​Арадай арга мартагдаагүй

Элинсэг хулинсагайнгаа заншалта болоһон боро аргаар буряад арад суурхадаг. 18-дахи зуун жэл болотор буряадууд хонёор орёолго, уһаар эмнэлгэ, һүнэһэ дуудалга, толгойгоо барюулха гэхэ мэтэ олон тоото аргануудаа хэрэглэжэ, бэеэ эмнэдэг байһан юм. Мүн эм домтой ногоон ехээр суглуулагдадаг һэн. Минии багада “боошходо һуухаяа” ошобо гэжэ хэлсэдэгынь һайн һанадагби. Боошхоёо аршаанаар дүүргэжэ, тэрэнээ халаагаад, досоонь һуужа, бэеэ аргалдаг арга байгаа. Сагынь хуу хубааритай, тэрэнээ жэншэдгүй сахиха. Иимэ арга абаһан зон хүл гараа үбдэхэ гэжэ мэдэдэггүй ябаа. Урданай зон жэл бүри аршаанда ошожо, бэеэ заһадаг байһан юм. Тиин арадай арга мартагдаагүй, мүнөө болотор хэрэглэгдэһээр.

Альбина Людофа:

- Тарбаганай хотоор түбэнгиин булшархай (зоб щитовидной железы) жэгнэхэ арга байдаг. Тарбаганай хото угаангүйгөөр, гонзогороор хэршээд, досоохииень hэжэржэ, ногоонhоонь арилгаха хэрэгтэй. Удаань хүзүүгээ тойруулжа шабаха. Тарбаганай хото хүзүүндэ няалдаха ёһотой. 40 минута тухай болоод абаха. Нэгэ дахин шабаhанай hүүлээр түбэнгиин багашаг булшархай эдэгэдэг. Зарим ушарнуудта үшөө хэды дахин дабтаха хэрэгтэй.

Түбэнгиин булшархай мүн шонын хэлээр аргалжа болохо. Хэлыень 2 болгожо отолоод, хахадаарнь хүзүүгээ шабаха, дүүргэхэдээ, дахин хэрэглэхэгүй, хаяха. Үлэhэн хахадыень хүргэхэ. 3 хоног үнгэргөөд, дахин шабахада болохо. 40-60 минута соо бариха. Энэ аргын hүүлээр зоб түргэн эдэгэдэг.

Намжилма Цыденова:

- Буряад арадтамнай боро арганууд олон байгаа. Урдан сагһаа хойшо буряадууд һая гаргагдаһан хониной һэбһээр хүл гараа аргалдаг байһан. Тэрэ боро арга мүнөөшье хэрэглэгдэдэг. Малай һэбһэн гээшэ гүзөөн, һэрхинсэг, һархинсаг соонь байһан хибэдэһэн гээшэ, жажалагдаһан ногоон. Мал гаргаха үедэ энэ арга бэелүүлжэ болоно. Хүйтэ абаһан үе мүсэеэ халуун һэбһээр шабаад, дээрэһээнь целлофанаар, бүдөөр орёогоод һууха хэрэгтэй. Амитанай халуун элшэ хүсыень бэедээ шэнгээн абажа, хүйтэ нойтоёо зайсуулан гаргана гэһэн удхатай. Тиигээд үе мүсэеэ бүлеэхэн уһаар угаагаад, таһа аршаад, саашаа бэеэ дулаанаар абаха хэрэгтэй, һалхи абажа болохогүй.

Буряад хүнэй бүхы үбшэн хүйтэ абаһанһаа гэжэ эмшэ ламанар хэлэдэг. Тиимэһээ хүйтэ абаһан газартаа шара тоһо түрхижэ, баряашанда барюулхада һайн. Бэшэ хүйтэ абахань үсөөрхэ.

Оюна Базарова:

- Хүнэй бэе махабадта угаа туһатай, олониие эдэгээхэ аргатай, эмшэлхэ шэдитэй жэгтэйхэн ургамал манай нютагта ургадаг юм. Юунһээ боложо, юундэ үхэр табилгана гээд арад зоной дунда нэрлэгдэдэгыень лэ мэдэнэб.

Ветеринар мэргэжэлтэй эжыгээ хара багаһаа дахажа, хүдөө ажахынгаа, тэрэ үедэ «Мир» колхозой хонишодой буусануудаар ябалсадагаа элихэнээр һананаб. Бороо хура элбэгтэй нэгэ зун, бүхы тээ үер таляан боложо, шииг нойтонһоо хонид ехээр дохолжо, туруунуудынь һалаатажа, ехэ зуд ушаруулагдаа бэлэй. Эжытэйм хамта хүдэлдэг зоноор үхэр табилгана хухалжа, баниин веник мэтэ багса багсаар уялаануудта суглуулһанаа мүн лэ һананаб. Хонишонойдо ошохолоороо, уһа бусалгажа, набтархан алюминиин ванна соо тэрэнээ хээд, дээрэһээнь бусалһан уһа нэмэжэ, хэды саг соо байлгаад, һэб гэхэдэнь, арга хэжэ эхилдэг һэн. Тэрэ бусалһан уһанда эдеэшэһэн зуурадхал (раствор) соогуур хонин һүрэгөө туужа гаргахаш. Ехээр дохолһон хонидые ганса гансаар ажаллахашье саг болодог һэн. Һалаатаад ургашаһан туруунуудыень хайшалхаш, зарим тээнь ехээр эдеэрлэжэ һүжэрһэн, зобожо ябаһан тоо толгой дайралдаха.

Иимэ боро арга малда хэрэглэдэгыень бүри үхибүүн ябахадаа хадуужа абаһан байнаб.

Малһаа гадуур хүн зон энэ арадай арга ехэ үргэнөөр хэрэглэдэг. Илангаяа шарха яра болон бэшэшье ондоо үбшэндэ энэ бодото ургамал тон туһатай. Үбшыень буурааха, хорыень абаха шэдитэй. Эгээл мүнөө үедэ эдеэшэхэ болзорынь гээд нютагай наһатайшуул хэлэхэ байна. Юуб гэхэдэ, набша намаа болон гол эшэнь, тиихэдэ буурсаглаад байһан сэсэгүүдынь - бултадаа эм домто ургамалай хүсэндөө ороод байһан үень. Мүнөө багсалан бэлдэжэ хэрэглэхэеэ түхеэрхэдэ, тон тааруу сагынь болоод байна бшуу.

ХЭРЭГЛЭХЭ АРГА: амһарта соо энэ ургамалаа хухалжа бутаргаад, дээрэһээнь бусалһан уһа нэмэхэ. Бусалжа эхилхэлээрнь, галһаа абажа хүргэхэ. Удаань марли гү, али зурагархан хэршэмэл бүдөө норгожо, үбшэлһэн газараа орёожо шабаха. Эмшэлхэ аргань угаа хүсэтэй. Шүдэнэй үбшэндэ энээгээр булхахада, нилээд түргэн үбшыень буураадаг. Хэбтэриин хүндэ пролежень аргалха ябадалда гансата туһа хүргэдэг ба бэшэшье үбшэнгүүдтэ хүн зон үргэнөөр энээниие хэрэглэжэ эдэгэдэг ушартай юм.

Ород хэлэн дээрэ папоротник гээд нэрлэгдэдэг. Хэн нэгэн таволга гээд хэлэгшэ. Улаан номдо оруулагдаһан ургамал юм.

Урдандаа элинсэгүүднай зүбөөрөөл боро арга хэрэглэжэ, ямаршье үбшэ хабшанда диилдэнгүй, арадайнгаа аргада түшэглэн, зүб мүрөөр хэрэглэжэ шададаг байһан ха юм. Аптекын үнэ сэнтэй эмүүдые, элдэб янзын БАД-уудые абажа, бэе махабадаа аргална ха юмбибди. Зүгөөр тойроод, хажуудаа байһан эмшэлхэ эди шэдитэй ургамалнуудаа ажабайдалдаа хэрэглэхэһээ гадна нэрыеньшье мэдэхэгүй, үнгэ зүһөөрнь танихашьегүй байнабди.

Нүхэр басаганайнгаа бодото жэшээ эндэ тэрэ зандань дурадханаб:

- Түрэл нютагаймни газар дэбисхэртэ ургадаг үхэр табилгана ургамалай хэды ехэ эм домтой, аша туһатай байһыень һайн мэдэхэ байнаб. Бусалһан уһанда эдеэшүүлһэн ургамалаа шүүгээд, бүд норгожо дэбтээгээд, яра шархада, түүхэйдэ шабахада, түргэн эдэгээхэ эди шэдитэй. Нэгэтэ дүү хүрьгэн хурганай үбшэн болоһон, ядажа ябахадань, үхэр табилганаар шабаад, үшөө хатаагдаһан ургамалаа гартань барюулаад табяа бэлэйб. Үглөө үглөөгүүрынь намда ехэ хүхюутэй хонходожо, хурганайм үбшэн буураа, эдэгээ шахуу гээ һэн.

Үшөө нэгэ һанамжа:

Үхэр табилганын шэдитэ аргые бэе дээрээ үзэжэ, зүрхэтэйхэнөөр зондо мэдүүлхэ байнаб. Харгын аюулда ороод, больницада байхадаа, hарын туршада хүлэймни яра шарха эдэгээгүй. Мазь түрхюулхэб, тарюулхаб, аргада орохогүй, хальhатаад лэ хобхорхо. Гэртээ ерээд байхадамни, hайн зон үхэр табилгана асаржа үгөө һэн. Уhан соо бусалгажа, шүүһэн соонь марли норгоод, шабадаг байгааб. Жэгтэй юумэн, хоноод лэ бодоходоо, хахад сантиметр арhан ургаад байха. Тиигэжэ тон богонихон болзор соо арга болоhон юм. Иимэ хүсэтэй, олониие эдэгээхэ аргатай үхэр табилгана манай нютагта ургадаг юм. Бү үбдэгты, хододоо элүүр энхэ ябагты!