2258
Гомбо Зурбаковa
fаcebook.com /Гомбо Зурбаков
Сагаалганай һайндэртэ, мүн Агууехэ Илалтын 75 жэлэй ойн баярта зорюулагдан, “Алтан мундарга” гэһэн һээр шаалгаар мүрысөөн хабарай эхин һарын 7-9-эй үдэрнүүдтэ Түнхэнэй аймагай Аршаан һууринда үнгэргэгдэхэнь. Илагшадань Улаан-Үдэдэ болбосон түхэлтэй гэр бэлэг болгон барюулагдаха. Буряадтамнай һээр шаалга һэргээн дэлгэрүүлэгшэдэй нэгэн Гомбо Зурбаковтой уулзажа, энэ талаар хөөрэлдэбэбди.
- Гомбо Найданович, “Алтан мундарга” гэһэн мүрысөө эмхидхэхэ бодол танай толгойдо түрэһэн аабза?
- 2013 ондо Валера нүхэртэеэ сайлажа һуутараа, мүлжөөд орхиһон һээрнүүдые обёоржорхибоб. Нүхэртөө хухалхыень дурадхахадамни, тэрэмни бэлэхэнээр нэгэ хэдэн һээр эбдэжэрхибэ. Бүри нюрганайнгаа арада шаагаад, хоёр болгожорхино. Сохижо байхадань, минии толгойдо һээр хухалалгаар урилдаа эмхидхээд туршахада яалай гэһэн бодол түрэбэ. Нүхэртөө һанамжаяа хэлэхэдэм, тэрэмни дэмжэбэ. Тиигэжэ тэрэ үедэ Түнхэнэй аймагай захиргаанай Тамирай таһагые хүтэлбэрилжэ байһан Валентин Ошоровто хандажа, һээр шаалгаар урилдаа эмхидхэе гэжэ дурадхабабди. Валентин Геннадьевич һайнаар шагнажа, бодожо үзөөд: “Болохотойл юумэн байна”, - гэбэ. Тэрэнэй удаа би алта мүнгэ бэдэрхэ талаар ажал хэбэб, Валентин ахатан урилдаанайнгаа түсэб саарһан дээрэ бэшэжэ гуримшуулба. Харин Валерий Цыренов нүхэрни һээр суглуулха даабари абаба. Тиигэжэ аймагайнгаа хэмжээнэй урилдаа 2013 ондо эмхидхэжэ, 70 хабаадагшые суглуулаабди. Анха удаа эмхидхэгдэһэн энэ урилдаанда Монгол ороной түлөөлэгшэ Батчулуунай Энхболд илагша боложо тодороо. Харин абсолютна чемпионой нэрэ зэргэдэ эмхидхэгшэдэй нэгэн Валерий Цыренов өөрөө хүртөө һэн.
- Аймаг дотороо урилдаа эмхидхэжэ эхилһэн аад, уласай хэмжээндэ гараһан байнат. Тэрээн тухайгаа хөөрыт?
- Түнхэндөө тэмсээгээ үнгэргэхэдөө, манай нютагай бэрхэ хүбүүн Алексей Гыргеновые эмхидхэлэй ажалда хабаадуулаабди. Үшөө талаан бэлигтэй найруулагша Солбон Лыгденовые уряа һэмди. Эдэ хүбүүднай арга шадалаа нэгэдхэжэ, богонихон видеоролик бүтээжэ, олондо мэдээсэл тараагаа. Тиигэжэ уданшьегүй түрүүшын тэмсээнэй һүүлээр һарашье болоодүй байхада, уласай хэмжээнэй түрүүшын урилдаа Улаан-Үдэдэ үнгэргөөбди. Тэндэ хабаадахадаа, заатагүй буряад хубсаһаяа үмдөөд байха ёһотой гэһэн эрилтэ табигдаа. Мүрысөөнэй ёһоор һээр хухалһан хүн дабаа дабажа, саашаа ябана, харин урагшагүйдэһэн хүн урилдаанһаа гарана. Уласай тэмсээ үнгэргэхэдөө, удаадахи наадамнай эндэ илаһан абаргын түрэһэн нютагта үнгэргэгдэхэ гэжэ соносхоо һэмди. Тиигэжэ манай Хойто-Голой Даши Манзаров шүүжэ, удаадахи урилдаагаа нютагтаа залаба. Иигэжэ 2014 оной Сагаалганай үедэ түрүүшын “Алтан мундарга” урилдаамнай эхиеэ абаһан. Эндэ эхинһээнь адаг болотор хэдэн дабаа дабажа, Хурамхаанай түлөөлэгшэ Тумэн Аханаев шүүжэ гарахадаа, автомашина бэлэгтэ хүртөө бэлэй.
2014 ондо Хойто-Голдо болоһон мүрысөөндэ илалта туйлагша Тумэн Аханаев шангай машина соогоо
Александр Гармаевай гэрэл зураг
- Тэрэ түрүүшын алхамуудһаа эхилээд, мүнөө болотор ямар амжалтануудые туйлаабта?
- Арадай заншалта тамирай наадануудай холбоо байгуулаабди. Түрүүлэгшээрнь Алексей Гыргенов, харин орлогшоорнь би хүдэлнэб - һээр хухалха нааданай һалбари хүтэлөөд ажалланаб. Ород Уласай Спортын яаманда хандажа, “Һээр шаалган” гэһэн наадаяа спортын зүйл гээд бүридхэхэ һанаатай мэдүүлгэ баряабди. Тиихэдэмнай ород алфавидта “һ” үзэг үгы, тиимэһээ дансада абаха аргагүйбди гэбэ. Тиихэдэнь һанажа үзөөд, “һ” үзэгөө “с” үзэгөөр һэлгэжэ, “сээр хухалха” гэһэн нэрэ үгэбэбди. Тиигэбэшье сээр хухалха наадамнай спортын зүйл гэжэ үшөө бүридхэгдөөдүй. Удаадахи жэлынь зунай наадан Сурхарбаанда энэ урилдаагаа оруулжа шадаабди. Үшөө 2016 онһоо Бүгэдэ буряадуудай Уласхоорондын “Алтаргана” нааданай хэмжээндэ орообди. Мүн 2018 ондо Кыргызстанда гурбадахияа үнгэргэгдэһэн “Дэлхэйн нүүдэлшэдэй нааданда” ошожо, сээр хухалха наадаяа харуулжа, олоной үзэмжэдэ дурадхаабди. Бидэнэй улаан гараараа хойно-хойноһоонь һээрнүүдээ бута сохижо байхыемнай хаража, айхабтараар һонирхоо. Эндэ хабаадалсаһанайхиие 2019 ондо Саудай Аравида болоһон “Дэлхэйн нүүдэлшэдэй нааданда” манай сээр хухалха урилдаан оролсоо.
- Тэндэ хабаадаһан тухайгаа тодорхойгоор хөөрэжэ үгыт?
- “Дэлхэйн нүүдэлшэдэй нааданда” бидэ Буряадһаа Тумэн Жалсанович Санжиев түрүүтэй бүлэг тамиршад хүрэжэ ошообди. Балдан Цыжипов Баир Омоктуев хоёр абарганууднай барилдажа, түрүү һууринуудые эзэлээ. Тиихэдэ Валерий Цыренов, Александр Базаров бидэ гурбан һээрээ хухалжа, олоной анхарал татаабди. Урилдаанда оролсохо һанаатай 10 хүн бүридхүүлһэн аад, үнэн хухалха болоходоо айшоо. Алексей Гыргенов нүхэрнай һонирхолтой хөөрөө дэлгээ, сээр хухалха нааданай уг удхатайнь танилсуулаа. Хэдэн олон хари гүрэнэй түлөөлэгшэд бидэндэ дүтэлжэ хөөрэлдөө, ехэтэ һонирхоо. Һонирхохын хажуугаар манай нютаг ерэжэ, бидэниие һургыт, харуулжа үгыт гэжэ гуйгаа.
- Ондоо ямар можо нютагта, мүн хари гүрэндэ һээр хухалха наадантай танил байнаб?
- Монгол туургата арадуудай урданай наадан гээшэ ааб даа. Үшөө тиихэдэ хүршэ тыва араднай энэ наадантай танил. Монголдо һээр хухалдагшье һаа, олоной хабаадалгатай тэмсээнүүдые үнгэргэнэгүй. Эрхүүгэй, Агын буряадууд тон эдэбхитэйгээр хабаадалсана. Хитадай Шэнэхээн ошожо, бидэ баһал өөрынгөө дүримтэй танилсуулаабди, яагаад урилдаа эмхидхэхэб гэжэ заажа үгөөбди. Монголдо сээр хухалха бүлгэм байгуулагдаад, хүдэлөөн эхилжэ байна.
- Танай саашанхи түсэбүүд, хэхэ ажалтнай?
- Хэхэ ажалнай ехэ. Сээр хухалха тэмсээн аймагай зиндаатай байһан аад, мүнөө уласхоорондын хэмжээндэ гараа. Саашань хүгжөөжэ, Ород Уласай, удаань дэлхэйн чемпионат үнгэргэхэбди. Тиигэжэ ерэһэн бэеэрээ Олимпиин наадануудта оролсохобди. Тон ехээр һанажа байһан юумэн үнэн дээрээ бүтэдэг жаматай ха юм. Яхад араднай масреслинг гэһэн заншалта наадаяа дэлхэйн хэмжээндэ үргөө. Харин бидэ тэдээнһээ юугээрээ доробибди?
- Зай, “Алтан мундарга” гэһэн тэмсээндээ бусая. Энэ урилдаан яагаад үнгэргэгдэхөөр хараалагданаб?
- Энэ урилдаанда 500 гаран хабаадагшад сугларха гээд багсаамжалнабди. Тэмсээнһээ тэмсээндэ хабаадагшадай тоо олошорно. Бидэшье өөһэдынгөө талаһаа урилдаагаа һонирхолтой болгохо гэжэ оролдожол байдагбди. Үнэтэ бэлэгүүдээр ходол урмашуулхаяа шармайнабди. Жэшээнь, олон тэмсээнүүдтэ хүдөөгэй ажалшадта хэрэгтэй техникэ, трактор табигдадаг. Нёдондо “Алтан мундарга” шүүһэн Руслан Сантуевта авто-хүлэг шан барюулагдаа бэлэй. Байгша ондо улам саашаа гаража, болбосон түхэлтэй гэр бэлэг табяабди. Эндэ бүхы юумэмнай эбээн тэдхэгшэдэй, бэрхэ, урагшаа һанаатай хүбүүдэй оролдолгоор бүтэнэ гээд хэлэхэ шухала. Энэ нюдаргаараа (нюдаргаяа харуулна) яһа хухалжа, Улаан-Үдэдэ гэртэй болохо арга үшөө хаана байнаб? Хоёр үдэрэй туршада үнгэрхэ тэмсээнэй хажуугаар Буряадаймнай урдаа хараха зүжэгшэдэй гоё һайхан шоу үнгэргэгдэхэ. Гансал яһа хухалаад дүүрэхэ бэшэ, харин сэбэр агаарта амарха, сэнгэхэ арга олдохо бшуу. Юрэдөө, энэ наадамнай хүдөө ажахын һалбарида, аяншалгада, соёл уралигта сэхэ хабаатай томо гэгшын найр боложо үнгэрхэ.
- Һайн бэлэйт! Хэжэ, эрхилжэ байһан ажалтнай бүтэсэтэй байхань болтогой!
ЭНЭ СЭДЭБЭЭР УНШАГТЫ:
Автор: Булат БАДМАЕВ хөөрэлдэбэ
