэл байгша. Юундэ үгэ хэрэг хоёрынь бэе бэедээ харша байнаб? Ажал хэхэеэ зориһон зондо арай шамай туһаламжа үгэнэ гээшэб? Үшөө тиихэдэ туһаламжа абахын тула арба мянган хэрэгтэй[1]хэрэггүй дансануудые суглуулха хэрэгтэй. Хүдөөгэй зон саарһа гуурһандаа тиимэ хурса бэшэ хадаа тэрээнһээнь хашараад, гүрэнэй тэдхэмжэһээ арсажашье болохо. Иимэ байдалтайгаар “уйтан агы нүхэн сооһоо” яагаад ажалша малша арад шургажа гарахаб даа. Юрэдөө, асуудалнууд олон байгаа. Сэлэнгын аймагай засаг дарга Станислав Гармаевай хэлэһээр, “нютагаймнай зон урагшаа һанаатай, ажалша бэрхэ. Ямаршье бэрхэшээл дабажа, табиһан зорилгодоо хүрэхэ гэжэ оролдодог. Аймагай захиргаан тэрэ оролдолгонуудыень ехэтэ дэмжэжэ, алта мүнгөөр туһалаашьегүй һаа, саарһа гуурһанай, хэрэгтэй дансануудые бэлдэлгэдэ туһалдагбди. Урдамнай үшөө олон түсэбүүд байна. Табан хушуу малаараа Сэлэнгынгээ тала дайда бүрхөөжэл шадаха”.

Буряадай Засагай газарай түрүүлэгшын орлогшо, эдеэ хоолой болон хүдөө ажахын сайд Галсан Дареев Сэлэнгын аймагаар ябахадаа, хонишодто үзүүлэгдэхэ гүрэнэй шэнэ программа тухай дуулгаа. Хони ямаануудаа үйлэдбэриин эмхинүүдтэ тушааһанай түлөө нэгэ килограммда 30 түхэриг үгтэхэ. 2021 ондо хони ямаа харюулгын хүгжэлтэдэ 47,5 сая түхэриг үгтэхэ. Тэрэнь нарин болон зузаан нооһотой эмэ хонидой олошоруулгада тараагдаха юм ха. Мүнөөнэй байдалаар Буряадтамнай 290,75 мянган хони ямаанууд тоологдоно. Тэрэнь нёдондонойхидо орходоо, 4,8 хубяар дээрэ юм.