​Даба бүхын дабаанууд

Буряад Уласай тамирай түүхын хуудаһануудта дэлхэйн шэнэ абаргын нэрэ бэшэгдэбэ. Шэхэ хатуушуулай дунда бүхэ барилдаагаар дэлхэйн чемпионадта Даба Цырендоржиев үнгэрһэн зун түрүүлжэ гараа. Сентябриин һүүлшын үдэрнүүдтэ тэмдэглэгдэдэг шэхэ хатуутай хүнүүдэй уласхоорондын үдэртэй дашарамдуулан, Даба абаргатай танилсуулхамнай.

Тамиршадай нютагһаа гарбалтай

Үбэр Байгалай хизаарай Агын Буряадай тойрогой Могойтын аймагай Сагаан Уула һууринда Даба Цырендоржиев түрэһэн намтартай. Энэ нютагһаа олон мэдээжэ тамиршад урган гараа. Һур харбалгын болон барилдаанай секцинүүд эндэ эршэтэйгээр хүдэлжэ, бэлигтэй тамиршадые бэлдэхэ заншалтай юм.

“Дружба-1984” гэһэн уласхоорондын наадануудта түрүүлжэ гараһан һур харбагша Мунко-Бадра Дашицыренов, Олимпиин наадануудта хабаадаһан Октябрина Болотова гэгшэд Сагаан Уулаһаа гарбалтай.

Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда энэл нютагһаа Базар Ринчино мордоо һэн. 1943 оной һүүл багаар баатарлиг үхэлөөр унаһан юм. 1944 оной эхиндэ Советскэ Союзай Геройн нэрэ зэргэдэ хүртэһэн байна. Сагаан уулынхид баатар хүбүүндээ хүшөө бодхоогоо. Агын тойрогто 1964 онһоо хойшо таһалгаряагүйгөөр барилдаанай мүрысөөн үнгэргэгдэжэ, Базар Ринчиногой мүнхэ дурасхаалда зорюулагдана. Энэ хэмжээ ябуулгын ашаар Агын тойрогой барилдааша хүбүүд тамирай харгыда гаража, нютаг нугануудаа холо ойгуур суурхуулаа. Сагаан уулынхид бусадһаа дутаагүй. Уласхоорондын классай спортын мастернууд Очир Дамдинов, Батор Нимаев болон бэшэшье барилдаашад бүхэроссиин болон хари гүрэнүүдэй наадануудта абарга хүсөө харуулһан байна. Һүүлэй үедэ нютагай суутай хүбүүдэй дунда Даба Цырендоржиевай оролсоһониинь һайшаалтай.

Түрүүшын алхамууд

Аха хүбүүдые, үетэн нүхэдөө дахан, Даба барилдаанай шэглэл шэлэһэн байна.

- Сагаан Уулада барилдаанай секци һайн хүгжэнхэй. Хүбүүн бүхэн тиишээ зүдхэдэг. Бэлигтэй бэрхэ һоригшод бүхы үхибүүдые туршажа үзэнэ. Тэдэ ерэгшэдые муу, һайн гэнгүй шалгана. Иигээд лэ Даба барилдаанда ерээ. Цырендоржо Жамбалцыренович Валерий Аюрович хоёр бэлигтэй хүбүүндэ барилдаанай түрүүшын азануудые харуулжа үгөө, - гэжэ мэдээжэ һоригшо Баир Бороевич Батомункуев хөөрөөгөө эхилнэ.

Түрүүшын үдэрһөө хойшо Даба һоригшодоо баярлуулжа эхилээ, бусадһаа үлүү байһыень барилдаанайнь багшанар тэмдэглээ. Аймагай мүрысөөндэ оройдоол хэды һара болоод хабаадажа туршаа.

- Тэрэ мүрысөөндэ гэртэхиндээ юушье хэлэнгүй ябашооб. Шангай 3-дахи һуури эзэлхэдэмни, һоригшодни намайе магтаа. Бишье өөрөө ехээр баярлаа һэм. Үдэшэ ерээд, эжы абадаа хүрэл медаляа харуулхадамни, ехэ гайхаа һэн, - гэжэ түрүүшын медаль абаһан тухайгаа Даба һанан хөөрэбэ.

Даба элдэб шатын мүрысөөнүүдтэ хабаадажа, түрүүшүүлэй тоодо саг үргэлжэ орожо байгаа. Агын тойрогой эдиршүүлэй дунда тулалдаануудта заал һаа шангай һуури эзэлдэг болоо. Тиигэжэ Могойтын аймагай хүүгэдэй тамирай һургуулиин бүридэлдэ оруулагдаа.

Һоригшотой танилсалга

- Шэхэ хатуутай нэгэ шанга барилдааша хүбүүн ургажа ябана гэжэ нэгэтэ Могойтын ДЮСШ-гай һоригшод намда дуулгаа. Ошожо харахыемни дурадхаа. Могойто зорюута ошооб. Барилдахадаа ехэл бэрхэ. Теэд һуралсалаа алдаад байна. Улаан-Үдэдэ тусхай һургуулида һургабал, һайн байгаа гэжэ тэндэхи һоригшод хэлээ. Танилсааб. Үнэхөөрөөшье шандааһа шангатай хүбүүн байшоо. Хүдөөгэй ажалда бэрхэ, мориндо дуратай Даба хибэс дээрэ шуран байна, үе мүсэнь һайнаар хүдэлнэ гэжэ абаһаар лэ обёорооб. Тэрэ дүлиишье һаа, юрын һургуулида һуража байгаа. Хэшээлнүүдтээ олон юумэ дуулангүй үлөөд, ойлгонгүй ябаа. Мүн багшаһаашье дахин һураха гээд эшэдэг байгаа гү даа. Улаан-Үдэ ошоё, тусхай һургуулида һурахаш гэжэ хэлээб. Ошохомнай гү гэхэдэмни, үгы гэжэ толгойгоо һэжэрээд, доошоо хараад байгаа. Һүүлдэнь гурбан жэл болоод, Могойто бусахадамни, Улаан-Үдэ ошолсохоб гэжэ дуулгаа. Дүлии үхибүүдэй тусхай һургуулида һуралсалаа үргэлжэлүүлжэ, бэеэ татаа, һурахадаашье бэрхэшүүлэй тоодо ороо, - гэжэ Баир Бороевич танилсаһанаа хөөрэнэ.

- Баир Бороевичой түрүүн ерэхэдэнь, балай юумэ ойлгодоггүй байгааб. Тиихэдэ ябалсашаха һэм гэжэ мүнөө һанадагби. УлаанҮдэ ерэжэ, олон нүхэдтэй болооб. Хамта һураһан шэнэ нүхэдни, багшанарни, сугтаа хибэс дээрэ һорилго хэдэг тамиршад түрүүшээр намай тон ехээр дэмжээ. Элүүр энхэ эдиршүүлэй дунда мүрысөөндэ Буряад Уласта ерэмсээрээ хабаадааб. Шадални үшөө бага байна, һорилго бүри ехээр хэхэ хэрэгтэй гэжэ ойлгооб, - гэжэ Даба Цырендоржиев хөөрэбэ.

Үдэрһөө үдэртэ шангарна

Саашадаа Уласай спортын адаптивна һургуулиин шаби шэхэ хатуушуулай дунда мүрысөөнүүдтэ хабаадажа эхилээ. Эндэшье эрхимүүдэй тоодо оролсоһониинь гайхалгүй. Түрүүшынгээ мүрысөөндэ хоёрдохи һуури эзэлжэ, Ород гүрэнэй барилдаанай томо-томо мэргэжэлтэдые гайхуулжа шадаа.

Мэргэжэлтэдэй тэмдэглэһээр, тамиршан нэгэ наһанай бүлэгһөө нүгөө бүлэгтэ ороходоо, үни удаан дадажа ядадаг гээшэ. Харин Даба энээниие даб гэһээр ойлгоошьегүй хаш. Эдиршүүлэй наһанһаа гаража, залуушуулай тоодо оролсобошье, Ород гүрэнэй чемпионадта түрүү һуурида гараа. Мүн ехэшүүлэй дунда мүрысэжэ эхилээд, гүрэн дотороо мэдээжэ, суутай тамиршадые илажа гарадаг болоо. 2019 ондо Даба Цырендоржиев Ородой болон Европын чемпионой нэрэ зэргэнүүдтэ хүртөө. Иигэжэ Сагаан Уула һууринай тамиршадай дунда уласхоорондын классай спортын үшөө нэгэ шэнэ мастер мүндэлөө.

- 2020 ондо коронавирусай шалтагаанһаа дэлхэйн чемпионат үнгэргэгдөөгүй. Хэды тиигэбэшье үбшэнэй һүжэрхын урда Даба Ородой чемпион боложо үрдеэ. 2021 ондо гүрэн дотороо амжалтаяа үргэлжэлүүлээ. Урдахи жэлэй дэлхэйн чемпионат болохо болохогүйнь үни удаан эли бэшэ байгаа. Арбаад лэ хоног үлөөд байхадань, шиидхэбэри абтаа. Дары түргөөр сугларжа, зургаан үдэрэй бэлэдхэл хээд, дэлхэйн чемпионадта хабаадахаяа Турци ошообди. Ямаршье оршон байдал, саг тогтоод байбашье, Даба ходо бэлэн байдаг байһанаа харуулаа. Аяар зургаан уулзалгада илалта туйлажа, дэлхэйн абарга боложо тодороо, - гэжэ Баир Бороевич шабияа магтана.

Турцида болоһон дэлхэйн чемпионадта Даба Цырендоржиев хэдэн Сурдлимпиин чемпионуудые шүүһэн байна. Мүнөө үедэ Даба өөрөө Сурдлимпиин наадануудта бэлдэнэ. 2022 оной февраль һарада Ородой чемпионат дээрэ суглуулагдамал командын бүридэл элирүүлэгдэхэ. Дахяад чемпионой нэрэ зэргэдэ хүртэбэл, Сурдлимпиадада ошохо эрхэдэ хүртэхэ. Баир Батомункуевай хэлэһээр, урдахи амжалтануудай ашаар холо ошохогүйш.

2021 оной декабрь һарада ээлжээтэ Сурдлимпиин нааданууд үнгэргэгдэхэ байгаа. Мүн жэлэй эхиндэ болзорынь саашалуулагдаа. Бразили гүрэнэй Кашиас-дуСул гэһэн хотодо шэхэ хатуутай тамиршад 2022 оной майн 1-15- ай үдэрнүүдтэ сугларха. Түрүү барилдааша хүбүүдэйнгээ илалта туйлахыень хүлеэнэбди.