Баянголой баатар сэрэгшэд

Алас Дурнада Хасан нуурай хажуу­да алба гараһан. Тиихэ сагта Япониин талаһаа муу ябадалнууд үзэгдэдэг байгаа. Манай тала руу буудаадшье туршадаг байһан ха. Хүбүүниинь, дотоодын хэрэгүүдтэ алба гарагша, майор Михаил Баяндуев аба тухайгаа иигэжэ хубаалдана:

«Абамнай дайн тухай тиимэ ехээр юумэ хөөрэдэггүй байгаа. Байд гээд асуухада дайн гээ­шэ ехэл муухай юумэн гэхэ. Заримдаа багахан хэһэгүүдые хөөрэгшэ һэн. 1943 он болотор Хасан нуурай хажуу­да алба гараа. Теэд японцууд манай гүрэндэ дайгаар орохогүй гэһэн мэдээнэй гарахада, тэндэхи сэрэгшэ­дые баруун фронт эльгээгээ. Абамни танкист, һомологшо байгаа. Курска байлдаанда хабаадаһан. Курска байл­даанда хабаадаха хоёрдохи халаанда орожо, эгээн түрүүшын добтолгын һүүлээр ошоходонь, «тулалдаанай та­лада нэгэшье амиды хүн үгы байгаа, танкнуудынь галда абагдаһан, тиимэ олон танкнуудые нэгэ газарта хэзээдэшье хараагүйб. Бидэ дээрэһээнь ерэжэ, үлэһэн фашистнуудые даража, тэндэһээ саашаа немецүүдтэ доб­толго хэжэ эхилээбди» гэжэ абамни хөөрэгшэ бэлэй гээд Михаил Бадмае­вич хүбүүниинь һанан хөөрэнэ.

Сержант Баяндуев 2-дохи Укра­инска фронтдо баруун гүрэнүүдые сүлөөлхэеэ 1944 оной октябриин 1-дэ ороһон. Т-34 түхэлэй танкда ябаа.

Батожаргал Бубеевич Дармаев ном соогоо иигэжэ бэшэнэ: «Үшөө һургуулиин байхадаа Бадма Очиро­вич танк соогоо хэды дахин дүрэһэн гэжэ дуулаһан байгааб. Энэ сэрэг­шын дайшалхы замынь шудалхадаа, ехэтэ гайхааб. Нэгэ байлдаанай үедэ, немецүүдэй самолёдууд агаарһаа бомбодожо эхилээ. Нэгэ бомбонь сэхэ Бадма Очировичай танкын баш­ни руу буугаа. Мэдээгээ ороходонь, экипажай хоёрынь үхэшөө, команди­рынь хүндэ шарха абаад, мэдээгүй байхадань, сержант Баяндуев танкын­гаа дорохи люк нээжэ, командираа татажа гаргаад, хэдэн метр саашаа мүлхижэ ошоод байхадань, танк соо байһан томо һомонууд тэһэрээ. Үшөө нэгэ дахин, Европо сүлөөлжэ байхадаа, галда абагдаа. Үхэр буугай һомон танкын гусеница таһа буудаха­дань, экипажынь баһа мэдээгээ алда­хадань, шуран бэрхэ буряад тэдэнээ абаржа шадаа.

Архив соо иимэ мэдээн хадагалаа­тай байна.

Баяндуев Батыш Очирович /так написано/. Орден Славы III степени. Наградной документ. Дата рожде­ния: __1919. Дата поступления на службу: __07.1940. Место призыва: Баргузинский РВК, Бурят-Монголь­ская АССР, Баргузинский р-н. Воин­ское звание: гв. сержант. Воинская часть: 39 гв. тп 4 гв. мк 2 УкрФ. Наи­менование награды: Орден Славы III степени. Приказ подразделения №: 1/н от: 17.01.1945. Издан: 4 гв. мк 2 Украинского фронта. Информация об архиве - Архив: ЦАМО. Фонд ист. информации: 33. Опись ист. инфор­мации: 690306. Дело ист. информа­ции: 403. Скорее всего, об этом факте пишет в наградном листе командир 39-го гвардейского танкового Бур­гасского полка гвардии полковник Гарфункель: «В боях на территории Югославии в городе Белграде, в уличных боях, экипаж, в составе кото­рого участвовал товарищ Баяндуев, уничтожил до 200 вражеских солдат и офицеров, и подавил огонь мино­метной батареи противника. В боях на подступах к городу Хатван, под­держивая огнем атакующую пехоту, танк в котором находился товарищ Баяндуев, от попадания снаряда противника сгорел. Выбравшись от охваченного пламенем машины, товарищ Баяндуев отошел в распо­ложение нашей пехоты и огнем из личного оружия уничтожал автомат­чиков противника. Достоин прави­тельственной награды ордена Славы III степени».

Энэ данса сооһоо дайшалхы зам­дань шэнэ мэдээн бии болобо. Бадма Очирович 1-дэхи, 2-дохи шатын Алдар Солын ордентой байһан. Гурбадахи шатын Орден үгэхэ гэһэн данса олог­доод байна ха юм даа. Тиихэ үедэ Ал­дар Солын гурбан ордентой хүн СССР- эй Герой шэнги тоотой байгаа юм.

Европо фашистнуудһаа аршалха гэжэ гвардиин сержант Баяндуев өөрынгөө танкаар олон гүрэнүүдые сүлөөлэлсөө. Польшоһоо эхилээд Болгари, Румыни, Венгри, Югослави, Германи. Илалта Чехославакида угтаа. Европо сүлөөлһэнэй түлөө «За осво­бождение Варшавы», «За освобож­дение Белграда», «За освобождение Праги», «За взятие Будапешта» ба «За взятие Берлина» гэһэн медальнуудаар шагнагдаһан байна.

1945 ондо Бадма Очировичые сэрэгэй ударидагшад нэгэ һарын амаралтада гэртээ ошоод ерэхыень табиһан байгаа. Тиигэжэ Илалтын һүүлээр Бадма Баяндуев сэрэгшэдэй дундаһаа эгээн түрүүн Баянгол нюта­гаа ерэһэн гээд тоотой. Энээн тухай хүбүүниинь иигэжэ хөөрэнэ: «Улаан-Үдэһөө Баянгол хүрэтэр долоон хоног ябажа хүрөө, хажуудань баһа нэгэ сэ­рэгшэ ябалсаа гэжэ хэлээ һэн, мүнөө нэрыень мартааб. Тиихэдэ тэрэ хоёр Байгал далайда загаһа барижа бай­гаад, хоол хэжэ гэртээ хүрөө. Омоли загаһан тарган байгаа, хахад омоли эдижэ, садаад байгаа һэм гэжэ хэлэг­шэ һэн. Нэгэ һара соо амараад, дахин ябаа. Баабай Берлиндэ плендэ ажал хэжэ байһан зониие харадаг байгаа. Байрлахадаа хоёр дабхар гэрнүүд соо, зөөлэн унтаритай, гэртээ бэеэ угааха, юрэдөө тиимэ юумэ хараагүй зон тэндэ хараа, – гэжэ Михаил Бад­маевич хөөрэнэ.

«Зангаараа номгон даруу, нэгэ­шье хатуу үгэ хэлэхэгүй, сухалдахагүй. Дайнай һүүлдэ түрэл колхоздоо олон ажалнуудта хүдэлөө. Барил­гын бригадаһаа эхилээд, хонидые адуулһан. Ехэ зүб һургаалтай хүн һэн, би залуухан байхадаа сугтаа хонидто ажаллаха хубитай байгааб. Залуушуулда хашхаржа, ээмээ со­хижо байдаггүй, үнэн сэхэ зантай Бадма Очирович һэн», - гээд, Баянгол нютагай ажаһуугша Давыд Раднаев хөөрэнэ бэлэй.

Үнэхөөрөөшье, дайнай эхинһээ дүүрэтэрнь немец фашистнуудые бута сохилсоһон, хэды дахин үхэлтэй уулзажа, амиды мэндэ гараа. Тэрэ үндэр орден, медаль абажа байгаад, ямар номгон даруугаар нютагаархид­таа һанагдан үлөө гээшэб даа. Үбдөөд байхадань нютагай зон ерэжэл, ерэ­жэл байгша бэлэй гээд, Михаил Баян­дуев хүбүүниинь һанан дурсана.

Батожаргал Дармаевай номһоо Эрдэни РАДНАЕВ оршуулба