Үндыһэн газартаа-үмсын ажалтай

Гарагай нэгэндэ би нүхэртэеэ, хоёр хүбүүдтэеэ Халзан хада дээрэ оршоһон Римбүүшэ багшын дасан ошожо гороолоод, мүргөөд гараха гэжэ шиидэһэн байнабди. Дасан ороходомнай, 
хурал эхилхэ гэжэ байба. Тудажа ерэһэн хадаа хуралда һуугаад, бурхандаа мүргөөд ябая гэжэ хэлсэбэбди. Уданшьегүй хурал эхилбэ, жиндагууд һубари һубариһаар, яһала олоороо сугларба. Тээ тэндэ табяатай һандали дээрэ хоёр хүбүүднай хабшуулдажа байжа һууба. Соёлма бидэ хоёр даллага табидаг үргэн шэрээгэй захада хана түшөөд зогсообди. Лама санаартан нэгэ жэгдэ аялгаар бурханай ном уншана. Хүн зон гараа наманшалан, хоёр нюдэеэ анинхай, мэгзэм маани дабтана.

Эгээл энэ үедэ багахан үхибүүнэй абяан дуулдаадхиба. Толгойгоо эрьюулэн харахадамни, тэрэ нарайе үргэлөөд ябаһан эрэ хүн минии танил, дээдэ һургуулида хоёр жэл доогуур һураһан Баатар байшаба. Дүтэлжэ мэндэшэлбэб даа, хоёр буряад уулзахадаа, бэе бэеһээ һурадаг асуудалнуудые табилсабабди. Хуралда һууһан жиндагуудай маанадые эрьелдэн байжа харахадань, аягүйрхэн газаашаа гарабабди. Үнинэй уулзаагүй аад... -Бидэ хоёр шинии дүүргэжэ гараһаар уулзаагүй бэшэ гүбди? Хэды ондо дүүргээ һэмши даа? Тэндээл, телевиденидээ ажаллана? - Хари, тэрэ гэһээр ушараагүй хабди. Би 2007 ондо дүүргэжэ гараа бэлэйб даа. Үгы, хоёр жэлэй саада тээ тэндэһээ болёод, мүнөө «Буряад үнэн» сониндоо хүдэлнэб. Һонин һорьмой? Хаагуураа юугээ хэнэш? – иигэжэ үнинэй харалсаагүй хоёр хөөрэлдөөгөө эхилбэбди. Буряадай гүрэнэй дээдэ һургуулиин Үндэһэтэнэй гуманитарна институдта нэгэ үедэ Баатартай һурагша һэмди. Тэрэмнай 2000 онуудай эхин. Хэжэнгын аймагай Орот нютаг тоонтотой Баатар тэрэл хөөрүү, хошонгууша зандаа. Оюутан ябаһан хаһаяа һанан хөөрэлдэхэдэ, сэдьхэлдэ дулаан болоһон шэнги. Мүнөө Баатар Хэжэнгэ һайхан нютагтаа элинсэгүүдэйнгээ ажал эрхилжэ байна. Гэр бүлэтэй болонхой. Хүдөөдэ ажабайдал хэр ябажа байһан тухай тэрэнэй хөөрөө тэрэ зандань дурадханабди.

Хүдөөдэ адуу мал үдхэхэ хэрэгтэй - Дээдэ һургуулияа дүүргэһээр, сэрэгэй албанда ябажа ерээ һэм, тэрэ гэһээр нютагтаа байнаб. Хүдөөдэ элдэб ажал хэгдээ ааб даа. Һүүлшын жэлнүүдтэ үхэр малаа олон болгохо, үдхэхэ гэжэ шиидэбэбди. Анхандаа эжы абынгаа һууһан бууса дансалжа, хуулиин ёһоор үмсын болгобобди. Тэрэнээ хорёолхо, газарынь үтэгжүүлхэ гэхэ мэтэһээ эхилээд, ажал дүүрэн даа. Тэрэ газарта эжы абамнай хамтын ажахын хонин һүрэг харууһалдаг һэн. Бидэ, аха дүүнэр булта, тэндээ тэнжэжэ, хүн болоһон зомди. Мүнөө болотор ондоо хүн тэрэ газарыемнай үмсэлөөгүй байһаниинь бидэндэ талаан болоо. Өөрынгөө үндыһэн газарта угаа үргэлжэлүүлхэһээ дээрэ юумэн байха аал? Хүдөөдэ мүнөө сагта адуу малаа үсхэбэрилөөгүй һаа, бэшэ юу хэхэбши даа? Хараад үзэхэдэ, һүүлэй жэлнүүдтэ манай нютагаархид, мүн ондоошье һууринай ажаһуугшад булта малаа үдхэхэ гэжэ оролдодог болонхой гэжэ харагшаб. Хэдэн жэлэй хаясаанай байһан газарнуудаа хахалжа, орооһото ургамалнуудые таридаг болонхой.

Юрэдөө, һаял түрүүшынгээ алхамуудые хэжэ байнабди. Тугаархана түрэһэн тугал гэхэдэ болохол даа. Ехэ юумэн гансата бүтэдэггүй, алхам алхамаар, бага багаар эбхэрэн ерэдэг гээшэ аабза. Буусадаа гэр байра, адуу малдаа хото хорёо шэнээр бариха, ажалаа хэхэ трактор, машина худалдан абаха гэхэһээ эхилээд, ажал дүүрэн. Табан хушуута мал үдхэжэ эхилхэдээ, хажуудань һара бүри салин абажа байха ажалтай байха хэрэгтэй. Долоон жэлэй туршада таһалгаряагүй аяар холын Камчаткын хизаар ошожо, хахад жэл тухай тэндэ байрлажа, загаһа олзоборилдог, үйлэдбэрилдэг эмхидэ ажалланаб. Ехэл һайн һанаатай зоной байгуулһан эмхи, нэгэшье хүниие мэхэлһэн, газаалһан ушар байхагүй. Хабарай могой һарада тиишээ ошоо һаа, намарай ольбоной унаха хирэдэ нютагаа бусахаш.

Иигэжэ хөөрэлдэһөөр байтарнай, дурд гэһэн хүбүүхэниинь һэрижэ, абяа үгэнэ. - Хүлеэгыш даа, хүбүүхэмни, эжымнай мэнэ ерэхэл, тиихэдэнь гэртээ ошохобди, - гэжэ Баатар хүбүүгээ эрхэлүүлнэ. - Аяар 30 гаража хүбүүтэй болооб. Угаа залгуулха хүбүүтэй болоһондоо баяртайб даа. Жаахан энэ хүбүүгээ алтанһаа үнэтэйгөөр һанажа, эрхэлүүлжэ «эдихэһээ» наагуур болохош даа. Нүхэрни мүнөө дээдэ һургуулида һурана, ээлжээтэ сессидээ ерэнхэй. Бидэ хоёр эжыгээ дахажа, мүн лэ хото ерэнхэйбди, - гээд, гэр бүлэ, хүбүүхэн тухайгаа абань зугаална. Эгээл энэ үедэ дасан орожо, эхэ зургаан зүйл, хамаг амитанай түлөө зальбаран мүргэһэнэй удаа Баатарай хани нүхэр ерэбэ. Зай, иигээд бидэнэй хөөрэлдөөн дүүрэбэ. Гар утаһанайнгаа тоонуудые андалдаад тарабабди. - «Баргажанайнгаа нютаг хэлэ мартаа гүш?» - гэжэ асуухадамни, урдаһаамни: «Угэйгаа, юу мартхиимш? Байд гээд зугаалдагальдяа”, - гэбэ. Ушарынь гэхэдэ, Баатар хамтын байрада минии суг һураһан нүхэр Эрдэни Раднаевтай зэргэлээ таһалгада байрладаг һэн. Үдэшэниинь сүлөө сагтаа Эрдэнитэй ярилдажа, Баргажан голой буряадуудай нютаг хэлэн дээрэ яһала хөөрэлдэдэг болоһон юм. Хаа-яа Баргажан Хурамхаанай хүбүүдэй дунда ороод, тэдэнээр адли болоод зугаалжа һуухадань, Хэжэнгын хүбүүн гэжэ абаһаар ойлгохоор бэшэ байгша һэн. Зай, һанаһан хэрэгшни бүтэмжэтэй, эхилһэн ажалшни урагшатай байхань болтогой гэжэ хэлсээд, дасанай гэшхүүр дээрэһээ тараа һэмди.