Бахархал түрүүлһэн баяр наадан

• Энэ жэлэй Сурхарбаан Захааминай аймагта бэлэдхэл ехэтэйгээр, гурим журамтайгаар эмхидхэгдэжэ, олоной һайшаалтайгаар үндэр дээдэ хэмжээндэ үнгэрбэ, - гэжэ Захааминай уран зохёолшодой “Уран Дүшэ” нэгэдэлэй гэшүүн Михаил Доржиев омогорхон хөөрэнэ.

• Энэньшье ойлгосотой. Һүүлэй хоёр жэлдэ халдабарита үбшэн дэлгэржэ, олоной хабаадалгатай  найр наадан үнгэргэгдөөгүй, тиигээдшье түрэл аймагаймнай аяар 95 жэлэй тэбхэр ойн баяр ха юм!

Мойһото гэжэ үзэсхэлэн һайхан байгаалитай газарта Захааминай арад түмэнэй ехэ найр үнгэрдэг. Эртэ үглөөгүүр дун сагаан дунгарай дуун зэдэлжэ, хонхо дамаариин хүгжэм доро Санагын, Бургалтайн Адагай дасануудай ламанар хада уулаар хүбөөлэгдэһэн арюун нангин аршаанта аймагай арад зоной ажана амгаланай, үнэр баянаар хүгжэн һалбархын, эхэ зургаан зүйл хамаг амитанай жаргалай түлөө үргэл мүргэл үнгэргөө.

Сурхарбаанай нээлтэ булта зоной нюдэ хужарлуулжа, сэдьхэл баясуулаа. Баяр ёһололые зохёогшод, найруулагшад ехэ оролдолго, үүсхэл гаргажа, аймагай түүхэ үни холоһоо харуулжа шадаа. “Хун шубуун гарбалтай, хуһан модон сэргэтэй” хонгоодор угтай арадай түүхэ даган, хун шубуудай уян нугархай хатар дун сагаан хубсаһатай эдир басагад Мойһотын үргэн талые бүрхөөн хатараа. Бахархамааршье, уярмааршье байгаа. Урда сагһаа зэргэлжэ, ханилжа, худа ураг оролсон, ажабайдалаа эб хамта эрхилһэн хамниган ба буряад угсаатанай ажаһуудал уран гоёор найруулагдаа. Хамниган угсаатаниие Мэлэ нютагай хүн зон түлөөлхөөрөөл түлөөлөө (2011 оной хүн зоной тоо бүридхэлгөөр Мэлын хахад зон хамниган угтайбди гэжэ мэдүүлһэн юм): ангуушанай соло дуудаһан уян нугархай хатар наадаараа, үндэһэн хубсаһаараа тэдэ  гаража ерээ. Талмайн нүгөө талаһаа малша гарбалаа, ажалша бүхэригөө магтаһан буряад арадай түлөөлэгшэд гаража, хамниган обогтоноороо хамтаржа, ёохор наадаяа наяруулхыень хараһан хэнэйшье досоо  баярай бүлхин тогтохоор байгаа. Удаань Харсаа нютагай зон аймагай хасагуудай эблэлтэй хамтаржа, ород хасагуудай хилэ харахаяа буужа ерэһые найруулан харуулаа.

Аймагай 95 жэлэй ойн баярай тоогоор 95 морин эрдэни агталһан, дүрбэ дүрбөөр жагсаһан, түрүүшүүлынь сагаан мори унаһан,  Россиин, Буряадай, Захааминай тугуудые намилзуулан, һүр жабхаланта хүгжэм доро найрай гороо хэжэ, 95 шэлдэг залуу хүбүүд баатар солоёо дуудаһаар гаража ерээ. Тиигээд шэнэ сагай түүхые гэршэлһэн улаан, ягаан  шаарнуудые бариһан эдиршүүл хатар наадаараа найраа шэмэглээ. Тиигээд лэ бүхы нютагуудай, эмхи зургаануудай түлөөлэгшэдэй жагсаалнууд хүн зоной халуун альга ташалган доро үнгэрөө.

Буряад Уласай Толгойлогшын, засаг дарга Сергей Гонжитовай, үндэр тушаалта ноёд сайдуудай, арадай һунгамалнуудай, Монгол һайхан ороной хүршэ Булган аймагай түлөөлэгшэдэй халуун амаршалганууд, үреэлэй дулаан үгэнүүд харагшадай шэхэнэй шэмэг болоо. Аймагаймнай бүхы арад зониие туйлаһан  амжалтануудаарнь улас түрымнай Толгойлогшо, жэнхэни буряадаар хубсалһан Алексей Цыденов халуунаар амаршалаад, саашадаа улам бүри хүгжэхыемнай хүндэтэйгөөр хүсөө. Өөһэдынгөө һанаагаар олон юумэ хэдэг ехэ эдэбхитэй аймаг гэжэ магтаад, засаг даргыемнай тэмдэглээ.

• Таанад ажал хэрэгэйнгөө түлөө, аймагайнгаа түлөө үнэн зүрхэнһөө оролдонот. Үшөө ехэ амжалта туйлахыетнай хүсэнэб, – гэжэ Буряадай Толгойлогшо хэлээ.

• Аймагай ниигэмэй хүгжэлтын газарнуудые, Дүтэлүүртэ баригдажа байһан һургуули, хүүгэдэй сэсэрлиг, асфальт-бетонно завод тэрэ урид хараһан байна.

Тайзанай сэхэ урда зохидоор бэлдэгдэһэн һандалинууд дээрэ наһатай зон батаар һуурияа эзэлжэ, бүхэли үдэрөө шахуу Захааминай соёлой ажалшадай хатар наада хаража, сээжэ зүрхэеэ баяраар халяан хаража ханаа.

Даншье халуун бэшэ, бороо хурашьегүй зохид, һэрюун үдэр тудажа, урма баяраар билтарһан улад зоной шарайнууд, үри хүүгэдэй хүхюун энеэлдээн, хүхилдөөн, үнинэй уулзаагүй хүнүүдэй уулзалганууд, бүхэ барилдаанай талмайн гү, али мори урилдаанай, бүмбэгэ сохилгын, гиир үргэлгын талмайнууд руу һүндэлөөн – ёһотойл найр нааданай үргэн дэлисэ!

Дун сагаан хониной нооһоор бүтээгдээгүйшье һаа, нютаг нютагай найман ханатай гэрнүүд нюдэндэ дулааханаар харагдажа, буряад хүнэй досоо омогорхол түрүүлжэ, найрай ёһотойл угалза шэмэгынь болон харагдаа. Гэрнүүдтэ дэлгэгдэһэн уран гартанай эрхим бүтээлнүүд, заншалта эдеэ хоолой, унданай дээжэнүүд энэ жэлдэ нэгэ гол шэглэлдэ-аяншалга-амаралгын һалбарида зорюулагдаа. Уласаймнай Толгойлогшо Алексей Самбуевич эдэ бүгэдөөр ехэтэ һонирхожо, яаралгүй нютаг бүхэнэй хүн зонтой, үзэмжэнүүдтэй танилсажа гараа. Зунай энэ ута үдэр ундаа хүрэһэн, халуун бууза, бүхэли мяха зооглохо, амтата хоолоор хотоёо жэгнэхэ гэһэн хүн зоной эрилтые ёһотоор хангаха наймаанай газарнуудшье алхам бүхэндэ байгаа гэхэдэ болохо. Бэе тамирай тэмсэлнүүдэй, хүүгэдэй наада-урилдаануудай, соёлой талмайнууд өөһэд өөһэдын бэрхэ эмхидхэгшэдтэй байһандаа, ехэ, бага зоной хабаадалгатай бүхы хэмжээ ябуулгануудые ядамаргүй ябуулһаниинь һайшаамаар. Найрай хэмжээ ябуулгануудта аймагай ажабайдалай бүхы һалбаринууд хабаадажа, туйлаһан амжалтануудаа олон түмэнэй урда гэршэлээ. Аймагай ойн баярые тэмдэглэжэ байха үедэ Буряадай Толгойлогшо ветерануудтай уулзажа, халуунаар амаршалаа.

• Хожом хойтын үедэ, хоёр сагай нэгэндэшье Сурхарбаан наадамнай наяржа байг. Буряад араднай һүр һүлдэеэ алдангүй, хии мориниинь дээгүүр хиидэг! – гэжэ Михаил Цыбикович хөөрөөгөө түгэсхөө.

"Захаамин эгээл ехээр юугээрээ илгарнаб гэхэдэ, айлшадые хүндэлэн угталгаараа. Энэ хүндэмүүшэ зангыень би өөр дээрээ ойлгон мэдэржэ ябанаб. Шэтэ можодо сэрэгэй алба хаагшадай бүлэдэ 1974 ондо түрэһэн би  Захааминда ерэһээр, нилээд үни болооб. Энэ нютаг намайе ехэл дулаанаар эльгэлэн угтаа. Эдэ бүхы жэлнүүдтэ би өөрыгөө захааминайхиб гэжэ омогорхожо ябанаб. Аймаг сооһоо би республиканска  үбэлэй болон зунай хүдөөгэй бүхы наадануудта хабаадааб. Согтой баяртайгаар аймагаа түлөөлжэ, туг доронь тэмсэнэб",  - гэжэ тамирай , МВД-гэй ветеран Сергей Будилов һанамжаараа хубаалдаа. 

"Тоонто нютагтаа эльгэлэн дурлажа байхал даа. Захаамин – манай гэр. Би 40 жэлэй хугасаада олон һалбаринуудта: хүдөө ажахыһаа эхилээд, зайн галайшье ба харгын барилгадашье хүдэлөөб. Хүндэхэн саг дабажа гараабди. Тиихэдэ имагтал түрэл ороноо хамгаалан сахиха гэһэн эрмэлзэлнай туһалжа, хүсэ шадал үгэдэг байгаа.  “Саг сагтаа, сахилза хүхэдөө” гэдэг, мүнөө саг ехээр хубилаа. Олон шэнэ хубилалтанууд боложо, һайн тээшээ эрьеэ. Туйлаһанаа хадагалан сахижа, түрэл Захааминайнгаа аша туһын түлөө оролдогты", -  гэжэ Захааминай аймагай Хүндэтэ эрхэтэн, хүндэхэн сагуудта аймагаа толгойлжо ябаһан Владимир Порхоев нютагаархидтаа хандаа. 

Ойн баярай Сурхарбаанай дүн гаргалгада бүхэ барилдаашад, мори урилдаашад, гүйгөөшэдые һоригшод, ирагуу дуушад, солбон солгёон хатаршад, уран гартан хуби хубидаа солоёо дуудуулжа, магтаал шагнажа, үндэр шагналнуудта, дурасхаалта бэлэгүүдтэ хүртөө.

“Арадай хубсаһан – бэеын шэмэг” урилдаанда Захааминда ажаһуудаг ород, буряад, хамниган, узбек, татаар, хальмаг арадуудай үндэһэн хубсаһанууд харуулагдаа. “Заншалта арадай хубсаһан” урилдаанда Дүтэлүүрэй Тогтохо Бадмаева түрүү һуурида гараа, 2-дохи һуурида - Закаменскын Саян, Дарима Шаракчиновтан, 3-дахи һуури Мэлын Түмэн Михайлович Сусанна Владимировна хоёрой гэр бүлэ эзэлээ. “Мүнөө үеын арадай хубсаһан” урилдаанда Мэлын Соёлой байшан ба дүтэлүүрэйхид түрүүлээ, 2-дохи һуурида – Хуртагын Соёлой байшан, 3-дахи һуурида Хамниин “Хасуурихан” сэсэрлиг гараа. Харин эмхи зургаануудай дунда хүүгэдэй 15-дахи “Туяна” сэсэрлиг эрхимлээ, аймагай болбосоролой таһаг – 2-дохи, 1-дэхи һургуули 3-дахи һууринуудта гараа. ТОС-уудай дунда Санагын “Дархан” түрүүлээ, 2-дохи һуурида – Закаменск хотын “Бага наһанаймнай хото” ба “Эбтэй гэр бүлэ”, 3-дахи һуурида Холтоһоной “Манай ерээдүй” ТОС-ууд гараа. Арадай заншалта хубсаһан ажабайдалай үе үеын толи гэжэ ойлгожо, бодотоор туһалһан Сергей Валерьевич Гонжитовта ба Елена Валерьевна Фёдоровада баяраа мэдүүлэе.

Аймагай 23 хүдөө нютагай хоорондо жагсаалда хэды хүн хайшан гэжэ хабаадааб, үндэр наһатай аха захатанаа яажа хүндэлөөб, хэды мори хабаадуулааб, аяншадые хэр угтахаб - нютагай аршаануудай болбосон байдал, тамирай талаар хэгдэһэн хэмжээ ябуулганууд гэһэн харалтануудаар томо, дунда, бага һууринуудай дунда эрхимүүд элирүүлэгдээ. Бүхы дүнгүүдээр томо һууринуудай дунда Үлэгшэн түрүүлээ, Санага удаалаа, Дүтэлүүр 3-дахи һуурида гараа; дунда һууринууд сооһоо Хуртага эрхимлээ, Ехэ-Сахир удаалжа, Хамни захадаа. Бага һууринуудай дунда түрүү һуури эзэлһэн Борто нютаг гол шанда – 300 мянган түхэриг сэнтэй “ГТО-гой нормонуудые тушааха талмайда” хүртөө. 2-дохи һуури Үлэнтэ эзэлжэ, 3-дахи  һуурида Далахай гараа.

Шатараар Алексей Эрдынеев эрхимлээ, Солбон Санжеев – 2-дохи, Ошор Будаев 3-дахи һууринуудые эзэлээ. Эхэнэрнүүдэй дунда Валентина Галсанова, Тунгалаг Хашитова, Саяна Янжимаева гэгшэд эрхимүүд гэжэ элирээ. Эдиршүүлэй хоорондо тэмсээндэ Гомбо Цыдыпов, Ардан Тарбаев, Золто Цыренов болон Сойжина Мункуева, Алтана Дамдинова шалгаран гараа. Морёороо тэмсэгшэд сооһоо Үлэнтын Владислав Ринчинов илажа, Санагын Эрдэни Нохоров хоёрдохиие эзэлжэ, Бортын Амарсана Бадмаев 3-дахи һуури абажа шадаа.

Захааминай аймагай байгуулагдаһаар 95 жэлэй ойдо зорюулагдаһан һайндэр олоной сэдьхэлдэ найдал бадараан, удаан һанагдахань дамжаггүй.