Ажал хэжэ, хүн болодог, Арые дабажа, хүлэг болодог

 Ажал хэжэ хүдэржэхэ

«Хүн болохо багаһаа, хүлэг боло­хо унаганһаа» гэжэ буряад арад дэмы хэлээгүй. Үхибүүн наһанһаа хойшо ажал хэжэ һурабал, бүхэли наһандашни туһатай байха. Ажал хэнгүй алганашье барижа шадахагүйш. Тиимэһээ нёдондо абтаһан шэнэ хуули тон зүб гэжэ һанамаар байна. Зүблэлтэ гүрэнэй үедэ түрэһэн үндыһэн аха үетэн ганса һургуулиин жэжэ ажал хэхэһээ гадна хамтын ажахын хүдэлмэридэ урагшатай хабаадуулагдадаг бэлэй.

- Мүнөө үеын үхибүүдые иимэ тиимэ гэжэ хэлэжэ байхын аргагүй. «Саг сагтаа, сахилза хүхэдөө» гэдэг гүб даа. Бүхы юумэн өөрын сагтаа таараһан байха ёһотой бшуу. Бидэ 1960-аад ондо үндыһэн үхибүүд хара багаһаа гэртээ, һургуулидаа бүхы ажалаа хэлсэдэг байгаабди. Хурамха­анай интернат-һургуулида үзэхэдөө, уһа, түлеэгээ зөөжэ бэлдэхэш. Тиихэдэ бүхы ажалаа улаан гараа­раа хэдэг саг байгаа даа. Үдэртөө түлеэгээ хахалжа үрдеэгүй һаа, үдэшэндөө хүйтэн гэртэ унтаха боло­хош. Тиимэһээ бүхы хүдэлмэриеэ саг соонь хэхэ гэжэ оролдохош. Хабартаа анги ангяараа, хэдэн бүлэг боложо хубаараад, жэлэйнгээ түлеэ бэлдэлгэндэ хүдэлхэбди. Жэлэй ехэ ажалнуудай хажуугаар үдэр бүриин хүдэлмэри гэжэ байха. Байрлаһан таһалгадаа, эдеэ хоол баридаг газар­таа ээлжээгээр хүдэлхэш. Ажал хэжэ һураһаншни - өөртэшни, тиимэһээ шэнээр абтаһан хуули һайшааха бай­наб, - гэжэ минии ехэ нагаса Шэрэб Раднаевич хэлэнэ.

Дээрэ үеын ахатан ажалай амта һайса үзэһэн байха. Теэд бүхы юумэн нэгэ газартаа байдаггүй, хүгжэдэг жаматай. Он жэлэй ошоһоор байтар, оньһото түхеэрэлгэнүүдэй амаргүй ехээр хүгжэхэдэ, зарим һалбарида хүнэй хабаадалгагүйгөөр хүдэлмэри ябадаг болонхой. Хэды тиибэшье хүнэй гараараа хэхэ ажал хайшаа ошохо һэм даа.

Хүгжэнги гүрэнүүдтэ

Наранай мандаха зүгтэ түбхинэһэн Япон гүрэндэ үхибүүд һургуулиин шаби боложо оро­хотойгоо сасуу хара ажалай амта мэдэрдэг юм. Ном, дэбтэр гэхэ мэтэ һуралсалай хэрэгсэлнүүдтэй зэргэдэ үхибүүн бүхэндэ аршуул барюулаг­дадаг. Үхибүүд хэшээлнүүдэйнгээ дүүрэхэдэ, бултадаа өөрынгөө һуралсалай таһалгаһаа байха жор­лонгуудаа угаажа сэбэрлэдэг. Иигэ­жэ багаһаань үхибүүдтээ ажалай амта танюулжа, шадабари ехэтэй эрхэтэдые һурган хүмүүжүүлнэ даа. Хэнэйшье мэдэһээр, Японой эрхэтэд амаргүй ажалша юм. Хүдэлмэриһөө айха, сухариха гээшые мэдэхэгүй арад түмэн байхадаа, дэлхэйн эгээл хүгжэнги түрүү гүрэн болотороо ургаһаниинь гайхалгүй. «Ажал хэжэ, хүн болодог, арые дабажа, хүлэг болодог» гэһэн буряад арадаймнай сэсэн мэргэн үгэнүүд энэ ушарта сэхэ хабаатай.

Ямар ажал хэнэб?

-Интернадай үхибүүд хамтынгаа байрада сэбэрлэлгын ажал заатагүй хэдэг байха. Һуралсалайнгаа класс соо һурагшаднай мүн лэ ариг сэбэрээ сахидаг. Үбэлэй сагта һургуулиингаа хорёо соохи саһа арилгадаг юм. Хотын һургуулида һурадаг багашуул тиимэ ехэ ямар ажал хээд орхихоб даа. Зунай сагта манай үхибүүд ама­ралтынгаа «Туяа» лагерьта огородой эдеэ ургуулха, уһалха ажалтайнууд. Ажал хэжэ хүдэржэхэдэ, хэндэшье һаад болоогүй гээшэ аабза, - гэжэ Буряад Уласай Үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей-интернадай хүмүүжүүлгын талаар захиралай орлогшо Оюна Валерьевна Лыгденова хэлэнэ.

Оршон үедэ багашуулые даб гээд, зараад орхихогүйш. «Зарим газар­та үлүү үгэшье хэлэхэнь түбэгтэй болоһон даа», - гэжэ зарим багша­нарай хэлэжэ байһыень дуулаһан байнаб. Мүнөөнэй үхибүүд өөрынгөө эрхэ һайн мэдэдэгшье һаа, зарим­даа харюусалга гээшые мартахаяа һанадаг.

- Бидэнэй үхибүүн байһан үе мүнөө сагтай жэшэмээр бэшэ. Тиихэдэ бидэ зунай амаралтын эхилхэтэй сасуу ээлжээ ээлжээгээр һургуулиингаа дэргэдэхи огородто ажалладаг һэмди. Капуста, морхооб, хартаабха, свёкло гэхэ мэтэ огородой эдеэ багшанартаяа хамта таряад, ургуулаад, намартаа обоо ехэ ургаса хуряажа абадаг һэмди. Ажал хэжэ байхадаа, наадан һагад хүдэлжэ, бултадаа хүхилдэжэ ябагша бэлэйб­ди. Барлаг богоол боложо ябанабди гэжэ нэгэшье ой ухаандамнай ородоггүй һэн. Үетэн нүхэдөөрөө наадажа, сэнгэжэ ябаһан хаһамнай мүнөө болоходо, зүрхэ сэдьхэлдэм­най ульһа дулаахан мэдэрэл асаран һанагдадаг. Хамтын ажал хэжэ яба­хадаа, үхибүүд өөһэд дундаа ондоо- хоноор харилсахаш, - гэжэ дүшэ һайхан наһандаа ябаһан Баатар Дамбаев үхибүүн наһаяа дурсахадаа, нюдөө ялалзуулан байжа хөөрэнэ.

Гар хүдэлбэл, аман хүдэлхэ

Ямаршье сагта, ямаршье үедэ үхибүүд лэ хадаа үхибүүд. Гансал ехэшүүл залхуурангүй үхибүүдээ дахуулаад, ажал хэжэ һургаха ёһотой бшуу. Үхибүүд нэгэтэ һуража абаһанаа, хэзээдэшье мартахагүй, он жэлэй ошоһоор байтар, шада­барияа бүри мүлижэ, дүршэлтэй болохо. Хэдэн жэлэй урда тээ үхибүүдтэ «труд» гэжэ хэшээл бай­даг һэмнай. Тэрэ хэшээлдээ хүбүүд модо хюрөөдэжэ, харуулдажа, элдэб һандали, шэрээ дархалжа һураха. Харин басагад амяараа баг­шатаяа эдеэ шанажа, нэхэжэ, оёжо һурадаг байгаа. Һургуулида үзэһэн энэ хэшээл хэндэшье үлүү болоогүй даа.

Харин үхибүүдээ дүрбэн зүг, найман хизаар тээшэнь һула табяад байбал, хаанаһаа ажал хэжэ һурахаб даа. Дуран зоргоороо компьютер, гар утаһаа дэрлээд ябабал, бүхы наһаараа тиигэжэ ябахадаа боло­хол. Ажалда һураһан хүндэ алтан хэрэггүй, ажалда һураагүй хүниие алтаншье үргэхэгүй!