Театрай эрдэмэй нангин гуламта

Хоца Намсараевай нэрэмжэтэ Буряадай гүрэнэй академическэ драмын театрай алдарта түүхэ 1932 онһоо эхи һабагшалан үргэлжэлнэ. Энэ түүхэ хэдэн үеын зүжэгшэдэй таһаршагүй холбоогоор хүгжэжэ, тэрэ зүжэгшэдэйнгээ хуби заяан, наһанайнь хэрэг боложо тодорһониинь дамжаггүй.

Ерээд шахуу жэлэй туршада Буряад драмын театрай намтар хадаа арба гаран үе зүжэгшэдэй уран бэлигтэ урлал ажалаар хүбөөлэгдэн урдана. Энэ дэлхэй дээрэхи ори гансахан үндэһэн мэргэжэлтэ театрай омог солонь - дээдэ гарай зүжэгшэд, тэдэнэй мэргэжэл, һургуули һудар болоно.

Аяар 1953 онһоо эхилжэ, Буряад драмын театр зүжэгшэдые дээдэ һургуулида эльгээжэ эхилһэн түүхэтэй. Тэрэ сагһаа хойшо Ленинградай, һүүлдэнь Санкт-Петербургын театрай дээдэ һургуулида – дүрбэн студи, Владивостогой, Зүүн зүгэй дээдэ театрай һургуулида – гурбан студи, Буряад ороной Зүүн-Сибириин соёлой дээдэ һугуулида – хоёр студи, Буряадай соёл ба урлалай колледждэ – хоёр студи ба Москвагай, Щукинэй нэрэмжэтэ театрай дээдэ һургуулида – нэгэ студи бэлдэгдээ. Гэхэтэй хамта, нэгэ студи театрайнгаа дэргэдэ Фёдор Сахиров бэлдэһэн түүхэтэй. Энээнһээ уламжалан, Буряад драмын театрай зүжэгшэдэй бүлгэм шанга бэлэдхэлтэй гэжэ тоологдодогынь буруу бэшэ.

Ленинградай суута һургуулиин түрүүшын буряад студи

Манай театрай дүрбэн үе зүжэгшэдые бэлдэһэн Ленинградай суута һургуули нёдондо жэл аяар 240 жэлэйнгээ ойе угтаа. Мүнөө Росси гүрэнэй тайзанай урлалай институт гэжэ нэрэтэй. Энэ дээдэ һургуули хадаа  үндэр шанартай бэлдэлгээрээ алдаршаһан түүхэтэй.  

Эгээл түрүүшын буряад студи түгэсхэһэн хүбүүд басагад 1958 ондо театрай богоһо алхажа ороһон юм. Табан жэлэй туршада тэдэ Ленинградай Островскиин нэрэмжэтэ театральна институдта һуража гараа. Дүүрэн эрхэтэй болоһон зүжэгшэд халуун зүрхэ сэдьхэлээрээ театрайнгаа ажалда хам орожо, буряад соёл урлалайнгаа хүгжэлтэдэ ехэ нэмэри оруулһан габьяатай.

Хэд бэ гэжэ тоолон нэрлэбэл, Росси гүрэнэй арадай зүжэгшэд Цыдендамба Пурбуев, Георгий Бутуханов, Содном Будажапов, Зүүн Сибириин соёлой дээдэ һургуулиин багшанар, зүжэгшэд Зугдар Цыдыпов, Зинаида Базарова, Буряад Уласай арадай зүжэгшэн Валентина Амханова, Росси гүрэнэй соёлой габьяата ажалшан Елена Санжимитыпова, Буряад Уласай габьяата зүжэгшэн Намсалма Шагдарова гэгшэд болоно.  

  Энэ мэдээжэ һургуулиие түгэсхэһэн студи бүхэн Буряад ороноо суурхуулһан зүжэгшэдэй нэрэнүүдые баянаар үгэдэг байгаа.

Yльгэр домогто хоёрдохи студи

  Хоёрдохи буряад студи 1964-1969 онуудта Ленинградай гүрэнэй театрай, хүгжэмэй ба кинематографиин институт гэжэ нэгэ жаа ондоо нэрэтэй болоһон тэрэл һургуулида һураа. Энэ студи түгэсхэгшэд – Росси гүрэнэй арадай зүжэгшэд Михаил Елбонов, Майдари Жапхандаев, Людмила Дугарова, Росси гүрэнэй габьяата зүжэгшэд Чингис Гуруев, Дарима Сангажапова, Гыма (Дарима) Батомункуева, Росси гүрэнэй соёл урлалай габьяата ажаябуулагша Владимир Кондратьев, Хэшэгто Мункуев, Базарханда Рабданова, Татьяна Абидаева, Базар-Доржо Будаев, Федор Иннокентьев, Ешин-Хорло Дарбакова, Магдалина Булгутова, Александр Петрунин гэгшэд болоно.

Хэдэн зуун жэлэй гайхамшаг баян түүхэтэй энэ һургуулиие түгэсхэгшэдэй дунда Георгий Бутуханов, Цыден-Дамба Пурбуев, Содном Будажапов, Михаил Елбонов, Чингис Гуруев, Майдари Жапхандаев, Владимир Кондратьев, Людмила Дугарова, Дарима Сангажапова, Гыма Батомункуева гэгшэд ганса Буряад Уласай бэшэ, харин бүгэдэ Росси гүрэнэй театрай эрдэни зэндэмэни гэжэ тоологдодог тайзанай агуу урлагшад гээшэ.

Һургуулиингаа омог солые сууряатуулжа ябаһан гурбадахи студи

Гурбадахи студи 1983 ондо абтагдаад, 1988 ондо түрэл театртаа залуу халаан боложо бусаа. Ленинградайнгаа театрай һургуулиин үндэр шанар шэнжыень гэршэлэн тодоруулжа ябаһан Саян Жамбалов, Эржена Жамбалова, Эрдэни Жалцанов, Баярма Жалцанова, Зорикто Ринчинов, Должин Тангатова, Баир Дышенов, Саяна Цыдыпова гээшэдые нэрлэхэ шухала. Эдэ театрай ажаябуулагшад, зүжэгшэд олон нэрэ зэргэ зиндаатай болоһон, олон амжалта шагналнуудые туйлаһан. Хэды хүниинь Буряад Уласайнгаа театрнуудые мэргэн бэрхээр хүтэлбэрилжэ, гүйсэдхэхы захиралаар хүдэлжэ, уран найруулагшаар урлажа, омог солоёо арьбадхажа ябана. Бэшэ зариманиинь тайзанай ялас гэмэ одо мүшэд гэхэдэ нэгэшье алдуу болохогүй. Театрай нангин хэрэгтэ үнэн сэхээр сэдьхэлээ зорюулжа, урлажа байһан театрай албатан түрэл һургуулиингаа нэрэ һүлдые дээшэнь үргэжэ ябана. 

Питерскэ студи гэжэ нэршэһэн дүрбэдэхи студи…

2006 ондо дүрбэдэхи буряад студи шэлэн абтагдажа, тэрэнэй хүмүүжэмэлнүүд Санкт-Петербургын театрай академиин оюутад гэжэ тоологдодог байгаа. Бүхы Буряад ороной аймагуудһаа 11 хүбүүд басагад 2011 ондо академиеэ түгэсэжэ, Буряад драмын театрай зүжэгшэд боложо ерээ.

Мүнөө Зорикто Цыбендоржиев, Солбон Ендонов, Булат Самбилов, Чимит Дондоков, Дашинима Доржиев, Лосолма Протасова, Людмила Тугутова, Ада Ошорова, Ольга Ранжилова гэгшэд  ехэ эршэ хүсэтэйгээр наадажа, театрайнгаа ажабайдалда эдэбхитэй хабаадан ябана. Иигэһээр нэрэ зэргэдэ хүртэжэ эхилхэеэ байһаниинь гайхалгүй. Тиихэдэ тус студи түгэсхэгшэ Дмитрий Дылыков гүрэнэй албанай шугамаар амжалта түгэс хүдэлнэ, мүнөө Үбэр-Байгалай хизаарай соёлой яаманда сайдай орлогшын тушаалтай.

Зүжэгшын шэдитэ эрдэм мэргэжэл олгуулһан, дэлхэйн театрай алтан абдарай баялигһаа хубаалдаһан энэ һургуулияа, домогто мэргэн багшанараа, курсынгээ хүтэлбэрилэгшэдээ Буряад драмын театрай зүжэгшэд хододоо халуун баяр баясхалантайгаар дурсан һанажа ябадаг. Санкт-Петербург ошоходоо, түрэл һургуулияа ошожо, багшанараараа уулзадаг, золгодог. Интернет сүүлжээнэй аргаар хамта һураһан нүхэдөөрөө харилсаагаа алдадаггүй юм ааб даа.

Ленинградска, Питерскэ студинуудайнгаа нэрэ һүлдыень дээгүүр үргэжэ, һургуулиингаа һайхан заншалнуудые ажалдаа эрхимээр нэбтэрүүлжэ ябадаг хэдэн үе зүжэгшэд тухай тобшохоноор хөөрэбэбди. Саашань ондоо дээдэ һургуулинуудай студинууд тухай хөөрөөгөө үргэлжэлүүлхэбди.

Театрай музейн материалаар Намжилма Цыденова бэлдэбэ