Олон һалбарита бэлиг

(Үргэлжэлэл)

- Энэ гастролиимнай дүнгөөр Росси дотороо мэдээжэ театр шэнжэлэгшэ Татьяна Тихоновец «Страстной бульвар, 10» журнал соо өөрынгөө һанал бодол зураглахадаа: «Буряадай драмын академическэ театр зүб шэглэлээр ажалаа зохёон хүдэлжэ, ниислэл хотын харагшадые баясуулба», - гэжэ тэмдэглэһэн байдаг. Россиин Соёлой яаманай сайдай орлогшо Майя Кобахидзе: «Буряадай драмын театрта бэлигтэй артистнар олон, һайн зүжэгүүдые найруулаад, уласхоорондын фестивальнуудта хабаадаха дүүрэн эрхэтэйт!» - гэжэ гастролиимнай түгэсхэлдэ тайзан дээрэһээ хэлэжэ, бидэниие далижуулаа һэн. Эдэ гастрольнуудые үнгэргэжэ ябахадаа, Буряадай драмын театрай дирекци Үбэр Монголой, Халха Монголой болон Сибириин можонуудай театрнуудтай хани халуун харилсаа тогтоожо, али олон шухала асуудалнуудые һанал бодолоороо нэгэдхэн шиидхэхэ, бэе бэедээ туһа хүргэхэ, ябалсажа байха арга боломжонуудтай болоо һэн. Энээнһээ уламжалан, Буряадай драмын театр олон уласай болон регион хоорондын хэдэн фестивальнуудта уригдажа хабаадаа. Жэшээлжэ хэлэхэ болоо һаа, Москва хотодо үнгэргэгдэдэг «Золотая маска» фестивальда хоёр удаа хабаадаба. Франциин Ницца, Белоруссиин Брест хотонуудта, мүн Монголой Улаан-Баатар хотодо монгол туургата театрнуудай хабаадалгатайгаар үнгэргэгдэһэн олон уласай фестивальнуудта, Росси дотороо Эрхүү, Красноярск, Барнаул хотонуудта, мүн Улаан-Үдэ хотодо үнгэргэгдэһэн «Сибирский транзит», «Сибирский кот», «Желанный берег» фестивальнуудта амжалтатай хабаадахаһаа гадна эрхимээр ударидажа, Сибириин федеральна округ, Росси дотороо нэрэ түрөө үргөөд, үндэр сэгнэлтэнүүдтэ хүртэһэн намтартай юм, - гэжэ дүршэл ехэтэй, бэлигтэй хүтэлбэрилэгшэ тэмдэглэнэ.

Удаадахи шухала асуудал болохо, театрай байшан тухай хэлэхэ болоо һаа, шэнээр заһабарилагдаад, газаа талаһаашье нюдэндэ уринаар харагдадаг болонхой. Д.Н.Сультимовай үүсхэл оролдолгоор энэ ехэ заһабарилга хэгдэһэн. Директорэй тушаалда томилогдоһонһоо эхилээд, ямар онол аргаар үндэһэн  соёлойнгоо гуламтын байшангые шэнэ оньһон түхеэрэлгэнүүдээр хангажа, оршон үеын хэмжээндэ гаргаха тухай дурадхалнуудые Буряад Уласайнгаа Засагай газарта жэл бүхэндэ гэхээр оруулжа, анхаралыень хандуулжа шадаа һэн. Театрай байшангай заһабарида орохо болоходо, тэрэ сагта Ород Уласай Засагай газарай финансын сайд байһан А.Кудрин, сенатор В.Малкин гэгшэд Буряад Уласай Засагай газарай урилгаар Улаан-Үдэ хотодомнай олон асуудалтай ерэхэ зуураа, театрай байдалтай танилсаад, мүнгэ һомолхо тухай асуудал шиидхэһэн байха юм.

Залуу бэлигтэнээ дэмжээ

- Иигэжэ хоёр ехэ түсэбнай бэелээ бэлэй. Тэрээнһээ гадуур, театрта залуу мэргэжэлтэдые хүмүүжүүлхэ ажал ходо гаража байдаг. 2002 ондо Зүүн Сибириин соёл урлалай ехэ һургуули дүүргээд, залуухан артистнар нэмэжэ ороо һэн. Нэрлэжэ хэлэхэ болоо һаа: Сэнгэ Ломбоев, Солбон Субботин, Баярта Ёндонов, Болод Динганорбоев, Жажин Динганорбоева, Дарима Лубсанова, Надежда Мунконова, Галина Галсанова, Дарима Цыденова гэгшэд болоно. Эдэ залуу зүжэгшэдые угтажа абахадаа, тэдэнэрэйнгээ талыень харалсажа, салин хүлһыень һайн болгохын тулада юһэдэхи разряд дээрэ абаха ёһотой байһан аад, театрайнгаа бюджет соо арга мүрыень оложо, арбан дүрбэдэхи разряд дээрэ ажалда абаа бэлэйбди. Тиихэдэ разрядна системэ байһан юм. Гэр байратай болгохо талаар асуудалнууд шиидхэгдээ һэн. Мүнөө эдэнэрнай дунда үеын тоодо орожо, Буряад Уласайнгаа арадай, габьяата артистнар болонхой. Тайзан дээрэ найруулагдаһан зүжэгүүдтэ гол дүрэнүүдые амжалтатайгаар бэелүүлжэ, харагшадаа баясуулан ябанад.

2004 ондо Санкт-Петербург хотодо эмхидхэгдэһэн мэргэжэлээ дээшэлүүлхэ талаар хэшээлнүүдтэ хабаадаха урилга абаад, ошохо гэжэ түхеэрхэдээ, энэ хотын Театрай Академиин ректорые «Буряад Уласай соёл урлалай габьяата ажал ябуулагша» гэһэн нэрэ солодо хүргэхэ хэрэг Засагайнгаа газартай хөөрэлдэжэ бүтээгээд, холын харгыда зориһон байгааб. Юундэб гэхэдэ, энэ Театрай Академидэ манай театрай гурбан үеын зүжэгшэд хүмүүжэжэ гараад, Буряад драмын театрай хүгжэхэ замда аргагүй ехэ хубитаяа оруулһан ха юм даа. Иигэжэ театраймнай мэргэжэлтэдые хүмүүжүүлһэн Академиин ректортэ энэ габьяа олгогдохол ёһоороо олгогдожо, ерээдүйн сагта залуу мэргэжэлтэдые дахяад хүмүүжүүлхэ тухай хөөрэлдөө үүдхэхэдэмни, туһа боложо үгөө һэн.

2006 ондо арбан табан залуушуулые гүрэнэй тэдхэмжын мүнгэн дээрэ һургаха хэлсээ баталанхай ерээд, Буряад Уласайнгаа Соёлой яаманда баяртайгаар дуулгаһыемни: «2003 ондо залуу зүжэгшэдые ажалда абаһан аад, дахин зүжэгшэдые бэлдэхэ гэһэн һэдэлгыетнай буруушаанабди», – гэһэн харюу бэшэгэй ерэхэдэ, аргагүй ехээр урмаа хухаржа, зондо харша бодолыень гайхахын ехээр гайхаа бэлэйб. Тиигэбэ яабашье хэдэн үхибүүд тэндэ ошожо һураһан юм. Мүнөө тэдэ дүүргэжэ ерэһэн залуушуулай нэгэниинь Буряад Уласайнгаа Соёлой яаманда хүдэлжэ байһанаа, Үбэр Байгалай хизаарай соёлой сайдай орлогшын тушаалда уригдаад, ажалаа эрхилжэ байна. Замда гарахынь урдахана: «Үбэр Байгалай хизаарһаа бусажа ерэхэдээ, нютагайнгаа соёлой сайд болоорой!» – гэжэ үреэгээ һэмди. Соёлой ажал һайн мэдэдэг, соёл урлалай гуламтануудые алишье талаарнь ойлгохо, хүгжөөхэ арга боломжыень мэдэхэ сайд боложо ерэхэ ха юм.

Мүнөө Үбэр Байгалай хизаарай Засагай газарай түшэмэлтэй сугтаа һуража ерэһэн хүбүүд, басагадынь түрэл театрайнгаа тайзан дээрэ амжалтатай ажаллажа, абьяас бэлигээ улам хурсадхаад, арад түмэнэйнгөө һэшхэл, сэдьхэлынь боложо, тайзан дээрэһээ үндэр бодолнуудые түүрээхэ аргатай боложо ябаһандань урмашадагби!

Театрай хүтэлбэрилхы үүргэ дүүргэжэ ябахадамни, гушан зургаан жэл соо таһалгаряагүйгөөр театрыемнай ударидажа ябаһан Цырен Аюржанаевич Балбаровай хэһэн гайхамшагта ехэ ажал намда жэшээ болон үгэжэ, ажалаа зохёохо, тааруулха хэрэгтэмни алишье талаараа аргагүй ехэ туһа, нүлөө үзүүлһэн байха юм. Харин «Д.Сультимов театрай директор болоо һаа, таараха байгаа», - гэжэ Ц.А.Балбаров хэлэһэн юм гэжэ, энэ гайхамшагта хүнэй түрэһөөр 100 жэлэйнь дурасхаалда зорюулжа, гэр бүлынь зүгһөө эмхидхэһэн үдэшэ дээрэ хэлэгдэһыень дуулахадаа, гайхаһаншье, баярлаһаншье байнаб, - гээд, Доржо Норбосампилович дурсалгаяа үргэлжэлүүлнэ.

Д.Н.Сультимовай хүтэлбэрилэгшэ байха сагта гурбан зүжэг Буряад Уласай Гүрэнэй шанда хүртэһэн байдаг. Олон тоото зүжэгшэд, ажалшад Россиин болон Буряад Уласайнгаа үндэр хайра шагналнуудта, нэрэ зэргэнүүдтэ хүртэһэн габьяатай. Олон жэлдэ Буряад драмын театрай ахамад режиссёр ябаһан Россиин арадай артист Ф.С.Сахиров: «Бэлигтэй зүжэгшэн Доржо Сультимов уран зохёол эрхилхэһээ гадуур гүрэн түрэ соомнай экономикын талаар хүндэ байдалда байһан үедэ Буряадай драмын театрай директорээр томилогдожо, бэлиг шадабариингаа үшөө нэгэ талые урагшатай, бодолтой ажалаараа гэршэлжэ, энэ сагайнгаа оршондо театрай репертуар эрхимээр бүридхэжэ шадаба,» – гэжэ 2003 ондо хэблэгдэһэн «Поэзия образов на сцене» гэһэн ном соогоо бэшэһэн байха юм.

Уран зохёолшо, оршуулагша

Удаадахи хуудаһан дээрээ Доржо Сультимовай уран зохёолдо хабаатай ажал хэрэгүүд дээрэ уншагшадайнгаа анхарал тогтоожо, хэдэн зохёолнууд дээрэнь анхаралыетнай тогтоожо үзэе. Жэшээлжэ хэлэхэдэ, театрта хүдэлжэ байха үедөө «Амиды зула», «Эртын хабар», «Алтан бэһэлиг» гэһэн зүжэгүүдые бэшэжэ, Сэнгын Эрдэнын «Хойто наһандаа уулзахабди», Жамьян Балданжабоной «Бүргэд» гэһэн зохёолнуудые тайзанай хэлэндэ оруулжа, зүжэг болгожо найруулаа һэн. «Эртын хабар» гэжэ зүжэгынь хоёр уласай хоорондохи харилсаа  үргэдхэжэ, Монголой Дарханхотын театрай тайзан дээрэ табигдаһан юм. Тэрээнһээ гадуур һүүлэй үедэ бэшэһэн «Эхын захяа», «Сагай эрхэ» гэжэ туужануудынь номууд боложо хэблэгдээ.

Галина БАЗАРЖАПОВА-ДАШЕЕВА, «Байгал» сэдхүүлэй эрхилэгшэ, Буряадай арадай ирагуу найруулагша