Ханашагүй һайхан Хальмаг орон

«Тэмээдэй олтирог»

«Тэмээдэй олтирог» («Верблюжий остров») гэhэн талмай нээhэн Леонид Очиргоряев Буряадта мэ­дээжэ. Бадма хүбүүнтэеэ, ашатаяа манай орон нюта­гаар ябаhан, байра байдал­таймнай танил. Тиимэhээ Элһэтэ хотын заха талада байгуулагдаhан «Тэмээдэй олтирог» Буряад ороной аяншалагшад заатагүй хүрэдэг. Тиин бидэ баhал та­нил нүхэрэйнгөө захилаар мэндые хүргэжэ орообди. Леонид Очиргоряевай бүлэ эндэ hая үнгэргэгдэhэн «Талын субад эрдэни» («Степ­ная жемчужина») харалганда хабаадаhан Галина басаган­да тусхай шан - хонин бэлэг бариха баяртай ушартай тудаабди. «Тэмээдэй олти­рогто» 110-дахи Хальмагай морин сэрэгэй дивизиин сэрэгшэдэй тоогоор модо тарижа, алим жэмэсэй сэ­сэрлиг зохёогдонхой.

«Энэ манай аяншалгын газарайм­най омогорхол, - гээд, Очир­горяев хөөрэнэ: - Басаганай үбгэн аба, нагаса аба энэ сэ­рэгэй дивизиин бүридэлдэ дай­лалдаhан, тиин би энэ харал­ганай жюридэ байгаад, Га­лина Халенгиновада тусхай шан барюулха гэжэ шиидээб. Хальмаг хэлэ мэдэхэ, "Хара булаг" гэжэ заахан нютагта гэр бүлэтэеэ байдаг. Багаhаа ёhо заншалаа, хэлэеэ мэдэхэ хүн бэедээ шэнгээhэн энэ гу­римаа алдахагүй, уг удамай­нгаа эрэлхэг зоригые дам­жан абаад ябаха жэшээтэй», - гээд, тэрэ онсолон тэмдэглэнэ. Арга боломжоороо ню­таг оронойнгоо үхибүүдые - ерээдүйгөө дэмжэхэ хэрэг­тэй гээд, Очиргоряев бодо­дог.

Хонид Хальмагай тала шэмэглэнэ

Бамба сэсэгэй орон

Жэл бүри хабарай эхин hарада эрэшүүлэйнгээ тюль­пан бэлэглэхэдэ, бамба сэсэ­гэй Бумбын орон ухаандам­ни ородог hэн. Тиимэhээл мянга дахин дуулахын орон­до ошожо, нюдөөрөө хараад ерэхэ дуран хүрөө. Бамба сэсэгэй фестиваль апрелиин 1-hээ 30 болотор болохонь гэжэ дуулаад, забдан, замай харгыда гарагдаа. Теэд сагай уларилтай хэлсээ баталагдаа бэшэ, мүнөө жэл Хальмаг орондо эртүүр дулаан болоод байтараа хүйтэрөө, тиин hүр hүлдэтэ сэсэгүүд дайдаяа бүрхөөгөөд байhа­наа, эртүүр хагдараа.

Талын үзэсхэлэн

Тиибэшье нүхэдэй туhа­ламжаар талын шэмэг хараха зол тудаа. Хальмаг Уласай га­бьяата зүжэгшэн Тамара Пал­тынова авто-хүлэгөө унаад лэ, түрэhэн газар дайда руу­гаа харгылаа. Эндэ хэлэлтэй, Волгоград Элһэтэ хоёрой хоорондо хүн зониие зөөдэг такси машинануудай жоло­ошод зуун жараяа алдангүй ябана. Нэмжээ талын арша­мал шахуу харгыгаар үрдил­дэн субахадаа, ниидээгүй дутуутай гэхээр. Тамара Дми­триевна баhал дүй дүршэл­тэй жолоошон байhанаа гэр­шэлээ. «Маныч» гэhэн домог түүхэтэй нуурай эрье хүрөөб­ди, «Ганса уляангир» гэhэн мүргэлэй газарта аршаан булагайнь эм домтой уhа ам­саха зуураа, Монголой Дадал сомоной «Гурбан нуурай», али гэбэл, Ивалгын саа­да тээхи Ута Булагай газар зэргэсүүлмээр гээшэ гү гээд hанахаар байгаа. Тамара Палтынова бүхэли харгыгаа түрэл ара­дайнгаа дуунуудые бэлэглэжэ, сэдьхэл дүүрэн ябаhа­наа мэдүүлээ. «Һургуулида оротороо ород хэлэ мэдэхэ­гүй байгааб, хүдөө гэртэ үб­гэн аба эжытэеэ үндыгөөб», - гэжэ хэлэнэ. Хүдөөгэй мал­шадай байранууд «точка» гээд нэрлэгдэнэ, «точкари» гээшэмнай булта гаазаар хангагданхай, хирпиисээр баригданхай гэртэй, хашаа­ра, малай газарай барилгада цемент баhал хэрэглэгдэнэ, модоор баригдаhан гэр бай­ра харагдаагүй.

Ешигма Цыбеновагай дурадхаһан гэрэл зурагууд

«Нарата» гудамжаар ябаад, «Сэдьхэлэй» үйлсэ орохот…

Уласай ниислэл хотын үзэ­схэлэнтэ газараар ябахадам­най, гудамжануудай иимэ гоё нэрэнүүд дайралдаа: «Сет­клэ» - «Сэдьхэлэй», «Джир­гал» - «Жаргалай», «Нарта», «Баярта»… Хабарай эхин­дэ бүхы тээ айлай гэртэ газаагуур нюдэ баярлуулма бам­ба сэсэгүүд ургана. Хотын түб талмайгаар, амаралтын га­зарнуудаар, үнгэтэ бамба сэ­сэгүүд hуулгагданхай. «Теэд эдэмнай хэмэл сэсэгүүд, та­лын бамба сэсэгүүд таагда­шагүй онсо өөрын үнэртэй, зөөлэн, хангалтайхан», - гээд, хальмаг зон мэдүүлээ.

«Аялгатаhан элhэн»

Элһэтэ хотоhоо Астра­хань (Айдархан гэжэ үгэhөө гараhан) зүг тээшэ 150 мо­доной зайда элhэтэ газар­нууд эхилнэ. Аялгата элhэн байгаалиин үзэсхэлэншье боломоор, харин шанга hал­хитай үдэрнүүдтэ хүдөөгэй буусашье элhэндэ дараг­дажа, манай тэндэ саhанай хүнгэрэг малтадаг аргаар элhэеэ малтажа, газаахияа сэбэрлэхэ ушартай. Нүгөө таладань малшанай хорёо хахад болотороо элhэндэ бу­лаатай байна. Хирпиисэ, це­ментээр баригдаhан хадаал байрань байна ха даа. Аян­шалагшадта hонирхолтой үзэсхэлэн байбашье, hалхяа­раа Элһэтэ хото руу туугдажа, ойро дүтэ боложол байна ха.

Хальмагhаа мэндые хүргэнэ

Хальмаг Уласай габьяата зүжэгшэн Тамара Палтынова халуун амар мэндые Буряа­дай мэдээжэ найруулагша Сергей Бальжановта хүр­гэнэ. Тэрэ 1997-1998 онуудта Хальмагта хүдэлөө. Сергей Цырендондокович Бальжа­нов "Хүхэ мүнхэ тэнгэриин заяагаар" гэжэ зүжэг тэн­дэ табиһан байна. Мэдээжэ эрдэмтэд, хүгжэмшэд тэрэ­нииень хараад, бултадаа ар­гагүй һонирхолтой зүжэг бо­лоо гэлдээ һэн ха.

Ешигма ЦЫБЕНОВА