
Сэбэгэй Гомбожаб Агын тойрогой Урда-Ага нютагта 1873 ондо түрэһэн намтартай. 5-тай байхадань, абань монгол бэшэгтэ һургажа эхилһэн. 7-той байхадаа, Агын приходской училищида орожо, тэндэ монгол, ород хэлэнүүдые гүнзэгыгөөр шудалжа эхилээ. Һүүлээрнь Шэтын гимнази эрхимээр дүүргэжэ, 1893 ондо Томск хотодо Императорска дээдэ һургуулида эмшэн болохо гэжэ һуралсалаа үргэлжэлүүлжэ байһан аад, хуби заяанай үршөөлөөр Санкт- Петербургын университедтэ зүүн зүгэй факультедтэ һуража эхилээ. Тэндэ һураха хэрэгтэнь нютагаархидынь ехэ туһалһан байна. Сэбэгэй Гомбожаб - дэлхэй дүүрэн мэдээжэ зүүн зүгые шэнжэлһэн эрдэмтэн, профессор Н.М. Пржевальскиин нэрэмжэтэ Ородой Географиин холбооной шанда хүртэгшэ. Энэ хүмнай эрдэмтэдэй зүгһөө эгээн түрүүн Түбэд гүрэн ороһон түүхэтэй.
Буряадай Эрдэмэй түб Гомбожаб Цыбиковэй нэрэ дээрэ үргэн ябадаг, «Цыбиковэй уншалганууд» гэһэн эрдэм-шэнжэлэлгын хуралдаа эмхидхэдэг. Энэ удаа тэрээндэ хэлэ, соёл шудалдаг олон эрдэмтэд эндэ тэндэһээ суглараа. Монголһоо, Хитадай Үбэр Монголһоо хабаадагшад ерээ. Мүн тиихэдэ онлайн аргаар хабаадаха зон дураяа мэдүүлээ. Буряадай соёлой сайд Соёлма Дагаева энэ конференциин нээлгэдэ хабаадалсаа.
- Гомбожаб Цыбикович гээшэмнай мэдээжэ эрдэмтэн. Түбэдөөр ябажа ерээд, зурагуудые хэблэхэдэнь, дэлхэй дээрэ мэдээсэлэй боомбо хаяһан шэнги байгаа. Буряад хүн хаалтатай, хорюултай гүрэнөөр ябажа, зурагуудые хэжэ шадаһаниинь гайхалтай. «Хаанаһаа», «яагаад» гэһэн асуудалнууд олоной һанаа зобооһон байха. Бидэ, буряадууд, мэдээжэ эрдэмтэдэйнгээ нэрэнүүдые мартангүй һанажа, дурдажа, ургажа байгаа улаан бургааһадтаа хэлэжэ байха ёһотойбди, - гэжэ Соёлма Дагаева тэмдэглээ.
Сэбэгэй Гомбожаб тухай олон материал хэблэгдэһэн, намтарыень, хэһэн ажалыень эрдэмтэд шэнжэлһэн, теэд мүнөө сагта үшөө шэнэ мэдээсэлнүүд гаражал байна. Олон дансанууд Буряадай Гүрэнэй архивта хадагалаатай байдаг. Хуралдаанда элидхэл хэхэдээ, Буряадай Гүрэнэй архивай захирал Бутид Жалсанова иигэжэ хэлээ: «Олон дансанууд Буряадай архивта бии. Мүн тии- хэдэ Санкт-Петербургын, Томскын, Эрхүүгэй, Үбэр Байгалай хизаарай архивуудта олон юумэн хадагалаатай, тиимэһээ минии һанамжа гэхэдэ, Сэбэгэй Гомбожабай бүхэли жаса байгуулаа һаа, зохид байха һэн. Хоёр жэлэй саана Гомбожаб Цыбиковэй өөрынь бэшэһэн бэшэгүүдыень олообди. Нэгэ бэшэгынь Бато-Далай Очировта бэшэһэн. Тэрээн соогоо би буряад арадайнгаа гэгээрэл гээшые дээшэнь үргэхэ үүргэтэйб, харин политикада оролсохоёошье һанадаггүйб, гансал эрдэмтэнэй харгыгаа хараад ябаха дуратайб гэжэ бэшэнэ. Тэрэ үедэ Гүрэнэй Дүүмэдэ хоёрдохи һунгалта болохоёо байгаа хаш. Гомбожаб Цыбиковые һунгалтада хабаадыш гэжэ зууршалжа байгаа гээд ойлгомоор. Хоёрдохи бэшэгынь гэхэдэ, Санкт-Петербургда һуража байхадаа, Агын Талын Дүүмын тайшаа байһан Жан Бодиин гэжэ хүндэ бэшэнэ. Һуралсалаа һайн ябуулжа байһанаа дуулгаха, тэндэхи һонинуудаараа хубаалдахаһаа гадна, саашанхи харгымни һайн байг лэ даа, таанад намайгаа бү орхигты гэжэ бэшэнэл даа».
Гомбожаб Цыбиковэй уншалгануудта Россиин олон можо хизаарнуудһаа эрдэмтэд хабаа- даа, зарим зон онлайн аргаар элидхэлнүүдые шагнаа. Үшөө тиихэдэ Гомбожаб Цыбиковичэй үри һадаһад энэ үйлэ хэрэгтэ ерэһэн байна.
- Гомбожаб Цыбиковнай Дондок- ринчин гэжэ нэгэ хүбүүтэй байһан. Тэрэнь Амгалан гэжэ нэгэ басагатай байгаа. Амгаланай хүбүүн Аюша минии аба болоно. Бидэ уг гарбалдаа иимэ ехэ эрдэмтэй хүнтэй байһандаа омогорхожо ябадагбди. Буряадай Эрдэмэй түбэйхид Гомбожаб Цыбиковэй нэрыень, һүлдыень дээшэнь үргэжэ ябана ха юм даа. Бидэ ехэ баяр хүргэхэ байнабди, - гэжэ Г. Цыбиковэй үри һадаһан Жамсаран Дондокринчинов, «Замбала» дуганай шэрээтэ, элинсэгэйнгээ иимэ ехэ аша габьяатай байһандань ехэ омогорхон үгэ хэлэнэ.
Сэбэгэй Гомбожабай эрдэмэй ажалнуудта, имагтал түбэд, монгол хэлэнүүдые шудалалгада хэһэн тобшололнуудтань мүнөөшье болотор шэнжэлэгшэд хандадаг байна. Түбэдтэ нюусаар ябажа бэшэһэниинь тон сэнтэй болонхой. Буряадай Эрдэмэй түбэй захирал, Ородой Эрдэмэй академиин академик Борис Базаровай хэлэһээр, академическэ эрдэм шэнжэлэлгэ түбэд, монгол хэлэнүүдтэй холбоотой асуудалнуудые шиидхэхэдээ, нэн түрүүн Гомбожаб Цыбиковэй бэшэһэн ажалнуудта хандадаг юм.
«Гомбожаб Цыбиковэй үдэр бүри хэжэ ябаһан тэмдэглэлнүүдынь 1919 ондо хэблэгдээ һэн. Тэрэ үе ехэ хүндэ, граждан дайнай боложо байһан саг байгаа. Тэрэ бэшэлгынь хэблэгдэһээр, 100 гаран жэл болобошье, Түбэд ороной түүхэ, соёл, ажабайдал гэхэ мэтэ хэрэгтэй мэдээсэл мүнөөшье һонирхогшод уншадаг. Гол түлэб буддын шажанаар һонирхогшодто ехэ хэрэгтэй. Бидэндэ, зүүн зүг шэнжэлдэг эрдэмтэдтэ, тэрэ номынь тон хэрэгтэй байдаг, - гээд, Ородой Эрдэмэй академиин Сибириин таһагай Монгол, Буддын шажан, Түбэд орон шудалалгын хүреэлэнгэй профессор, түүхын эрдэмэй доктор Цымжит Пурбуевна Ванчикова хэлэнэ.
Буряадай Эрдэмэй түбэй байшангай нэгэдэхи дабхарта Гомбожаб Цыбиковтэ зорюулагдаһан үзэсхэлэн дэлгээгдээ. Тэндэнь дансанууд, хэблэгдэһэн номууд, бэшэгүүд, Түбэдөөр ябажа, нюусаар буулгаһан фото-зурагуудынь табигдаа.
Автор: Эрдэни РАДНАЕВ